Spoljna politika predsjednika SAD D. Trampa oslonjena je na seriju žestokih ekonomskih blokada, od kojih svaka treba da uplaši, prinudi ili čak umori zemlju izabranu kao metu koja treba da se potčini američkih zahtjevima. I mada su slične metode praćene manjim nasiljem od nekog vojnog napada, jer se blokada sprovodi pomoću finansijskih instrumenata a ne preko ratne mornarice, njene posljedice za stanovništvo često su užasavajuće. Upravo zato ekonomske blokade koje uvode SAD moraju biti analizirane u Savjetu bezbjednosti UN iz ugla njihove usklađenosti sa međunarodnim pravom i Poveljom UN.
Kada je vodio predizbornu kampanju 2016, Tramp je kritikovao česte ratove Amerike na Bliskom istoku. Između 1990. i 2016. SAD su započele dva velika rata sa Irakom (1990-2003), a takođe i u Avganistanu (2001), Libiji (2011) i Siriji (2012). Osim toga, Amerika je učestvovala u mnoštvu vojnih intervencija manjeg obima (Mali, Somalija, Jemen). Iako sirijski rat često nazivaju građanskim, u realnosti je to bio rat za smjenu režima koji su predvodile SAD i Saudijska Arabija, u skladu sa direktivom američkog predsjednika, pod nazivom “Timber Sycamore”.
Nijedan od tih ratova pod vođstvom SAD (ili drugih ratova u novijoj istoriji) nije ostvario postavljene političke ciljeve, a nakon velikih konflikata slijedili su hronično nasilje i nestabilnost. Pokušaj svrgavanja Bašara Asada u Siriji dovela je do početka proksi rata (vremenom se ispostavilo da su u njega uvučeni SAD, Sirija, Rusija, Saudijska Arabija, Katar, Iran, Turska, Izrael i Ujedinjeni Arapski Emirati), koji je isprovocirao iznuđeno preseljenje više od deset miliona Sirijaca i nasilnu smrt oko pola miliona ljudi.
Iako Tramp za sada izbjegava nove ratove, on drugim putevima nastavlja nastojanja SAD vezana za smjene režima u inostranstvu. Trampa često nazivaju izolacionistom, ali je on ipak, kao i njegovi prethodnici - intervencionista. Njegova je strategija (barem za sada) sadržana u aktivnom korišćenju ekonomske a ne vojne moći SAD u cilju potčinjavanja protivnika. To stvara poseban oblik okrutnosti i nestabilnosti. On neprestano rizikuje zbog mogućnosti izbijanja pravog rata, kako je to bilo sa Iranom u junu.
Na današnji dan, Trampova administracija sprovodi tri sveobuhvatne ekonomske blokade (protiv Sjeverne Koreje, Venecuele i Irana), nekoliko manje okrutnih protiv zemalja kao što su Kuba i Nikaragva, a takođe pojačava napore da blokira pristup Kine novim tehnologijama. Blokadu Kine je (barem djelimično) sankcionisao Savjet bezbjednosti UN. A blokada Venecuele za sada protiče bez miješanja Savjeta bezbjednosti koji ne nije izjasnio ni za ni protiv. SAD pokušavaju da izoluju te tri zemlje praktično od cjelokupne međunarodne trgovine, stvarajući deficit hrane, ljekova i rezervnih djelova za osnovnu infrastrukturu, uključujući infrastukturu za vodosnabdijevanje i energetiku.
Blokada Sjeverne Koreje ostvaruje se uglavnom u okvirima sankcija po mandatu UN i uključuje sveobuhvatni spisak izvoza u Kinu, uvoza iz Kine, a takođe i finanisjske odnose sa sjevenokorejskim organizacijama. Prema podacima Organizacije za hranu i poljoprivredu UN (FAO), desetinama miliona stanovnika S. Koreje prijeti glad - dijelom i zbog sankcija. FAO upozorava da “ne traba ignorisati taj nenamjerni negativni efekat koji sankcije direktno i indirektno mogu imati na poljoprivrednu proizvodnju.
Najočigledniji primjer su ograničenja na uvoz određenih proizvoda neophodnih za poljoprivredu - goriva, mašina i rezervnih djelova za opremu”.
Drakonske sankcije SAD protiv Venecuele uvođenje su u dvije faze. U početku su, od avgusta 2017, bile uglavnom usmjerene protiv države naftne kompanije PDVSA koja ima ulogu glavnog donosioca deviza u zemlju. Druga runda sankcija, započeta u januaru 2019, bila je sveobuhvatnija a njen cilj je bila Vlada Veneceule. Nedavno sprovedena detaljna analiza prve faze sankcija pokazala je njihov rušilački efekat.
Američke sankcije ozbiljno su iskomplikovale ranije greške vlasti u upravljanju ekonomijom i doprinijele katastrofalnom padu proizvodnje nafte, hiperinflaciji, krahu ekonomije (od 2016. obim proizvodnje je pao za polovinu), a takođe i gladi i smrtnosti.
Sankcije SAD protiv Irana traju manje-više neprestano počev od 1979. Najnovije i do danas najdrakonskije mjere, uvedene u avgustu 2018, a zatim pooštrene u prvoj polovini ove godine, tu su da u potpunosti odsijeku Iran od spoljne trgovine. Sankcije SAD direktno protivrječe Rezoluciji Savjeta bezbjednosti UN 2231 koja potvrđuje nuklearni sporazum sa Iranom iz 2015. godine. Posljedice tih sankcija su katastrofalne.
Prema prognozama MMF-a, od 2017. do 2019. BDP Irana smanjen je za 10 procenata, a inflacija će u ovoj godini dostići 30 odsto. U zemlji je već veoma izražena nestašica ljekova.
Bilo je za očekivati da će druge zemlje s lakoćom zaobilaziti američke sankcije. Ipak, SAD prijete kaznom onim inostranim kompanijama koje narušavaju režim sankcija. Oni koriste globalnu ulogu dolara kao palice, prijeteći sankcijama inostranim bankama koje finanisraju trgovinu sa Iranom. Evropske kompanije su pristale na to bez obzira na izraženu želju Evropske unije da se nastavi ekonomska saradnja sa Iranom. U dugoročnoj perspektivi će, vjerovatno, biti nađeno više varijanti za izbjegavanje tih sankcija zahvaljujući finansiranju u junanima, rubljama ili euru. Ipak, takvo slabljenje režima američkih sankcija ići će samo postepeno.
Bez obzira na oštar ekonomski bol (i više od toga, realne probleme) koji sankcije nanose Kini, Venecueli i Iranu, ni jedna od tih zemalja nije izašla u susret američkim zahtjevima. U tom smislu, sankcije uopšte nisu ispale efikasnije od rata. Kina zadržava (i, najvjerovatnije, širi) svoj nuklearni arsenal. Iranski režim odbacuje američke zahtjeve koji se tiču raketnog programa i spoljne politike. A predsjednik Venecuele Nikolas Maduro ostaje na vlasti.
Američke blokade uvode se na ukaz predsjednika, faktički bez ikakvih javnih debata i bez sistemske kontrole Kongresa. To je šou jednog čovjeka, i to čak u većem stepenu nego što je to slučaj sa ratovima koje započinju predsjednici, zato što ti ratovi privlače mnogo više pažnje u javnosti. Tramp razumije da može uvoditi oštre sankcije protiv drugih država ne praveći praktično nikakve direktne troškove američkom drušvu ili budžetu i pri tom praktično bez ikakve političke odgovornosti.
Vojne blokade su ratni čin i, samim tim, predmet su međunaronog prava, uključujući kontrolu Savjeta bezbjednosti UN. Ekonomske blokade koje sprovodi Amerika su funkcionalno i po rezultatima slični vojnim blokadama zato što dovode do katastrofalnih posljedica po stanovništvo i rizikuju da isprovociraju rat.
Došlo je vrijeme da Savjet bezbjednosti razmotri usklađenost američkih sankcija sa zahtjevima međunarodnog prava i principima očuvanja mira.
Autor je profesor održivog razvoja na Univerzitetu Kolumbija Copyright: Project Syndicate, 2019.
Bonus video:
