Crna Gora se sprema za još jedne izbore koji se neće održati u fer uslovima i na kojima je pobjednik unaprijed poznat. Nepoznanice mogu eventualno biti sljedeće: da li će neke manje partije preći cenzus, koliko će mandata imati DF i Demokrate i koliko će biti onih koji ne vjeruju ni vlastima ni opoziciji. Najveća politička grupacija na izborima će biti upravo apstinenti - oni koji će 30. avgusta ostati doma, i to ne zbog kovida-19 već zbog ponude na tržištu političkih stranaka.
O (nefer) uslovima za održavanje izbora se sve zna. Ostaje pitanje da li opozicione partije imaju želju da potencijalnim apstinentima ponude nešto novo, kvalitetnu zajedničku ideju (obećanje) i ubijede ih da izađu na izbore. Dosadašnje iskustvo sa opozicionim partijama ne pruža razlog za optimizam.
Ponašanje opozicionih partija u prethodne četiri godine stvorilo je atmosferu nepovjerenja koja ne karakteriše samo odnos među opozicionim subjektima nego i odnos građana prema opozicionim partijama. Nakon 4 godine besmislenih svađa i izbjegavanja komunikacije i saradnje, teško je 40 dana prije izbora promijeniti stavove građana i povratiti povjerenje. Da bi se to makar dijelom desilo potreban je pisani dogovor, sporazum opozicionih stranaka, oko zajedničke ponude biračima opozicije (bez obzira u koliko kolona idu na izbore) o tome što će uraditi nakon završenih izbora ako osvoje vlast ili dožive još jedan poraz. Možda bi u takav, pisani sporazum opozicionih partija, povjerovao neki potencijalni apstinent, iako je važno podsjetiti da su i do sada znali da odustanu od date riječi i potpisa (primjer: “Sporazum za budućnost”). Dosadašnje neodgovorno ponašanje opozicionih partija opravdano nameće pitanje da li one zaista žele da osvoje vlast na državnom nivou?
Da zaista žele smjenu vlasti, partije iz opozicije su u prethodne četiri godine mogle da se dogovore oko zajedničkog djelovanja ka ostvarenju tog cilja. Da su prije četiri godine otpočeli iskreno povezivanje oko zajedničkih vrijednosti na kojima temelje svoj rad ali i razvoj Crne Gore, danas bi opozicione partije (bez obzira na broj kolona) međusobno civilizovano komunicirale i dogovarale se oko ključnih političkih pitanja.
Ipak, lideri opozicionih partija se nisu mogli dogovoriti oko zajedničkih minimalnih uslova za održavanje izbora koje bi ispostavili DPS-u, građanima i međunarodnoj zajednici, uz prijetnju bojkotom izbora ukoliko uslovi ne budu ispunjeni. Opozicione partije su u prethodne 4 godine bolje sarađivale i komunicirale sa DPS-om nego međusobno. Svi su u nekom momentu bili u određenoj komunikaciji sa DPS-om: DF je učestvovao u radu Skupštine ali i Odboru za izmjene izbornog zakonodavstva do nezakonitog hapšenja Nebojše Medojevića; u ovaj Odbor su kasnije ušle Demokrate; u okviru komunikacija “Savez za Evropu” sa Vladom je razgovarala URA. Nije problem što opozicione partije imaju dijalog sa vlastima već što nema unutaropozicionog dijaloga, dogovora, pristojne komunikacije. “Iskrenost” u komunikaciji (bolje reći međusobnom vrijeđanju) pokazuje da lideri opozicionih partija, ili makar jedan dio, zapravo ne vjeruju u pobjedu nad DPS-om na parlamentarnim izborima. I tu je ključ problema za opozicono opredijeljene građane.
Opozicione partije svojim odlukama, u kontinuitetu, zbunjuju birače. Šta se to promijenilo od odluke opozicionih partija da bojkotuju lokalne izbore u Tivtu do danas, kada svi izlaze na parlamentarne izbore, iako tvrde da su izborni uslovi gori nego ikada. Nema dosljednosti i principijelnosti i to uviđa značajan broj građana, možda upravo onih potencijalnih apstinenata. Opozicione političke partije su neiskreno prijetile bojkotom paralamentarnih izbora jer nikada i nisu ozbiljno razmišljale o toj opciji, kao što im nikada nije bilo stalo ni do jedinstvene opozicione liste. Sada lideri opozicionih partija pozivaju birače da izađu na izbore, dok će u centru predizborne kampanje ponovo govoriti o zarobljenim institucijama, nefer uslovima, lošim biračkim spiskovima, zloupotrebi državnih resursa, odnosno svemu što su makar djelimično mogli spriječiti kao na izborima 2016. Svojim djelovanjem opozicione partije su svele ove izbore na borbu za mandat više unutar opozije (za DF ili Demokrate), za borbu da DPS ne osvoji 2/3 poslanika i ne izmijeni Ustav u dijelu izbora pravosudnih funkcija. Zato ovo i jesu “izbori bez izbora”.
S obzirom na već pokazanu nedosljednost, nagle promjene u odlukama pa onda neistrajnost u sprovođenju istih, opravdano se postavlja pitanje na osnovu čega opozicione partije donose svoje, najblaže rečeno, čudne odluke. Koliko je javnosti poznato, ti prijedlozi i odluke nijesu utemeljeni na istraživanjima javnog mnjenja ili bilo kakvoj naučnoj metodologiji koja može pomoći opozicionim biračima da razumiju zašto je, na primjer, bolje da opozicija bude na jednoj izbornoj listi a ne na dvije ili tri. Opoziciji je izgleda veliki trošak da, od stotina hiljada eura iz budžeta, izdvoje određeni iznos koji im može pomoći da bolje formulišu svoju politiku. Saopštenjima za javnost se ne vodi politika, a očigledno da do promjena ne dovode isključivo ni organizaciono-tehnička iskustva i nesporni kapaciteti u formulisanju zakonskih propisa kojima jedan dio opozicije raspolaže. Potrebno je liderstvo koje znači i spremnost da se podnese žrtva i ličnim primjerom ukaže na vrijednosti koje se moraju slijediti. Možda bi kvalitet ponude opozicije bio povećan ukoliko se građanima obeća formiranje ekspertske vlade nakon izbora, sa nestranačkim ličnostima i skraćenim mandatom (od dvije godine) i rješavanje unutrašnjih problema u državi do raspisivanja prvih fer izbora. Ipak, ni ova ideja nije provjerena nekim istraživanjem (a mogla je da je opozicija radila svoj posao) pa sada opozicija izlazi na izbore bez jasne slike zašto će apstinenti ostati doma. Suvišno je govoriti o tome koliko bi za formulisanje političkih poruka bilo važno utvrditi obrazovnu, polnu, starosnu, nacionalnu i drugu strukturu apstinenata.
Lideri opozicionih partija treba da shvate da njihove odluke imaju velike posljedice za dalji razvoj demokratije u Crnoj Gori i zato imaju veliku odgovornost. Još važnije, građani CG treba da shvate da za stanje u kojem žive dio odgovrnosti snose i lideri opozicionih partija. Učešćem na izborima koji se održavaju u nefer uslovima lideri opozicionih partija gube svaku mogućnost nepriznavanja izbornih rezultata, tim prije jer će prihvatiti poslaničke funkcije u novom sazivu Skupštine. Time će, zarad svojih plata i finansiranja partija u naredne četiri godine, znatno otežati oslobađanje bilo koje institucije i stvaranje iole fer uslova za neke naredne izbore. Zato se, ukoliko ne pobijede na izborima, od lidera opozicionih partija očekuje da pokažu minimum odgovornosti prema svojoj partiji i, mnogo važnije, prema građanima. Kako opozicione partije i njihovi lideri misle da vrše vlast i uvjere građane u svoju ozbiljnost ako nisu u stanju da princip odgovornosti primjenjuju u svom opozicionom djelovanju? Moguće da bi i obećanje ostavki lidera opozicionih partija uslijed izbornog poraza bio motiv za potencijalne apstinente da daju podršku opozicionim partijama, prepoznajući iskrenost u datom obećanju, jedinstvo i usaglašenost lidera opozicije oko zajedničkog pristupa prema izborima i sopstvenoj odgovornosti.
O vlasti DPS-a se sve zna a nakon 30 godina gotovo sve relevantne međunarodne institucije i organizacije glasno govore o zarobljenoj državi, lošim rezultatima institucija, korupciji, ugroženosti medija, kršenju ljudskih prava... Skoro da se ništa novo ne može dodati na obilježja vladavine DPS-a još od ratnih zločina tokom 90-ih, izbornih afera (Snimak, Koverta…), proganjanja lidera opozicionih partija (DF-a i Demokrata), nezakonitih trećih mandata, neobjašnjivog bogatstva funkcionera vlasti, nezakonitih preuzimanja vlasti (kao nedavno u Budvi), proganjanja neistomišljenika iz samostalnih medija i NVO, neustavnih zakonskih rješenja (kao u slučaju pojedinih članova Zakona o slobodi vjeroispovijesti) …
Da bi Crna Gora počela da živi a ne životari, kao što je slučaj u prethodnih 30 godina, potrebno je više promjena vlasti u kraćem periodu, koje će doprinijeti jačanju institucija. Stanje je ovakvo kakvo jeste, makar jednim dijelom, i zbog (ne)činjenja opozicionih partija i zbog toga se i njima javnost mora baviti i kritički ukazivati na njihove nedostatke.
Crnu Goru i njene institucije zarobio je DPS, a u kojoj mjeri su opozicioni lideri zarobili svoje partije i, što je još gore, energiju opozicionog biračkog tijela, vidjećemo uskoro nakon izbora.
Autor je građanski aktivista
Bonus video:
