Povodom usklađivanja Izbornog zakona sa Ustavom Crne Gore
Putem izbornog prava građanin nastupa kao politički subjekat, titular legitimacija narodne volje u političkom predstavništvu, i konstituiše vlast u političkoj zajednici pribavljjući joj demokratski legitimitet. Izborni sistem, kao sintetizovani skup pravila o učešću građana u konstituisanju volje političke zajednice, čini most između građanina i oblika političke legitimacije društva.
On obuhvata materijalna izborna prava (prava i dužnosti učesnika u izbornom procesu), procesno izborno pravo, nominaciju kandidata, izbornu geometriju, izbornu aritmetiku, izbornu tehniku, i u širem smislu posebne izborne ustanove: biračko pravo (aktivno – pravo da bira, i pasivno – da bude biran) i pravo glasa.
Opšta pravila parlamentarnog sistema, koji je kao sistem podjele vlasti utvrđen Ustavom Crne Gore (član 11) stvar su političke empirije, političke kulture, izborne prakse, filozofskog duha, socijalne pravde, i etičke aksiologije, zbog čega je on složena igra pravila koja izmiče pravnom regulisanju i uobličava se sistemom običaja, tradicije i principa i načela ustavnih konvencija, dok se sami način njegove praktične aplikacije koji se odnosi na metode i pravila glasanja, odnosno prirode biračkog prava, uređuje zakonom, te je on više rezultat istorije, a manje teorijske jurisprudencije i sholastike.
Zato su političke institucije samo skelet jednog režima, jer svoju fizionomiju duguju istoriji, svijesti društvenih snaga, moralnoj i pravnoj filozofiji, ideji prosvjećenosti i osvojenoj viziji o ljudskom bivstvu i njegovom djelatnom duhu.
Svako biračko tijelo jedne političke zajednice čine građani koji imaju biračku sposobnost, kao ustavom i zakonom zajemčeno pravo da biraju svoje političke predstavnike u svoje narodno predstavništvo.
Sa biračkom sposobnošću paralelno se vezuje predstavnička – poslanička sposobnost birača, kao postulacioni element za predstavljanje birača, čiji je titular građanin, individua, pojedinac, čovjek, državljanin. Zato je izborno pravo, preko biračkog prava i prava glasa, ugaoni kamen demokratije i narodne vladavine.
U teoriji izbornog prava uglavnom postoje tri doktrine o prirodi biračkog prava: Prva – ono je individualno pravo i pripada svakom pojedincu koje mu zakon ne može ograničiti niti oduzeti, nego mu ga samo, na temelju narodne suverenosti, potvrđuje.
Druga – biračko prava je javna funkcija i u osnovi predstavlja dužnost kojimm se izražava nacionalna volja. Treća – je kompromis između dvije navedene doktrine: birači imaju individualno pravo, u kom činu postaju državni organ. Savremeni standardi izbornog prava proklamovali su da je ono opšte, jednako i neposredno.
Poznati politički filozof, sociolog politike, teoretičar izbornog prava Ž. Birdo (G. Burdeau), u svom čuvenom djelu Osnovi političkih nauka (Traite de science politique, Paris, 1982) ističe: Okolnost da je stranačka mašinerija istisnula samostalnog kandidata iz izborne borbe dovela je do stanja da lišen slobode bira svog kandidata, birač opaža, da izabranik, sa svoje strane, ne raspolaže sposobnošću da diskutuje o mjerama koje mu se podnose na potvrdu.
Ušavši u parlament, zahvaljujući svojoj stranci, poslanik je vezan nalozima partije. Tako parlament postaje jedan od najvećih propagandnih instrumenata na svijetu. Tako se potvrđuje shvatanje Žan Žak Rusoa da: čim jedan narod izabere svoje predstavnike, on više nije slobodan, odnosno on je slobodan samo za vrijeme izbora članova parlamenta: čim su oni izabrani, on je rob, on nije ništa. (Društveni ugovor – poglavlje XV – o predstavnicima i polanicima).
Crnogorska politička i parlamentarna ustavno-pravna i zakonska normativnost i izborna empirija, nametnule su dominaciju političkih partija nad građaninom koji ima prirodno pravo da kreira izborni sistem i njegovu političku legitimaciju, jer to pravo pripada njemu samim rođenjem, a ne političkoj stranci čiji je cilj osvajanje vlasti kojoj svrsi građanin služi samo kao sredstvo.
Ustav Crne Gore je proklamovao (član 2): Nosilac suverenosti je građanin koji ima crnogorsko državljanstvo. Zakon o izboru odbornika i poslanika (koji je trebalo da bude usklađen sa ustavnim rješenjima još 22. 01. 2008) oduzeo je svaku moć građaninu kao titular izbornog i biračkog prava, jer je taj Zakon suprotno navedenom ustavnom principu o suverenosti građanina, nametnuo pravila i metode kojima se konstituiše moć i suverenitet političkih partija putem glasanja za kandidatske liste, kao partijske liste.
Neshvatljiva je apstinencija Ustavnog suda Crne Gore da deklariše neustavnost takvog zakonodavnog rješenja kojima se ignoriše ustavna suverenost građanina u procesima konstituisanja političke legitimacije narodne volje. Često se čuje u parlamentu krilatica: ”Ja sam narodni poslanik, izabran od strane naroda“.
Naše poslanike u parlamentu niko nije birao, već je modelom izborne tehnike građanin prinuđen da glasa političku (partijsku) listu. Dakle, narodni poslanici nemaju legitimaciju narodne volje za svoju dužnost u narodnom predstavništvu.
Zbog toga je nužno, opravdano i ustavno zahtjevno potrebno izmijeniti sistem izborne tehnike u izbornom zakonu, a na temelju ustavno-pravno utvrđenih načela i principa izbornog sistema koji će omogućiti realizaciju proklamovanog ustavnog principa o suverenosti građana.
To se može ostvariti putem sistema pojedinačnog (uninominalnog) kandidovanja koje će omogućiti da birač glasa za ličnost kandidata koje predlažu političke stranke, a putem modela nevezane, fleksibilne ili slobodne kandidatske liste, koji modeli omogućuju aktivno učešće građanina do faze izbora, dajući najširu ekspresiju principima afirmativne akcije kandidatskim listama manjinskih naroda.
Ali, prije nego što bude stupio na dužnost narodnog predstavnika, on bi trebalo da položi zakletvu vjernosti državi Crnoj Gori pred narodnim parlamentom. To bi trebalo ustavno sankcionisati, jer de facto i de iure ispada da narodne poslanike niko ne bira, a kad se izaberu nikom ne polažu zakletvu.
U naučnom projektu Crna Gora u 21. vijeku u eri kompetitivnosti afirmisana je nužnost reformisanja izbornih pravila i metoda, jer partijska dominacija prijeti eroziji parlamentarnog sistema koji preko dvadeset godina ostaje isti, čime će biti primoran da sam abdicira i zamjeni se nekim produktivnijim, odgovornijim i pravednijim.
U procesu pristupa ka ostvarenim političkim ciljevima evropskih integracija mora se reformisati i postojeći izborni sistem afirmacijom građanina kao političkog subjekta, kako bi parlament dobio svježu krv i novi duh, jer ne može novo vino u mjehove stare.
Bonus video:
