Pad turističkog prometa od 85%, dominantno izazvan pandemijom covid-19, značajno je uticao i na ukupnu realizaciju GDP-a, što je sljedstveno produkovalo pad od 15%. Sama činjenica da turizam sa uticajem na komplementarne oblasti, približno učestvuje 25% u ukupnom GDP-u Crne Gore dovoljno govori kada je makroekonomski aspekt u pitanju. Sagledavajući gore navedene negativne ekonomske efekte na makro i mikro nivou, radi manje ranjivosti crnogorske ekonomije u narednom periodu, neophodno je uraditi sljedeće:
- Diverzifikacija privrednih aktivnosti: Navedene činjenice dodatno ukazuju da je neophodna drugačija privredna struktura i značajno veća diverzifikacija u narednom periodu, sa znatno manjim osloncem na uslužni sektor, a kako bi bili otporniji na ovakve eksterne šokove. Ovo je realno moguće u srednjem i dugom roku, uz simetričan razvoj zelene ekonomije, energetskog sektora i poljoprivrede.
- Supstitucija saobraćajne dostupnosti: Posmatrano sa aspekta turističkog sistema, treba konstantno raditi na saobraćajnoj dostupnosti, jer su zemlje koje su mogle omogućiti supstituciju avio saobraćaja cestovnim prevozom ostvarile pristojan rezultat i tokom pandemije, poput Hrvatske (37,49% dolazaka ili 50,05% noćenja u odnosu na 2019.godinu). Oko 60% ključnih emitivnih tržišta je bilo cestovno dostupno, kada je navedena destinacija u pitanju. Zavisnost od avio saobraćaja dobrano je osjetio čitav niz zemalja, poput Španije, Kipra,Turske, dijela Hrvatske, a koji se oslanja na avio prevoz, poput Dubrovačko-neretvanske županije, gdje je zabilježen pad dolazaka od oko 80%.
- Jačanje domaćeg turističkog tržišta: Neophodna je veća fokusiranost na domaće turističko tržište, jer dosadašnje učešće u turističkom prometu od 5,13% nije dovoljno. Naravno, zbog strukture turističke tražnje, domaće tržište ne može biti nosilac turističkog prometa, ali postoji izvjestan potencijal da se makar udvostruči. U ovim kriznim vremenima, upravo je domaće tržište određenim destinacijama donijelo stabilnost. Navešću primjer Albanije, koja je u 2020. ostvarila 45% turističkih dolazaka u odnosu na 2019, od čega je 51% činio domaći turistički promet.
- Naznačajnija emitivna tržišta: Na osnovu turističkog prometa u domenu dolazaka u 2019.godini, treba istaći da EU tržišta + Velika Britanija činila 35%, tržišta regiona 34%, a Rusija, Bjelorusija i Ukrajina 17%. Time želim da naglasim činjenicu da zbog pomenute pandemije covid-19 nipošto ne smijemo zanemariti tržište EU. Naprotiv, treba uložiti dodatne napore i ojačati bilateralne kontakte kako bi zadržali navedena tržišta, prevashodno zbog mnogo značajnijeg diskrecionog dohotka u odnosu na regionalna tržišta. Podsjetiću da prvih deset EU zemalja po neto zaradama imaju od 5 do 7 puta veću vrijednost u odnosu na tržišta regiona. Naravno, regionalna tržišta su naša tradicionalna tržišta koja nam garantuju određenu stabilnost čak i u ovim kriznim situacijama. Kada je u pitanju rusko tržište, mislim da je takođe neophodna snažna bilateralna aktivnost, kako bi najveći avio prevoznici sa tih prostora započeli, a potom i intenzivirali saobraćaj ka Crnoj Gori.
- Zdravstveni protokoli: Treba pohvaliti napore države u domenu pokrića troškova testiranja stranih gostiju, kao i domenu liječenja od covid-19. Posmatrajući u odnosu na susjede u Hrvatskoj, treba razmotriti mogućnosti koje su uključili, a to je da lokalne samouprave omoguće smještaj osoba koji moraju u izolaciju ili karantin, kao i eventualno pokriće troškova njihovog boravka, kao što je opština Brač uradila. Takođe, treba detaljnije prikazati protokole u domenu kruzing i izletničkog turizma.
Autor je ekspert za oblast turizma i predavač je na visokoškolskim osnovnim i master studijama u Crnoj Gori
Bonus video:
