U studiji - sintezi “Antibirokratska revolucija - prevrat u Crnoj Gori” autora dr Šerba Rastodera dat je hronološki i faktografski slijed tih događaja sa utemeljenim vrijednosnim sudovima, ocjenama i zaključcima. Odazivajući se pozivu autora da je poželjna svaka dobronamjerna sugestija na tretirane teme, tim prije što se radi o prvom izdanju, to činim ovim tekstom. Služba DB CG u vrijeme “događanja naroda” preduzimala je operativno-tehničke i druge mjere na planu otkrivanja dokumentovanja i presijecanja nedozvoljenih aktivnosti i ostvarivala zavidne preventivno-spoznajne uvide u ta gibanja i procese, uspješno nadzirala žarišta, veze i uticaje i djelovanja sa velikosrpskih pozicija, ali su izostale efikasnije mjere iz razloga jer je služba, sistemski gledano, bila služba politike i bez političke saglasnosti nije mogla preduzimati takve mjere.
Postoji obimna dokumentacija čiji dio i dalje nije dostupan javnosti. Lično sam se, na vrijeme pobrinuo, da važna dokumenta ne ostanu “skrivena strana istorije”. U mojim knjigama objavljeno je oko 50 stranica izvornih dokumenata SDB, “Liberalu” i “Monitoru” po 20 stranica (“Kako je palo staro crnogorsko rukovodstvo” i “Velikosrpski nacionalizam u akciji”). Autentičnost i validnost tih dokumenata niko nije doveo u pitanje, ali se javlja dilema kod pojedinaca da li su te informacije na vrijeme stizale na adrese državnih i partijskih prvaka, što bi značilo da služba u tako složenoj situaciji nije vršila svoju ustavnu ulogu, već je dokumenta skrivala od rukovodstva ili sam ih ja kao rukovodilac, da budem cinik, umjesto toga nosio doma.
O svim saznanjima dobijenim neposrednim putem ili razmjenom informacija sa SDB SSUPOM, SDB Srbije, Kosova, Vojvodine, BiH i Crne Gore shodno odluci Izvršnog vijeća o informisanju cjelovito i blagovremeno obavještavala najodgovornije funkcionere i državne organe u Republici. Osim neposrednog kontakta i ličnog informisanja postojala su i dva osnovna oblika pismenog informisanja. „Posebne informacije SDB“ i „Informacije SDB“. Sa “Posebnim informacijama SDB” kao najpovjerljivijem vidu informisanja redovno su upoznavani najodgovorniji društveno politički faktori u Crnoj Gori i njeni predstavnici u Federaciji kao i članovi Republičkog savjeta za zaštitu ustavnog poretka, ukupno 13 adresa. Informacije SDB dostavljane su sekretarima OK i predsjednicima skupštine opštine.
Pravo je pitanje zašto crnogorsko rukovodstvo nije imalo snage da se pojavi na mitinzima i pokuša poraziti i poniziti velikosrpske jurišnike, a narodu argumentovano i snažno saopštiti o čemu se radi.
Na tu temu “par ekselans” je reagovanje Radivoja Brajovića, člana Predsjedništva SRCG. Prema navodima autora ove studije Brajović u svojoj knjizi “Sjećanja” piše: “No nijesmo imali ni podatke da su mitingaške vođe sa Kosova izvršioci onoga što im se nalaže u štabu u Beogradu pri rukovodstvu Srbije”, pa jadikuje: “To je otežavalo naše aktivnosti da potpuno objasnimo građanima što su stvarni ciljevi protesta i po čijem se nalogu organizuju u Crnoj Gori.” Tako umuje i dotle doseže saznanje visokog državnog funkcionera.
A kako Brajović reaguje kad ima sve informacije, sve vidi i sve čuje ilustrativan je sljedeći primjer.
Na poziv i insistiranje Banja Bulajića, generalnog direktora Željezare “Boris Kidrič”, 10. oktobra 1988. odlazi u Nikšić da govori radnicima - pučistima Željezare, jer kako kaže Bulajić “uživaju njegovo povjerenje”.
Brajoviću je bilo poznato da je Bulajić eksponent Slobodana Miloševića i da se sa njim u julu mjesecu sastao u Vilusima kod Nikšića i prihvatio da ruši staru vlast preko radničkih protesta (8. oktobra predvodio je radnike ulicama Nikšića). Na mitingu dominiraju parole, transparenti i uzvici: “Slobodane, samo kreni Crnogorci svi su spremni”, “Slobo, slobodo”, “Izdali ste Srbiju”, “Radnici su gladni”. Onemogućen da govori, Brajović podnosi neopozivu ostavku (a ne kako piše u “Sjećanjima”: “Imate moju ostavku”), priključuje se pučistima i pjeva “Druže Tito, mi ti se kunemo”. Rekao je da je spreman da mijenja svoju imovinu za imovinu prosječne crnogorske porodice, u čemu bi ,što je pokazalo vrijeme, posebno omanuo. Zbog solidarisanja sa radnicima “ja znam da vi nećete da rušite”, a oni baš to hoće, računao je da je pomilovan pa je porekao datu riječ i povukao ostavku.
Za razliku od Brajovića, Vidoje Žarković, član Predsjedništva CKSKJ ne libi se da kaže istinu. Na pitanje novinara („Monitor“ 5. februar 1993. god.) da li je crnogorsko rukovodstvo znalo što se dešavalo iza scene u pripremanju za njegovo rušenje kroz tzv. „AB revoluciju“, ovako je odgovorio: „Tadašnja rukovodstva dobijala su informacije od službe DB o tome ko sve krstari i mešetari Crnom Gorom u pripremi tzv. ’događanja naroda’ i odakle se sve vuku konci. Nijesu adekvatno reagovala, a i da su rezultat bi bio isti. Jer sintezi velikosrpskog nacionalizma bile su neophodne onakve promjene u Crnoj Gori milom ili silom.“
Rukovodstvo Crne Gore tih dana je pogriješilo što nije otvoreno i jasno reklo o čemu se radi, ko priprema i kome odgovaraju na takav način izvršene promjene.
Vidoje je jedan bezbjedonosni presjek SDB dostavio “Liberalu” koji ga je 1990. godine objavio na 20 strana o mreži terenaca, organizatora mitinga, jataka i doušnika, u stvari realizatora prevrata.
Zašto nijesu preduzete represivne mjere?
Prvo, stvorena je bila društvena klima i prevladavala ocjena o ugroženosti Srba i Crnogoraca na Kosovu i suprostaviti se u bilo kom vidu toj ocjeni bila je prava jeres. Treba li podsjetiti na izjavu Miljana Radovića, predsjednika CK SKJ da se Crna Gora neće paternalistički postavljati prema Crnogorcima na Kosovu, jer je to stvar republike Srbije, što je izazvalo pravu lavinu reakcija i u Crnoj Gori i šire.
Drugo, saglasnost crnogorskog rukovodstva da se „izvezu“ mitinzi solidarnosti u Crnu Goru, iako je to bilo u suprotnosti sa zaključcima CKSKJ, svakako je bila fatalna greška i limitirajući faktor za preduzimanje mjera. To utoliko više što se na održanim mitinzima solidarnosti u Crnoj Gori od strane opštinskih rukovodstava govorilo apologetski i što je davana jedinstvena podrška svim zahtjevima koji su sa te strane dolazili. Nažalost, republičko rukovodstvo nije se tada javno oglasilo, ni na javnoj sceni, ni posredno da ove pojave nazove pravim imenom, odnosno da tim mitinzima da pravu dimenziju i kvalifikaciju. Tako su oni postali pogonsko gorivo za dalji tok destruktivnih događaja.
Treće, stav crnogorskog rukovodstva da ne treba ići ofanzivno u preduzimanju represivnih mjera bio je dobrim dijelom uzrokovan i reakcijom na upotrebu suzavca na Žutoj gredi prema radnicima Željezare „Boris Kidrič“ (pojedini rukovodioci su se ogradili od ove mjere), što je dovelo do iznuđene ostavke Lazara Đođića, sa položaja republičkog sekretara za unutrašnje poslove a po sugestiji republičkog rukovodstva da bi se smirili revoltirani radnici. Slično je bilo sa glavnim i odgovornim urednikom Radio televizije CG Rajkom Cerovićem i njegovim saradnicima Brankom Vojičićem i Esadom Kočanom, tako da je Televizija predata u ruke pučistima.
Četvrto, delegati Skupštine CG, 26. oktobra tajnim glasanjem nijesu podržali mandat petorici članova Izvršnog vijeća, pa je ono odlučilo da podnese kolektivnu ostavku što je značilo priznanje poraza.
Peto, populistička aktivnost, gledano sa krivičnopravnog aspekta, kretala se samom ivicom inkriminacije, jer i otvorene neprijateljske parole, povreda ugleda najviših državnih i političkih ličnosti, napad na tekovine AVNOJ-a i revolucije i sl. bile su uvijene oblandom socijalno-ekonomskih zahtjeva, traženja tako potrebnih promjena u sferi političkog i ekonomskog života i teškom situacijom na Kosovu. Sve je to nužno iziskivalo postizanje državnog konsenzusa da se odgovori ovim zahtjevima, ali i prema nosiocima ovakvog djelovanja preduzmu efikasne mjere.
Šesto, izostala je dobro osmišljena široka i neposredna politička akcija republičkih i opštinskih rukovodstava na razotkrivanju suštine velikosrpskih namjera i ciljeva, imenovanja nosilaca, njihove ilegalne organizovanosti i djelovanja.
Sedmo, u ovako masovnim populističkim događajima i „pokretima“ postojala je potencijalna (i realna) opasnost od nekontrolisane reakcije pobunjene mase i mogućeg krvavog epiloga naročito ako se ima u vidu da je iza svega toga nalazio Slobodan Milošević. A zna se: to je bio čovjek već stvorene harizme i velike nesreće, u čijim rukama se nalazio i vojni vrh, koji bi najvjerovatnije da mu je naloženo poslušno krenuo na Crnu Goru što bi imalo nesagledive posljedice.
* * *
Sticajem okolnosti referisao sam u Skupštini SFRJ (24. januara 1989.) o događajima u CG i izgovorio tada opasne riječi: “Posebno je eskalirala djelatnost sa pozicija srpskog nacionalizma i građanske desnice zbog čije brojnosti i agresivnosti dolazi najveća opasnost. Pojedinci i grupe iz Beograda, Prištine i Novog Sada djelujući sa ovih pozicija neposrednim i posrednim putem uticali su na događaje u Crnoj Gori gdje su stvarali baze i spone i rušili rukovodstvo pod pritiskom.”
Bio je to dovoljan povod da iz Beograda krene satanizacija SDB i mene kao njenog rukovodioca koje je trebalo bez milosti slomiti “jer su stali na put promjenama”.
Istina je bila opcija za koju sam se opredijelio svjestan posljedica takvog postupka.
Bonus video:
