Šest nedjelja od početka sukoba u ratu za jermensku mini državu Nagorno-Karabah na južnom Kavkazu, odluka je pala. Osvajanjem grada Šuša, strateški najbitnijeg grada regiona, napadačke azerbejdžanske trupe su nanijele katastrofalan poraz Jermenima Karabaha. Premijer Jermenije, matične države internacionalno nepriznate “Republike Arcah” (Karabah), bio je prisiljen, u noći sa ponedjeljka na utorak, da prihvati mirovno rješenje koje podrazumijeva ogromne teritorijalne gubitke za Jermene Karabaha.
Pad Šuše je veoma dramatičan zaokret i to iz tri razloga.
Prvi je što ovaj grad leži direktno na žili kucavici Nagorno-Karabaha: dobro izgrađenom putu ka Jermeniji koji je sada prekinut, a time i svaka vojna pomoć za branioce Karabaha, među kojima se nalazi i puno dobrovoljaca iz jermenske matice.
Drugi je da Šuša dominira na strateški važnoj planini. Nije uzalud gospodar karabaškog kanata u 18. vijeku upravo ovdje ciljano sagradio svoju tvrđavu i proglasio je za glavni grad: odavde je mogao bez problema da kontroliše svoje podanike te teritorije i u Gorskom i u Nižnjem Karabahu.
Kao i u Prvom karabaškom ratu 1992, Azerbejdžanci odavde mogu svojom artiljerijskom vatrom da gađaju po dublje pozicioniranim Jermenima bez ikakvih smetnji. Na tacni im je sada poslužen i Stepanakert, samo 10 km udaljeni glavni grad karabaških Jermena, sa kojim azerska artiljerija može da radi šta joj volja. Nije nikakvo čudo što je čak i “predsjednik” samoproglašene jermenske republike prije pada Šuše javno izgovorio: “Ko kontroliše Šušu - kontroliše cijeli Karabah”. Ova izjava je - poslije pada grada u azerske ruke - otvoreno priznanje da je za Jermene rat za Karabah okončan. I izgubljen. Kao i Karabah.
Borba nejednakih
Tu dolazimo i do trećeg razloga: početno očekivanje da će azerbejdžanske trupe samo u nizinama moći da ostvare premoć i dobitke, a da će u brdima i planinama biti zaustavljeni u protivnapadima iskusnih brđana, jermenskih karabah-ratnika, pokazalo se kao potpuna iluzija. Jermenski David, koji je prije skoro četvrt vijeka bez problema pobijedio azerskog Golijata, ovog puta je očito bio slabiji. Golijat se od tadašnjeg poniženja ne samo oporavio nego se i masovno naoružao i dovukao pomoć: Tursku i proturske plaćenike iz Sirije.
Jermeni sada ispred sebe nisu imali totalno izgubljene i zbunjene protivnike, kao prije 25 godina, nego hladno kalkulišućeg dušmanina. Režim u Bakuu je prepoznao tehnološki zaokret u vještini ratovanja i masovno u rat uveo dronove: sa katastrofalnim posljedicama po Jermene. Uz to su Azerbejdžanci i njihovi turski saveznici posve korektno odabrali ovu jesen kao idealni momenat za udar, jer su se sve svjetske sile o svome jadu zabavile, i to veoma: SAD sa istorijskim predsjedničkim izborima, Evropa sa korona-pandemijom, a Rusija sa Bjelorusijiom kao i rastućim unutrašnjim problemima. Tako Jermenima niko nije ogao da pritekne u pomoć, sem koliko obligatornim toliko i neučinkovitim apelima, upućenim čisto reda radi, da se odustane od nasilja.
Sada se sveti i to što se tzv. “međunarodna zajednica” duge dvije decenije tješila pogrešnim zaključkom da je taj konflikt “uspješno zamrznut” i da njime treba da se bave trećerazredne diplomate.
A istina glasi: upravo je to omogućilo Azerbejdžanu da lagano isplanira ovaj udar. Azeri sad pokušavaju da ga opravdaju time da oni samo vraćaju teritoriju međunarodno-pravno priznatog dijela azerbejdžanske sovjetske republike. Ali pravne aspiracije Bakua na tradicionalno većinski Jermenima naseljeni region Nagorno-Karabaha više su nego problematične. Sem toga, Baku djeluje cinično kad argumentuje međunarodnim pravom, a istovremeno krši sva potpisana primirja i besomučno bombarduje civilne naseobine sve pri tome koristeći zabranjene vrste kasetnih bombi: i dan za danom krši pravo na koje se poziva.
Sramotna ravnodušnost
Ni jermenska strana nije bezgrešna: nema nikakvog vojnog opravdanja činjenica da su Jermeni bombardovali grad Ganju i time javno počinili ratni zločin, što mora glasno da se kaže.
Ali rat je započela azerbejdžanska strana.
Stoga bi bila nečuvena sramota da svijet nepomično posmatra kako naftna diktatura u Bakuu - čiji pipci u vidu Socarovih benzinskih pumpi sežu do Švajcarske - sada u zbjegove goni na desetine hiljada Jermena i trajno “etnički čisti” Karabah, čime bilo kakav pomen neke moguće autonomijie ove male republike za svagda skida sa dnevnog reda. Ako ikad, onda je u ovom času potrebna hitna međunarodna inicijativa sa ciljem nalaženja pravednog rješenja.
(Neue Zürcher Zeitung / NZZ)
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
