Francuski predsjednik Emanuel Makron ima pravo što se brine zbog dezintegracije globalnog režima kontrole oružja i Rusije koja je sve više povezana s Kinom. Ali pošto su Rusija i Evropska unija podijeljene oko ključnih vrijednosti, nema razloga da se misli kako se ovaj odnos može uskoro popraviti.
Iako su EU i Rusija dio iste kopnene cjeline, one nemaju mnogo zajedničkog. Rusi zapravo tek trebaju odlučiti gdje njihova država pripada u svijetu. Veći dio njene teritorije je u Aziji, ali više od 70 odsto stanovništva živi zapadno od planine Ural. Rusi nemaju interesa da se povezuju sa istočnom Azijom ili islamskim jugom, pa im preostaje samo da ostanu sami ili da se usmjere ka Evropi.
A rizično je ostati sam. Rusija je gorostas sa nuklearnim oružjem, ali u demografskom, ekonomskom i tehnološkom smislu događa joj se pad. Ova država još zarađuje od izvoza fosilnih goriva i drugih proizvoda, što nije dovoljno za održavanje statusa supersile u XXI stoljeću. Izložena je sve većem riziku da postane mlađi partner Kini. Jedina alternativa je, onda, Evropa. Obje su strane taoci svojih historija. Uspomene na tlačilačku vladavinu careva i Sovjeta još su svježe u centralnoj i istočnoj Evropi, posebno u Poljskoj i u baltičkim zemljama, a pripajanje Krima koje je izveo ruski predsjednik Vladimir Putin i vojna kampanja u istočnoj Ukrajini samo su pojačali nepovjerenje prema Rusiji širom regije.
Odnos Rusije s ostatkom Evrope također je određen njenom historijom. Oporavljajući se od raspada Sovjetskog Saveza kroz devedesete godine, Rusija je usvojila mentalitet XIX stoljeća otkako je Putin došao na vlast 2000. Ruska elita, koja se vraća u carski period prije Boljševičke revolucije, smatra svoju državu evropskom velikom silom - čak i kao hegemona, u slučaju istočne Evrope - što je stavlja u direktnu opoziciju Evropskoj uniji.
Razlog postojanja EU je da nadiđe zone utjecaja u Evropi, jer je to jedini način da spriječi povratak borbi za moć i katastrofalnih ratova koji su kulminirali u prvoj polovini XX stoljeća. Rusija je ipak naprosto prevelika da bi bila integrisana u Evropsku uniju (zaista, nejasno je ko bi koga integrisao).
Sve i da nije tako, Rusija - ili barem njeno vođstvo - ne dijeli vrijednosti Evropske unije. Osim što podržava demokratiju, nezavisnost sudstva i vladavinu zakona, Evropska unija je odbacila bilo kakvu reviziju granica putem sile. Iako geografska blizina zahtijeva od Rusije da EU upravlja njihovim odnosom na uzajamno što povoljniji način, aktuelni rat Kremlja u ukrajinskoj regiji Donbas čini ovo gotovo nemogućim.
Ipak, francuski predsjednik Emanuel Makron je ponovo pokušao poboljšati odnose između Evropske unije i Rusije, ponajprije sastajući se s Putinom pred samit zemalja G7 u Bijaricu prošli mjesec. Makron smatra da nije u interesu Evrope da gura Rusiju prema Kini, ili da stoji sa strane i posmatra dezintegraciju američko-ruskih sporazuma o kontroli oružja. U pogledu kontrole oružja, američki i evropski interesi nisu isti, a trenutna američka administracija ne mari mnogo za Evropu ili njene stavove po bilo kojem pitanju.
Nejasna uloga Evrope
Međutim, Makronova nastojanja pokreću mnoga pitanja. Prije svega, nije očigledno koju bi ulogu Evropa mogla odigrati u obnavljanju režima globalne kontrole oružja. Bez SAD, Evropa ne može mnogo ponuditi Rusiji u pitanju srednjedometnih raketa. Bila bi zaglavljena u položaju da pokuša uvjeriti dvije nespremne strane da postignu novi sporazum. A to još ni ne uključuje Kinu, koja je također razvila kapacitet za srednjedometne rakete.
Evropa ima šta ponuditi Rusiji ekonomski. Ali naprosto je nemoguće poboljšati ekonomske odnose bez primjetnog progresa u implementaciji Protokola iz Minska da se okonča sukob u Donbasu. Nejasno je da li je Putin spreman na to.
Ali stvarni problem između Rusije i Evropske unije je pitanje demokratije. Najveći strah Putina i ruskih oligarha je da bi se ukrajinska Majdanska revolucija iz 2014. mogla ponoviti na moskovskom Crvenom trgu. Kremlj ne krivi NATO za tu mogućnost već Evropsku uniju. Retorika kontra NATO-a je isproban i istinski propagandni alat koji iskorištava ukorijenjeni strah kod mnogih Rusa od strašila Hladnog rata. Ali stvarna prijetnja u očima ruskih oligarha je Evropska unija i njena promocija demokratije i vladavine zakona.
Ruski i evropski sistem su u suštini nekompatibilni, predstavljaju kontradiktorne vrijednosti i sasvim različite pristupe vanjskoj i domaćoj politici. U XIX stoljeću, carska Rusija je bila vođa „Svetog saveza“, reakcionarnog štita protiv buržoaskih revolucija koje su harale Evropom. Ova je dinamika obrnuta pod vladavinom boljševika nakon 1917, kada je Rusija postala kolijevka revolucije. Ali pod Staljinovom vladavinom, vratila se na ostvarivanje suštinski istih ciljeva kao carevi, posebno kada je u pitanju slamanje pokreta za nezavisnost u centralnoj i istočnoj Evropi.
Putinov režim je pratio sličnu putanju, povlačeći se u XIX stoljeće, udruživši se sa Pravoslavnom crkvom i pokrenuvši napade na „dekadentni Zapad“ sa tiradama protiv homoseksualnosti i liberalizma. Aktivna podrška Kremlja za neliberalne, nacionalističke sile u Evropi i SAD samo je jedan dio ove veće slike.
Iako bi poboljšanje odnosa između Evropske unije i Rusije bilo poželjno, to se neće desiti ni brzo ni lako. U glavnom - pitanjima Ukrajine i demokratije, Evropa teško da može napraviti ikakav ustupak.
(Project Syndicate)
Bonus video:
