Svjetska zdravstvena organizacije (SZO), uz pomoć Instituta za javno zdravlje i Centra za ekotoksikološka ispitivanja, tokom 2015/2016 sprovela je istraživanja o uticaju zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori (WHO 2016). [1] Ova analiza obuhvatila je podatke o izloženosti stanovništva zagađujućim česticama u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću. Procjenjivao se uticaj dugoročne izloženosti finim česticama u periodu 2010-2012, baziran na podacima za PM2,5, dok je starosna granica bila određena za 30 i više godina. Rezultati su pokazali da se blizu 6% svih smrti u Podgorici, 12% u Nikšiću i 22% u Pljevljima mogu pripisati zagađenju vazduha (WHO 2016, str. 16).
Ratovi zvijezda
Ratovi zvijezda prikazuju cara Palpatina, jednog od glavnih likova u univerzumu Ratova zvijezda, koji je izveo nemoguće sa jedinstvenim supermoćima i sposobnostima. Bio je senator u Staroj Republici i manipulisao je političkim sistemom da bi stekao punu kontrolu nad Senatom, prije nego što je raspustio Republiku i postao vrhovni kancelar novog Galaktičkog carstva. No, to je naučna fantastika. U Crnoj Gori, kada se govori o stvarnoj interpretaciji definicije prava na zdravlje poslanici imaju doživljaj davljenja efektom „krtole u grlu“.
Zvanični podaci
Prema podacima Higijensko-epidemiološke službe u Pljevljima, u periodu od 2010. g. do jula 2012. g. registrovano je 712 slučajeva obolijevanja od karcinoma. Od toga, u 2010 - 211 slučajeva, u 2011 - 280, a u prvih šest mjeseci 2012 - 221 slučaj obolijevanja. Najveći broj tumora javlja se na organima za disanje, dok je samo u periodu 2010-2012 registrovano 84 slučaja oboljevanja od najteže bolesti. U istom periodu zabilježeno je 21.209 slučajeva obolijevanja od bolesti sistema za disanje (u 2010 - 6.632 slučaja, u 2011 - 8.563, a prvih 6 mjeseci u 2012 - 6.014 slučajeva). Od bronhitisa je bilo registrovano 2.490 slučajeva, od astme 998 slučajeva i 491 slučaj od sinusa. Od akutne infekcije respiratornog trakta u 2010 - 1.626 slučajeva, a u 2011 - 2.419 slučaja. (Vijesti, 18.10.2012). [2]
Subjektivnost obaveza
U pogledu subjektivnosti ličnih obaveza i prava uvaženih poslanika povodom POLITIKE kao rivalstva nad sukobom (politička kultura zajednice), POLITIKE kao sukoba oko resursa (ciljevi i načini u pronalaženju političkih rješenja za probleme), i POLITIKE samo kao borbe za vlast (lična osjetljivost, lični interesi i lične sujete) identifikujem tri osnovna pristupa, i to:
(a) Pozitivizam, u odnosu na činjenice koje se izvode iz razuma i logike, iz čulnog iskustva, u „vidljivim bihevioralnim manifestacijama“ - vidljivim u karakteristikama koje se mogu posmatrati i direktno mjeriti sintagmom „Mi vodimo odgovornu zdravstvenu politiku“, dok se manifestacija izražava procesom „davim se krtolom u grlu pri pomisli na nešto drugo“.
(b) Fenomenološko tumačenje vrijednosti, značilo bi svjesno iskustvo u vezi sa predmetom vrijednosti. To bih mogao tumačiti na način da, iako podaci Higijensko-epidemiološke službe u Pljevljima pokazuju sve veći broj dijagnosticiranja kancera, te da je na osnovu (tih) istih podataka WHO procijenila da je za 22% smrti u Pljevljima odgovorno zagađenje vazduha, a zdravstvene vlasti nijesu primijenile efikasne i razumne mjere da se posljedice umanje - za kreatore takvog upravljanja nije bilo nikakvih posljedica. Dakle, fenomenološko tumačenje sugeriše da partijski pristupi o vjerovanjima i svjesnom iskustvu mogu imati važnije značenje u upravljanju od tumačenja zakonskih normi i vrijednosti.
(c) Intersubjektivna perspektiva ogleda se u (i) međusobnoj interakciji istinskih interpretacija vrijednosti naspram sukoba sopstvenog narativa o predmetu; (ii) stvarnih zahtjeva za društvenim diskursom i zakonskim impreativima o neophodnosti pronalaženja rješenja; i (iii) stvarnog značenja fundamentalnih vrijednosti i narativa o evropskom putu. Očekivanja su da u društvu preovladaju inkluzija, tolerancija, pravda, solidarnost i nediskriminacija, tj. ljudsko dostojanstvo, sloboda, demokratija, jednakost, vladavina prava i ljudska prava. Ali kako je to moguće, ako smo stalno bilježili procjene o rastu prevremene smrti, a da niko nikada na efikasan i razuman način nije vodio brigu o tome? Čini se ipak da među političarima nije nije bilo stvarnih efekata „krtole“, već da je to samo „predstava za javnost“. Da je drugačije, vjerujem da smo od 2010. morali imati mnogo slučajeva „krtole u grlu“, i to samo od stvarnih problema u Pljevljima.
Personifikacija 'krtole'
U naučnoj fantastici car Palpatin manipulisao je političkim sistemom da bi stekao punu kontrolu nad Senatom. U Crnoj Gori, u realnom vremenu, pri podsjećanju na zakonske norme o pravu na zdravlje javljaju se efekti „krtole“. Pri tome, personifikaciju „krtole“ razumijem da se zakonskim pristupima pravu na zdravlje dodjeljuju osobine emocija, misli i ponašanja. Na taj način nastaje „personifikovani vrijednosni sud“ naspram stvarnih činjenica. To je zaista fascinantno, da se može upotrijebiti kao novi, u nizu argumenata, u odnosu na različite političke i druge teorije, da smo zapravo čitavo vrijeme imali proizvoljne javne politike. To takođe može da sugeriše i zašto vlasti od 2010. do danas nikada nijesu priznale i uskladile evidentne razlike između ljudskih prava i zdravstvenog pristupa zdravlju, i nikada nijesu potvrdile - vjerovatno da bi izbjegle efekte „krtole u grlu“ - stopu obolijevanja građana od posljedica zagađenog vazduha u Pljevljima, ali i u drugim gradovima. Tu mislim na registrovane slučajeve obolijevanja od karcinoma (tumora koji se javljaju na organima za disanje), bronhitisa, astme, upale pluća i infekcija respiratornog trakta; linearne veze, projekcije i ishode uporednih podataka; registrovane slučajeve mrtvorođene djece; registrovane slučajeve djece rođene sa urođenim anomalijama itd.
Nacionalni tretman
Vlasti su u potpunosti obavezne prema nacionalnom tretmanu javnog zdravlja, kako to predviđaju Ustav i Zakon o zdravstvenoj zaštiti. Partijski interesi ne smiju i ne mogu imati efekte u sprovođenju (takvih) obaveza. Pokazani višedecenijski (ignorantski) odnos i rezerve države u tome ograničile su zakonske obaveze i prejudicirale kvalitet javnog zdravlja. Izvještaji Agencije za životnu sredinu u kontinuitetu, od 2010 do danas, ukazuju na stalna, višestruka i značajno nedozvoljena prekoračenja gotovo svih propisanih graničnih vrijednosti opasnih supstanci i gasova u vazduhu (Kojičić 2023: 17). [3] Zbog toga se (ne)postupanje države ne može opravdati. Okolnosti da su svih ovih godina prekoračenja srednjih dnevnih i srednjih godišnjih vrijednosti u Pljevljima za PM10 i PM2,5 čestice značajno iznad dozvoljenih nije kompatibilno sa crnogorskim zakonima i restriktivno je u odnosu na javni interes i javno zdravlje.
Neispunjene obaveze
Na taj način građanima se povređuju ljudska prava, pravo na zdravlje, pravo na zdravu životnu sredinu i informisanje o stanju životne sredine i rizicima po zdravlje. Crnogorski ustav i zakonski propisi nespojivi su sa takvim rezervama i ponašanjem vlasti. Država ne ispunjava obaveze u vezi sa takozvanom klauzulom o nacionalnom tretmanu zdravlja sadržanoj u članu 4 Zakona o zdravstvenoj zaštiti, po kojoj svaki građanin Crne Gore „ima pravo na zdravstvenu zaštitu u skladu sa najvišim mogućim zdravstvenim standardima i dostignućima savremene medicinske teorije i prakse“. [4] Kako uopšte da imamo „najviši“ standard kada od 2010. ne postoji nijedna efikasna i razumna mjera u odnosu na štetne efekte i posljedice po zdravlje u Pljevljima? Time se ne poštuju ni dostignuća savremene medicinske teorije i prakse. Nasuprot tome, procjene Svjetske zdravstvene organizacije ukazuju da štetni zdravstveni efekti iz godine u godinu rastu. Pored ostalog, država time povređuje i načela zakonitosti i pravne sigurnosti, što predstavlja neopravdano ograničenje za slobode i prava građana - da se ne mogu osloniti na njene obaveze povodom nacionalnog tretmana zdravlja. Štaviše, takvo ponašanje je nedemokratsko i jednako je u suprotnosti sa Ustavnim i zakonskim načelima i vrijednostima, i spada u domen nezakonitosti i interpretativnog načela zloupotrebe prava.
Odgovornost za budućnost
Odgovornost za evropsku budućnost kojoj se teži moralo bi da podstakne državu da osigura poštovanje privatnih i javnih interesa koje zakoni propisuju i štite. Kontrolna lista za vladavinu prava Venecijanske komisije upozorava da su neograničena ovlašćenja izvršne vlasti, de jure ili de facto, „centralna karakteristika apsolutističkih i diktatorskih sistema“ (Venice Commission 2016, stav 49, str. 12). [5] EU se zasniva na pretpostavci da su sve države članice efikasne u primjeni svojih zakona, a pravilo je da zakon vlada (Ioannidis 2017: 476). Međutim, u posmatranom slučaju Pljevalja zakon ne vlada, i vlasti su propustile da identifikuju pravne efekte sopstvenog ponašanja i ostvare ciljeve Zakona o zdravstvenoj zaštiti. Tako je pokazano da se nije dovoljno brinulo o javnom zdravlju. Drugo, vlasti su propustile da identifikuju sistemske, institucionalne i profesionalne slabosti u sopstvenom ponašanju, i tako su proizveli konfuziju u (ne)primjeni zakonskih propisa. I treće, posljedično, vlasti nijesu uspostavile fleksibilnu primjenu ustavnih, zakonskih i potvrđenih međunarodnih pravila, zbog čega ne mogu da dokazuju da su uopšte brinuli, pa čak i da su poštovali načelo pravne sigurnosti i jednakost svih pred zakonom. Stoga, između galaktičkog (naučna-fantastika) i crnogorskog carstva u Pljevljima ne vidim razliku, jer izgleda da je manipulacija političkim sistemom odredila pravo na zdravlje za lokalno stanovništvo u Pljevljima.
Autor je profesor prava, naučnik Williams Instituta Pravnog fakulteta Univerziteta u Kaliforniji (UCLA School of Law), postdoktor sa Lund Univerziteta u Švedskoj i višestruki stipendista njemačke akademske službe za razmjenu (DAAD)
Bonus video:
