Mala jadranska država Crna Gora drži jedan neslavni politički rekord u Evropi: tri decenije je njome neprekidno vladala korumpirana nasljednica komunističke partije, koju vodi trenutni predsjednik države Milo Đukanović. Nekadašnji omladinski funkcioner je zemlju pretvorio u jednu vrstu privatnog carstva - njegova porodica i uski krug političara te biznismena drži pod sobom skoro pa sve ključne pozicije u Crnoj Gori. Oni su zgrnuli veliko bogatstvo, dok većinu ljudi u zemlji muče teške egzistencijalne brige.
Ali i ovoj u Evropi najdužoj jednopartijskoj vladavini je došao kraj. Na parlamentarnim izborima 30. avgusta ni manipulacije - poput kupovine glasova i krivotvorenja biračkog spiska - nisu mogle da spriječe da tri opoziciona saveza knap osvoje većinu. Poslije izborne pobjede uslijedila su tri mjeseca napornih koalicionih pregovora: širina alijanse pokriva sve od desno-konzervativnih nacionalista do socijalno-liberalnih zelenih.
U petak je konačno nova vlada Crne Gore i izabrana u parlamentu u glavnom gradu Podgorici - prva stvarno demokratska u istoriji zemlje. Ona se većinski sastoji od vanpartijskih eksperata, a predvodi je profesor mašinstva Zdravko Krivokapić, koga smatraju za krajnje poštenog. Široj javnosti je on postao poznat 2019. kao predsednik jednog udruženja akademika koji su se pridružili protestima protiv vlade. Ljetos je Krivokapić potom stao na čelo desno-konzervativnog izbornog saveza “Za budućnost Crne Gore”.
Smjena vlasti ima uticaj na cjelokupni Zapadni Balkan
Ne samo da Demokratska partija socijalista državnog poglavara Đukanovića izglasavanjem nove vlade ide prosto prvi put u opoziciju, nego Crna Gora prije svega doživljava temeljnu političku smjenu režima, što je od značaja za cjelokupni Zapadni Balkan jer su u skoro svim tamošnjim državama na vlasti korumirano-autoritarne klike.
Istovremeno, Crna Gora se nalazi i na početku jedne teške transformacije. “Ljudi žele, i to vrlo decidno, okončanje političke korupcije i organizovanog kriminala na vladinom nivou”, kaže Krivokapić za SPIEGEL. “Moja vlada nosi breme ogromne odgovornosti da Crnu Goru učini boljom i evropskom zemljom, dostojnom ljudskog života.”
Što će biti nevjerovatan izazov. Crna Gora, koja ima tek oko 620.000 stanovnika, duguje milijarde, prije svega Kini. Zbog korone je ove godine doživjela totalni slom turizma, koji predstavlja četvrtinu bruto društvenog proizvoda. “Crna Gora je praktično bankrot”, kaže Krivokapić.
Dugotrajni proces reformi
Uprkos tome njegova vlada nastupa sa krajnje ambicioznim programom reformi i modernizacije. Za početak će morati da se izbori protiv državnog aparata fundamentalno otpornog na reforme. U Đukanovićevom klijentelističkom sistemu članska karta DPS-a bila je propusnica za skoro sve pozicije u državnoj upravi, pravosuđu i preduzećima. Depolitizacija države, prioritet Krivokapićevog kabineta, će stoga teći sve, samo ne bez problema.
Osim toga, koalicioni partneri su se - i među sobom i sa samim Krivokapićem - proteklih mjeseci, pred smjenu vlastim posvađali skoro do krvi. Teško da će se to sada promijeniti. Jer pojedini koalicioni političari odbacuju koncept vlade eksperata, a drugi program vlade ne smatraju dovoljno izoštrenim za krivično gonjenje korumpiranih, smijenjenih, starih vlastodržavaca.
Uz to se duboko vjerujućem i SPC bliskom Krivokapiću prebacuje da je previše crkvi bliskih ljudi doveo na vlast i formirao “klerikalnu vladu”. Osobito je problematična ličnost ministarke za obrazovanje i kulturu Vesne Bratić, zbog njenih srbo-nacionalističkih ispada.
U pozadini ovih kontroverzi je stara debata o crnogorskom identitetu, koju su šef države Đukanović i njegova partija permanentno podgrijavali u cilju polarizacije društva. Tačno je da velika većina ljudi u Crnoj Gori ne dovodi više u pitanje nezavisnost od Srbije proglašenu 2006. godine, ali i dalje se oko 45% stanovništva izjašnjava kao Crnogorci a skoro 30% kao Srbi. Sam Krivokapić se predstavlja kao Crnogorac “koji zna odakle potiče” - što je jasan uput na srpsko nasljeđe u zemlji.
Da će se identiteska debata odraziti i na spoljnu politiku - nije za očekivati. Najmanji koalicioni partner, socijalno-liberalno-zeleni savez “Crno na bijelo” svoje učešće u vlasti striktno je uvezao sa tri uslova: da Crna Gora i dalje ostane na putu EU-integracija, da nema povlačenja priznanja Kosova i da nema jačeg povezivanja sa Srbijom i Rusijom. I Krivokapić za SPIEGEL kaže da skretanje sa ovog kursa za njega predstavlja “crvenu liniju”.
Krivokapić u fotelju premijera sijeda optimistički i odlučno. Da je Crnoj Gori na kursu reformi potrebna i pomoć iz inostranstva novom premijeru je jasno. On ima i “molbu za Njemačku”: “Pomozite nam! Jer transformaciju sami nećemo uspjeti da izvršimo”.
(Der SPIEGEL)
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
