Tokom 2015. godine imao sam priliku da se kroz dvonedjeljni internacionalni Program o razvoju i organizaciji trauma sistema upoznam sa bitnim karakteristikama sistema urgentnog zbrinjavanja u Izraelu. Program je sponzorisan od strane MASHAV-a (Izraelska agencija za razvoj međunarodne saradnje) koja je dio Ministarstva inostranih poslova Izraela. Domaćin je bio Nastavni centar za traumu, urgentna stanja i masovne nesreće bolnice Rambam u Haifi, koji u svom sastavu ima Trauma centar prvog nivoa i istovremeno je nastavna baza Rapaport Medicinskog fakulteta u sastavu najstarijeg univerziteta u Izraelu - Tehniona.
Organizacija zdravstvenih sistema svugdje u svijetu je uobičajena, osnove su iste, slične, organizovani su po nivoima. Zdravstveni sistem u Izraelu je možda jedinstven jer su svi nivoi zdravstvene zaštite jako dobro uvezani, koordinacija je osmišljena. Visok BDP i standard života, uz izuzetnu patriotsku motivaciju, kao i timski rad, predstavljaju kvalitete koji u Izraelu prelaze granice zdravstvenog sistema i osjećaju se na svakom koraku.
Ne postoji namjera da upoređujemo zdravstveni sitem Crne Gore i Izraela zbog bitnih različitosti u demografiji, ekonomskim pokazateljima, kao i kapacitetima zdravstvenih sistema, ali dobri primjeri se mogu primjeniti kod nas na prehospitalnom nivou zdravstvene zaštite jer je svaki sistem prilagodljiv ako se postojeći resursi adekvatno upotrebljavaju i organizuju.
Koliko je prehospitalna medicina afirmisana kod nas, u regionu, bitno je naglasiti da okosnicu urgentne medicne kako kod nas tako i u Izraelu čini - Hitna pomoć.
Internacionalna zdravstvena organizacija “SOS” napravila je studiju o medicinskoj usluzi u zemljama širom svijeta, i objavila ih na svom sajtu Health Risk Map 2015. Različite države označene su u četiri kategorije, zavisno od rizika sa kojim se suočavaju osobe koje zatraže medicinsku pomoć. “SOS” je podijelila zemlje u četiri kategorije: one sa niskim rizikom, standardnim, visokim i ekstremno rizičnim. Crna Gora se nalazi na mapi zemalja sa “standardnim rizikom”, te se uklapa u prosjek, zajedno sa državama u kojima pacijenti dobijaju “pristojne” zdravstvene usluge.
SISTEM HITNE POMOĆI U IZRAELU
Magen David Adom (Davidova Crvena Zvezda) je organizacija kojoj je 1950. godine dodijeljena uloga hitne pomoći u Izraelu.
Finansiranje je zasnovano uglavnom na donacijama i ugovorima koje MDA potpisuje sa zdravstvenim fondovima (ima ih četiri, državni i privatni) za svoje usluge (transport, pružanje prve pomoći, usluge skladištenja i obrade krvi i krvnih derivata i sl.), kao i naplatom usluga pacijentima. Zanimljivo je da nivo osnovnog osiguranja ne pokriva usluge transporta MDA vozilom do bolnice za netraumatska stanja ukoliko pacijent ne bude hospitalizovan. S obzirom da se ne radi o maloj sumi (prosječno 200-250 US dolara po intervenciji), MDA štiti svoje resurse od bespotrebnih aktiviranja sistema hitne pomoći. Sa druge strane, aktiviranje MDA u slučajevima saobraćajnih povređivanja i povređivanja na radu je pokriveno osnovnim osiguranjem.
Bolnice su u obavezi da imaju obezbijeđenih 20 odsto više kreveta koje mogu da aktiviraju odmah u slučaju iznenadnog priliva povrijeđenih. Većina medicinskih radnika, posebno ljekara, ima školovanje u Sjedinjenim Američkim Državama.
Tragom objavljene studije i boravka i učenja u sitemu prehosptalne medicine u Izraelu, nemoguće je a ne zapaziti bitne razlike i nedostajuće stvari koje prehospitalni sistem urgentne medicne ima kod nas, pa čak i u regionu.
Bruto društveni proizvod u Izraelu je 296 mlrd USD, a utrošak za zdravstvo po stanovniku godišnje 2.599 USD dok je kod nas bruto društveni proizvod je 4,604 milrd. eura, a utrošak za zdravstvo po stanovniku godišnje 270 eura (294 USD). Broj aktivnih vozila Hitne pomoći za 24 sata u Izraelu je 215 plus 170 u ruralnim oblastima, a ukupan broj vozila je impozantno veliki - 1.168 koja u svakom momentu mogu da da se aktiviraju.
Broj podstanica Hitne pomoći u Izraelu je 170 kod nas je 20. Broj zaposlenih u Hitnoj pomoći u Crnoj Gori je 477 dok u Izraelu je 1.850. Zanimljivo je da medicinski su radnici u MDA najvećim dijelom medicinski tehničari i paramedikusi. Dugi niz godina MDA je primjenjivao francusko-germanski model sa ljekarom na terenu, ali je taj model konačno napušten 2014. godine u korist anglo-američkog modela prehospitalne medicine.
Od 2012. u Hitnoj pomoći u Izraelu ne rade ljekari. U zavisnosti od broja časova obuke i nivoa znanja i vještina, postoje: Medic (BLS) - 240 sati obuke, Advanced medic (ILS) - 240 sati obuke, Paramedic (ALS) - 1.500 sati (18 mjeseci) obuke i Dispečer - 60 sati obuke. Od 2012. paramedikus može da proglasi smrtni ishod na terenu. U našoj prehospitalnoj medicini ljekar još uvijek ide na teren, čini okosnicu tog sistema.
Broj ljekara na 1.000 stanovnika u Izraelu je 3,5, broj medicinskih tehničara je 5. Broj obučenih registrovanih volontera 15.000. Kod nas je situacija dosta drugačija - broj ljekara na 1.000 stanovnika 2,17, broj medicinskih tehničara na 1.000 stanovnika 6,1. Obučenih registrovanih volontera je 1.500.
U Izraelu MDA stalnim kampanjama motiviše uključivanje mladih ljudi u volonterske aktivnosti, iz kojih kasnije regrutuje profesionalni kadar. Biti dio sistema MDA za mlade ljude predstavlja izuzetno afirmišući korak u profesionalnoj karijeri. Ovaj podatak je vrlo zanimljiv da se razmotri u budućem rješavanju nezaposlenosti u Crnoj Gori koja je 19,7 odsto a u Izraelu 6 procenata.
Najveći broj vozila je aktivan u gradovima i gusto naseljenim oblastima. Nerijetko ćete vidjeti vozila koja su stalno u pokretu, ili su stacionirana u blizini bolnica. Određeni broj BLS vozila je stalno stacioniran u ruralnim oblastima i ona su na raspolaganju lokalnim volonterima i aktiviraju se po potrebi.
DISPEČERSKI CENTRI
Postoji devet regionalnih i jedan nacionalni dispečerski centar. Na poziv se javlja medicinski tehničar ili paramedikus u najbližem regionalnom centru i on nakon identifikacije vrste poziva aktvira odgovarajući protokol. Nekoliko ljekara je stacionirano u nacionalnom centru i mogu učestvovati u konsultacijama i logistici.
Nacionalni dispečerski centar
Dispečerski centri su povezani sa centralnom komandom, a statistika se vodi u realnom vremenu. Sva vozila imaju “tablet” uređaje za unos informacija i komunikaciju sa bazama podataka. Komunikacija “smart” telefonima je veoma razvijena preko besplatne aplikacije gdje očevici/volonteri mogu takođe vršiti direktan video prenos incidenta putem 3G/4G mreže u dispečerski centar uz precizno geolociranje. Postoje i komandna vozila koja su opremljena video kamerama i drugim uređajima za dodatno umrežavanje. Poseban softver asistira u sagledavanju trenutnih resursa i donošenju odluka o upućivanju odgovarajućih vozila i daljim potrebnim koracima u skladu sa protokolima.
VOZILA I OPREMA
MDA ima vozni park od oko 1.200 različitih vozila koja koja se u zavisnosti od obučenosti osoblja i opreme svrstavaju u BLS i ALS vozila (“mobile intensive care unit”) kao i komandna vozila “first responder” motocikle kao i posebna vozila koja nose opremu za masovne nesreće. U upotrebi su i dva helikoptera za medicinski transport. Medicinska i ostala oprema podrazumijeva standardne setove za zbrinjavanje većine urgentnih stanja, ljekove, infuzione rastvore, sredstva za imobilizaciju.
Vozilo za masovne nesreće
Visok stepen analitike nakon incidenata i stalna revizija protokola na osnovu obrađenih podataka, implementacija novih direktiva je vrlo brza, a Ministarstvo zdravlja stalno prati i unapređuje komunikaciju i protokole među učesnicima u zbrinjavanju.
Impozantan primjer organizacije je da je u periodu od 2002. do 2005. godine u slučaju terorističkih napada bombaša samoubica prosječno vrijeme dolaska prve ekipe na lice mjesta bilo je 4,6 minuta, prva evakuacija započeta je nakon 11,5 minuta, posljednji urgentni pacijent evakuisan je nakon 30,2 minuta, a posljednja lakše povrijeđena žrtva evakuisana je u 59. minutu od prijema poziva.
Mlado radno sposobno stanovništvo čini okosnicu sistema i omogućava visoku fleksibilnost za ispunjavanje najrazličitijih zadataka. Brza mobilizacija i umrežavanje obučenih volontera od izuzetne je važnosti za povećanje kapaciteta za zbrinjavanje u masovnih nesrećama.
Da li sistem u kome radi crnogorski ljekar na prehospitalnom nivou može imati sličan organizacioni model, da li zdravstveni sistem može aktivirati svoj privatni sektor u dijelu zbrinajvanja netraumatskih stanja, a pojedincima podići svijest o značaju čuvanja raspoloživih resursa zdravstvenog sistema? Vjerujem da može kroz sistem organizacije, osiguranja i plaćanja određenih usluga u zavisnosti od opravdanosti aktivacije sistema prehospitalne medicine.
Autor je specijalista urgentne medicine
* U tekstu korišćeni izvodi iz rada: TRAUMA SYSTEM IN ISRAEL: SUPREME DIRECTING FOR THE WORST SCENARIO - PART ONE: PREHOSPITAL STAGE, authors: Milenković/Niković
Bonus video:
