Ideja da je premijer Velike Britanije Boris Džonson čovjek iz naroda, tribun običnog čovjeka koji se bori protiv establišmenta, može izgledati nenormalna, čak i potpuno bizarna. Riječ je o tome da Džonson savršen primjer engleske elite: obrazovao se na Itonu i Oksfordu i ima sve one prenaglašene manire (u govoru i ponašanju) koje su tako karakteristične za britansku višu klasu. Kao novinar i poslanik u parlamentu, ponašao se buntovnički i često nepošteno, ali je uvijek bio odan konzervativnom establišmentu.
Pa i pored toga, on pretenduje da predstavlja “glas naroda” protiv glasova u parlamentu, koji - i sa ljeve i sa desne strane - istupaju protiv njegovih žestokih pristupa britanskom razvodu od Evropske unije. Karakeristika kampanje za bregzit je to što su svi oni koji su istupali protiv radikalnog i punog raskida sa EU etiketirani kao neprijatelji naroda. Od trenutkla kad su se ljudi izjasnili na referendumu 2016. godine, bilo kakvi pokušaji da se ublaže negativne poljedice bregzita putem kompromisa sa EU ili odlaganja tog razdvajanja proglašavani su za pokušaj kršenja narodne volje.
Džonson se suočio sa masovnim oponiranjem u parlamentu, naročito nakon što je odlučio da zaustavi njegov rad radi sprovođenja bregzita 31. oktobra - sa sporazumom ili bez njega. Kada je bivši minsitar Filip Li prebjegao kod liberalnih demokrata, Džonson je čak izgubio paramentarnu većinu torijevaca, koju je obezbjeđivao samo jedan glas. Situacija se za njega još više pogoršala kada je parlament izglasao da se premijeru oduzme kontrola nad agendom bregzita. Torijevci koji su za to glasali izbačeni su iz partije. Sve to će, neizbježno, dovesti do novih opštih izbora, koje će Džonson predstavljati kao bitku između “naroda” i “politikanata” koji tom narodu stoje na putu.
Džonsonovi djelovanje je neobično, ali nije nezakonito. Ono što je sigurno je da nije konzervativno ako konzervativizam shvatamo kao zaštitu tradicionalnih normi ili uspostavljenog poretka. Osim toga, njegovo je djelovanje potpuno nebritansko. Neki uznemireni komentatori ovdje uočavaju paralele sa usponom fašizma. Ali Džonson, koji je izučavao antički svijet, mora znati da model sa demagogom iz više klase, koji dolazi na vlast raspirujući strasti među nezadovoljni plebejcima, stiže na kraju Rimske imperije, kada su narodni tribuni kritikovali patricijski senat i počesto podstrekavali agresivnu gomilu. Nema sumnje da je mnogo toga bilo loše kada je riječ o privilegijama establišmenta u senatu, ali takva demagogija dovela je do pada Republike i početka carske diktature.
Referendum je takođe teško nazvati britanskom tradicijom. Kada je Vinston Čerčil 1945. predložio da se održi referendum o nastavku mandata ratne vlade, lider laburista Klement Atli osudio je tu ideju kao “stranu svim našim tradicijama”. Plebisciti se u zatvorenim sistemima doživljavaju kao forma “direktne demoktarije”, kada volja naroda navodno nalazi svoj najčistiji izraz u volji velikog vođe.
Ipak, smisao parlamentarne demokratije (u Velikoj Britaniji ona je bila jedan od najranijih primjera za ponos) jeste u tome što ona nije direktna. Ideja države, koja predstavlja volju naroda, pripada francuskim jakobincima i nju su britanski konzervativci uvijek odbacivali, počev od Edmunda Berka. U parlamentarnoj demokratiji nema ničega što se zove “narod”, da i ne govorimo o zajedničkoj narodnoj volji ili zajedničkom glasu naroda. Političare biraju da bi oni predstavljali različite interese o kojima se zatim može voditi debata u parlamentu, a sve u nadi da će se doći do rješenja uz pomoć kompromisa.
Javno mnjenje u liberalnoj demokratiji takođe je, prije se može reći, oblik predstavljanja nego direktnog izjašnjavanja. Tokom nekoliko posljednjih stotina godina javno mnjenje je izražavano u medijima, štampi ili na radiju i televiziju, uz posredovanje novinara i urednika. Danas je situacija, naravno, drugačija. Zahvaljujući internetu, većina mišljenja sada se izražava bez ikakvih posrednika i ljudi govore kroz stotine miliona glasova. Profesionalni novinari izgledaju pomalo anahrono. Mnogi ih, kao i političare, gledaju s nepovjerenjem - elitni distirbuteri “lažnih vijesti” u oslabljenim medijima (“lamestream media”).
Ne želim da kažem da su svi novinari ili političari prekrasni zdravomisleći ljudi. To ni izdaleka nije tako. Ali već vidimo da je u nesputanom medijskom prostoru demagozima i nitkovima postalo mnogo lakše da manipulišu glasovima ljudi u neobuzdanoj borbi otvorenoj za sve. Slabeći ulogu parlamenta u političkim debatama (i to jednim od najvažnijih tokom jednog vijeka), Džonson je liberalnu demokratiju izložio opasnosti kakvoj su agitatori-populisti izložili Rimsku republiku.
U kampanji za bregzit postoji mnogo sramnih aspekata: raspirivanje strahova od imigranata, iluzorna manija nacionalne veličine i tako dalje. Nešto respektabilniji argument vezan je za pitanje suvereniteta. Evropska unija nije demokratska država. Članstvo u EU označava da ove ili one zakone mogu predložiti i ustanoviti ljudi koji nisu bili izabrani direktno na nacionalnim izborima. Može se navesti puristički argument da liberalna demokratija ne može delegirati zakonodavne nadležnosti nadnacionalnim instituciama a da ne bude oslabljen nacionalni suverenitet.
A u stvari, neki od zakona koji, očigledno, više od svega razdražuju pristalice bregzita jesu zapravo nacionalni britanski zakoni, a ne nikako evropski. Ali smisao nije u tome da li su ti zakoni dobri ili loši, već ko ima pravo da ih donosi. Pojedine britanske partiote smatraju apsoplutni nacionalni suverenitet suštinom svog demokratskog sistema, čiji je izraz “majka parlamenata”. Ipak, kada pretvaraju u fetiš volju naroda koja je izražena na referendumu, oni postaju zaštitnici potpuno druge političke tradicije koja je suprotna britanskom parlamentarnom sistemu.
Ako Džonson, premijer kojeg nije izabrao narod, i sve njegove ljute pristalice odluče da “vrate” zemlju organizujući konflikt među narodom i njegovim političkim predstavnicma, oni rizikuju da uruše veličinu Britanije. I pride - otuđujući se od Škotlanđana, koji mogu odlučiti da pođu sopstvenim nacionalnim putem, i možda od sjevernih Iraca, oni doslovce dovode u pitanje postojanje samog Ujedinjenog Kraljevstva.
Copyright: Project Syndicate, 2019.
Bonus video:
