Nakon masovne vaučerske privatizacije, davanje koncesija za projektovanje, izgradnju, korišćenje i održavanje malih hidroelektrana predstavlja najkontroverzniji ekonomski proces u Crnoj Gori. Javna polemika povodom eventualne tajkunizacije energetskog tržišta, korupcije zasnovane na insajderskim informacija iz izvršne vlasti i sumnjivo odobrenih kreditnih sredstava, kao i nepotizma koji se kreće “od kuma do sina, preko brata”, možda i nije osnovana, ali njena sumnja proizilazi iz načina na koji je ovaj proces pravno regulisan.
Iako Nacrt zakon o privatno-javnom partnerstvu neće ni ove godine biti razmatran u Skupštini Crne Gore, to ne sprečava Vladu Crne Gore da uveliko odobrava sporne koncesije. Prigovorima javnosti, koje nazivaju “politikantskim stvarima”, ne žele da se bave jer se pozivaju na “jasne uslove i procedure za dodjelu koncesija putem energetske dozvole ili javnog poziva” još važećeg Zakona o koncesijama iz 2009. Vjerovatno smatraju manje značajnim što bi novim zakonskim tekstom, shodno preporukama Državne revizorske institucije, u ovoj oblasti bio predviđen kvalitetniji nadzor u ovoj oblasti.
Pored netransparentnog Zakona o koncesijama, Ministarstvo ekonomije je prilikom usvajanja Koncesionog akta za davanje koncesija za korišćenje vodotoka za izgradnju malih hidroelektrana u Crnoj Gori (Koncesioni akt), kao propise koji se primjenjuju u javnom nadmetanju i realizaciji ove djelatnosti, navelo i Zakon o energetici iz 2003, Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata iz 2008. i Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu iz 2005. godine. U međuvremenu je aktuelni Zakon o energetici (“Sl. list CG”, br. 28/10, 6/13 i 10/15), uz set podzakonskih akata, odredio naknade za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i odredio status povlašćenih proizvođača električne energije.
Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata, usvojen prošle godine, u potpunosti je centralizovao ovaj proces i u znatnoj mjeri izmijenio izradu prostorno-planske dokumentacije koja se odnosi na izgradnju malih elektrana. Na primjeru Berana, i njihove intencije da izgrade jedan ovakav objekat, najbolje se oslikava isključivanje lokalnih samouprava iz ovog ekonomskog procesa. Pored ovog i rješavanje imovinsko-pravnih odnosa pri izgradnji ovih energetskih postrojenja, koje je u obavezi koncesionara, perfidno je preneseno na Ministarstvo održivog razvoja i turizma. Zemljišta koja su po niskim cijenama eksproprisana, na osnovu netransparetno utvrđenog javnog interesa i znatno ranije od otpočinjanja ovog procesa, bivaju dodjeljivana koncesionarama, što je i bio slučaj u andrijevačkom selu Konjuhe.
Naravno, i u ovom procesu imamo višestrano učešće Ministarstva održivog razvoja i turizma, čija skraćenica MORT neodoljivo podsjeća na latinsku riječ mors, mortis, odnosno smrt (našeg prostora). Nedavno je Zajednica opština Crne Gore konstatovala da je navedeno ministarstvo prekršilo Zakon o lokalnoj samoupravi jer nijednoj lokalnoj samoupravi nije dostavilo na izjašnjenje Prijedlog zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu. U pomenutom mišljenju naznačeno je da prijedlog ovog zakona nema suštinskih razlika u odnosu na važeći zakon i MORT-u upućeno 18 primjedbi i sugestija, od kojih je najznačajnija ona koja se odnosi na odgovornost za sprovođenje postupka procjene na životnu sredinu. Njome je zatraženo da organ lokalne samouprave bude nadležan za poslove zaštite životne sredine povodom projekata koji zahtijevaju prijavu građenja. Ovom prilikom je ukazano i da predložena odredba koja se odnosi na zahtjeve građana za procjenu uticaja na životnu sredinu nije usklađena sa Zakonom o upravnom postupku. Zbog ovoga i ne treba da čude dosadašnji javni komentari na elaborate procjene uticaja na životnu sredinu od Agencije za zaštitu životne sredine.
Priključivanje na elektro-distributivnu mrežu prilikom planiranja i izgradnje malih hidroelektrana predstavlja veoma bitan segment. Na osnovu člana 79 Zakona o energetici “Operatori prenosnog i distributivnog sistema električne energije dužni su da, u skladu sa tehničkim mogućnostima sistema u okviru aktivnosti upravljanja prenosnim i distributivnim sistemom i dispečiranja, daju prednost povlašćenim proizvođačima”. Tehnički uslovi za priključenje na distributivni sistem određuju se u skladu sa Pravilima za funkcionisanje distributivnog sistema električne energije donijetim od strane EPCG i na osnovu njih proizvođač električne energije sklapa ugovor sa operatorom. Bilo bi veoma korisno omogućiti uvid u ove ugovore i izanalizirati način na koji su definisana međusobna prava i obaveze. Posebno bi bile interesantne procjene kojim Ministarstvo ekonomije utvrđuje mogućnosti određenog poduhvata. U ovom segmentu valjalo bi i propratiti planske aktivnosti na razvoju prenosnog sistema električne energije. Ovo tim prije jer su distributivni sistemi na lokacijama predviđenim za izgradnju mHE, poput Potkomovlja, u veoma lošem stanju.
Naravno, nakon svega navedenog, poput svih naših privatizacionih ugovora, ni u ovom procesu ne postoji utvrđena forma ugovora o koncesiji. Iluzorno je isticati kakve će sve posljedice po našu ekonomiju i ekologiju imati eventualni aneksi ovih ugovora.
Na kraju, potrošači električne energije u Crnoj Gori, koji Elektroprivredi po prosječnom računu za njenu uslugu plaćaju i po dva eura podsticaja za postojećih 12 mHE, a planirano je 59 mHE, valjalo bi da opravdanost svog i ovakvog izdvajanja potraže pred Ustavnim sudom. Ocjena ustavnosti i zakonitosti Uredbe o naknadi za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije (“Sl. list CG”, br. 8/14) pojasniće, odnosno potvrdiće neke navode.
Bonus video:
