Ono što je za nas dio svakodnevice - svrstavanje ljudske krvi u četiri grupe (A, B, AB i 0) prije samo 120 godina nije na taj način postojalo. Karl Landštajner je uočio da ljudima ne prija baš svaka ljudska krv. Miješanje krvi dvije ljudske jedinke nekada je dovodile do problema, a nekad ne.
Odgovor na pitanje šta ljudsku krv čini kompatibilnom sa krvlju drugog ljudskog bića Landštajner je dao na način koji ga je proslavio i ovjekovječio.
Otac krvnih grupa
Ko je bio Karl Landštajner, zasnivač imunologije krvi? On je bio austrijsko-američki naučnik jevrejskog porijekla. Rođen je 1868. u Badenu kod Beča, gdje su njegovi bečki roditelji imali ljetnikovac. Njegov otac Leopold je bio poznati novinar i prvi glavni urednik bečkih novina Di Prese. Njegova majka Fani je bila 20 godina mlađa od oca. Bila je izuzetno bliska sa sinom. Cijelog života je njena posmrtna maska visila na zidu u njegovoj spavaćoj sobi. Doktorirao je u Beču na medicini 1891. Još za vrijeme studija objavio je rad o uticaju dijeta na sastav krvi. Godine 1890. prihvata katoličku vjeru, kako bi izbjegao sve žešći antisemitizam.
Od samog početka je radio do iscrpljenosti. Najprije je proveo po godinu dana u laboratorijama poznatih stručnjaka u Cirihu, Vircburgu i Minhenu. Po povratku u Beč asistira na hirurgiji u klinici, a potom se zapošljava na Higijenskom institutu, gdje se bavi istraživanjima ljudskog imunskog sistema. Sljedeći posao je dobio na Patološkoj anatomiji bečkog univerziteta. Od 1911. je bio vanredni profesor patologije, da bi u jednoj bečkoj bolnici do 1919. kao prosektor otvorio skoro 4.000 ljudskih tijela. Tih godina je uspio da dokaže da dječiju paralizu izaziva virus. U Njujorku je na osnovu njegovih saznanja o krvnim grupama 1907. izvedena prva uspješna transfuzija krvi.
Koza u Beču
Oženio se 1916. Njegova izabranica Leopoldina Helena Vlasto, grčka pravoslavka, udajom je takođe postala katolkinja. Kada mu se 1917. rodio sin Karl, u ratnom Beču je uspio da kupi kozu i da je drži kod kuće kako bi prehranio porodicu, a i lično je skupljao jestive trave za kuvanje. Ostalo je zabilježeno da je bio vrstan pijanista, da je mnogo čitao - potajno i krimiće. Potajno, jer je mislio da ovaj žanr može da našteti njegovoj ozbiljnoj reputacji.
Posle Prvog svjetskog rata ekonomska situacija u Beču nije dobra. Landštajner pronalazi posao u Hagu. Potom 1922. prihvata ponudu od Rokfelerovog instituta da pređe u Njujork. Tamo je i kao istraživač i kao profesor doživio potpuno priznanje. 1930. mu je za pionirske radove koji su omogućili razumijevanje krvnih grupa, a time i transfuziju koja je spasla milione života, dodijeljena Nobelova nagrada. 1940. je sa svojim učenicima opisao rezus faktor. Mada je Landštajner imao odlične rezultate i u drugim oblastima, kao što je dijagnostika sifilisa ili opis molekula haptena koji su ključni za imuni odgovor, može se reći da je istražio i upoznao ljudsku krv kao niko prije njega.
Ostao je Evropljanin do srži. Njegovi studenti u Americi su zabilježili da profesor Landštajner, kada se naljuti, nesvjesno prelazi na njemački. Umro je od srčanog udara koji ga je 1943. zatekao u laboratoriji.
Šta je krvna grupa?
Ukratko, naša crvena krvna zrnca, eritrociti, imaju protine, antiglutinogene tipa A ili B. Treća mogućnost je da ne sadrže ni jedan od ta dva. Landštajnerova oznaka C za takav slučaj je tek kasnije zamijenjena sa 0, a dodat je i tip AB.
Krvna plazma, međutim, kod svih ljudskih bića sadrži antitela na te proteine - antiA ili antiB. Ako u krvotok dospije „pogrešna” krv, aktiviraju se ova antitijela i tretiraju tuđu krv kao uljeza. Dolazi do neželjene reakcije - aglutinacije. Ljudi koji imaju krvnu grupu AB su univerzalni primaoci - mogu da prime krv ostala tri tipa. 0 je univerzalni davalac, koji je pogodan za sve, ali najrestriktivniji primalac - krv ove krvne grupe je kompatibilna isključivo sa istorodnom krvi.
U vrijeme globalne pandemije, naše interesovanje za krvne grupe naglo je poraslo. Činilo se da su neke krvne grupe garantovale veću otpornost na zaražavanje. Naročito se govorilo da je „nulta pozitivna” grupa posebno otporna na virus.
Ne znam da li je tako, ali iz ličnog iskustva mogu reći da sam proveo i period inkubacije i tri nedjelje bolesti sa zaraženom osobom u malom stanu i da nisam obolio - a krvna grupa mi je „nulta pozitivna”.
Nultu pozitivnu ima najveći broj ljudi u Evropi - 38 odsto populacije. Na drugom mjestu po zastupljenosti je krvna grupa A pozitivna (34 odsto), dok je B pozitivna krvna grupa zastupljena kod 9 odsto ljudi. Ostale krvne grupe su manje zastupljene.
Krv kraljevskog majmuna
Nije ovo jedina stvar kojom je Landštajner zadužio čovječanstvo. 1939. on otkriva još neke bitne odlike eritrocita prema kojima stvara rezus-sistem.
Rezus faktor je nazvan po majmunu čije je stručno latinsko ime Macaca mulatta ali je najpoznatiji pod nazivom Rezus. A to ime potiče od tračkog kralja Resa koji je prema Ilijadi na bijelom konju dojahao iz Trakije da bi se borio na strani Trojanaca. Kralj je ubijen, ali je priča postala mit čiji se odjeci prepoznaju u Svetom Đorđu i Kraljeviću Marku. Francuski istraživač i slikar Žan Baptis Obder, poznat kao pisac kapitalnog dela „Prirodna istorija majmuna, lemura i galeopiteka“, sigurno nije mogao naslutiti da će njegovo slučajno kumovanje tada nepoznatom majmunu kojem je smislio ime biti čin kojim će steći planetarnu slavu. Pošto ime tog majmuna danas označava nešto što svaki čovjek ima u krvi.
Majmun sa kraljevskim imenom bio je pogodan za medicinska ispitivanja, nije čudo što je baš kod njega shvaćeno da krv jedinke može da ima ili nema D antigen. Osobe koje imaju taj antigen su Rh pozitivne i njih je daleko više od onih koji nemaju D antigen. To je nazvano rezus faktor rh. Kada trudna majka ima drugačiji rezus faktor od ploda, njena krv se mora medicinskim metodama „pripremiti” za porođaj, da bi se izbjegle zdravstvene posljedice za dijete.
Interesantno je da evropsko stanovništvo ima do 16 odsto rh negativnih osoba. Ali izgleda da najstarije evropsko stanovništvo ima veći procenat negativnih. U Baskiji ih je čak 25 odsto. Na istočnim rubovima Evrope svega četiri odsto. U Africi i Aziji je najmanje osoba sa negativnim Rh faktorom, dok ga kod prastanovnika Istočne Azije, Amerike i Australije uopšte nema.
Mit o krvnoj grupi
U Japanu je krvna grupa ono što je ostatku svijeta - horoskop. Svi znaju da ne postoje dokazi, ali rado vjeruju u tu priču. Kada se mladi upoznaju na nekoj žurci ili u kafeu, poslovni ljudi na ručku, slučajni poznanici u parku, postavljaju pitanje: „Koja Vam je krvna grupa?”.
Sve je počelo 1927. kada je japanski psiholog Furukava Takeji objavio niz članaka u kojima iznosi pretpostavku da tip ličnosti zavisi od krvne grupe. To je odgovaralo japanskom militarizmu koji je želio da stvori idealnog carskog vojnika, superiornog u odnosu na neprijatelje. Skoro pola vijeka kasnije, 1971, novinar Nomi Mahasiko je objavio knjigu „Kompatibilnost po krvnim grupama”. Njegov sin Tošitaka je krenuo očevim stopama, napisao je 15 knjiga o istoj temi i osnovao institut u Tokiju. On tvrdi da cilj nije rasističko svrstavanje ljudi već podsticanje talenata koji su u njima.
Danas je to u Japanu dio svakodnevne kulture. Na svojim sajtovima premijeri ističu svoju krvnu grupu, lideri opozicije s ponosom naglašavaju da oni nisu A kao premijer, već B. U robnim kućama se prodaju „srećne tašnice” za žene koje su navodno specijalno prilagođene psihološkom profilu njihove krvne grupe. Na provodadžijskim sajtovima obavezno se pazi da potencijalni parovi imaju krvne grupe koje se uklapaju. Postoje i obdaništa koja dijele djecu po krvnim grupama, a vrhunski sportisti dobijaju specijalni trening prilagođen vrsti krvi koju nose u sebi. Mada je to protivzakonito, jer spada u praksu diskriminacije, sve češće pitanje na intervjuu za posao u Japanu glasi: „Koja je Vaša krvna grupa?”. Ako kandidat odbije da kaže, na što ima pravo - to se tumači kao stid zbog krvne grupe. Uzalud i japanski naučnici opominju svoje sunarodnike da proteini u krvi ne mogu da odrede karakter. Nije važno šta je istina, već šta ljudi žele kao istinu.
„Sasvim poseban sok”
Za kraj evo nekoliko osobina koje Japanci paušalno lijepe ljudima na osnovu krvne grupe.
Ljudi sa krvnom grupom A u venama su iskreni i odgovorni ali znaju biti zahtjevni i pretjerano konzervativni. Ljudi iz grupe B su navodno strasni i kreativni, ali umiju biti egoistični i nepomirljivi. Oni koji imaju grupu AB su racionalni i druželjubivi, ali negativne osobine su im neodlučnost i neodgovornost. Ljudi sa nultom krvnom grupom su prijatni i optimistični, ali umiju da budu sujetni, ljubomorni i arogantni.
U američkoj alternativnoj medicini iskristalisao se koncept “identiteta krvne grupe” koji se primjenjuje na dijete. Na primjer, nulta krvna grupa daje mesoždere, oni sa grupom A su rođeni vegetarijanci. Tip B je svaštojed, a AB bi trebalo da stavi naglasak na mlječne produkte. Ni ovo nije potpuno istraženo i dokazano, ali ljudi vole da vjeruju u dijete koje iza sebe imaju veliku priču.
Ko zna, možda me je moja nulta grupa sačuvala od korone u vrijeme kada nije bilo vakcine. Ipak, znam i druge sa istom krvnom grupom, koji su oboljeli.
Kako god. „Krv je sasvim poseban sok” kaže Geteov Mefisto doktoru Faustu. Balkanski tradicionalisti su to oduvijek znali - krv nije voda.
Bonus video:
