Svijet prolazi kroz globalnu permakrizu. Dok isprepleteni šokovi - rat u Ukrajini, posljedice pandemije kovida-19, eskalacija rivalstva između SAD i Kine, klimatske promjene i finansijski kolaps koji se nazire - prijete da zahvate velike svjetske sile, vrijeme je da zemlje sa tržištem u razvoju i ekonomijom u razvoju (EMDEs) preispitaju i promijene svoje strategije razvoja.
Od kraja Drugog svjetskog rata, ekonomisti čija je oblast razvoj akcentovali su dekolonizaciju, alternativne modele rasta i jačanje državnih mehanizama za obuzdavanje tržišta. Ali tokom protekle četiri decenije, neoliberalni trgovinski sistem, koji se oslanjao na institucije Breton Vudsa i Vašingtonskog konsenzusa, eliminisao je mnoge od ovih mogućnosti za vlade u korist rasta vođenog tržištem uz minimalnu intervenciju države.
Azijska finansijska kriza 1997-1998. potkopala je kredibilitet Vašingtonskog konsenzusa, a globalna finansijska kriza 2008. primorala je neke ekonomiste zadužene za razvoj da je potpuno napuste. U isto vrijeme, ekonomisti su počeli da gledaju dalje od rasta BDP-a šireći koncept razvojnih ciljeva na rodnu ravnopravnost, ekološku održivost, sreću i raznolikost.
Barem neko vrijeme, spektakularni oporavak ekonomija BRIKS-a - Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južne Afrike - izgledao je kao ubjedljiva alternativa neoliberalnoj šemi razvoja. Međutim, suprotstavljene ideologije i pristupi spriječili su ekonomiste da postignu dogovor o novoj paradigmi.
U cilju postizanja različitih ciljeva razvojna ekonomija postaje sve više interdisciplinarna. Koristeći znanja iz raznih drugih društvenih nauka, kao i iz oblasti ekologije i drugih nauka o životu, naučnici koji se bave pitanjima razvoja pokušavaju da razviju alternativne, sveobuhvatnije ekonomske modele. Ali preispitivanje ekonomije, kako tvrde ekonomisti sa Harvarda Dani Rodrik i Gordon Hanson, zahtijeva i napuštanje zastarjelih pretpostavki.
Ne postoji, međutim, univerzalni model razvoja. Ekonomija je složen sistem formiran od vrtoglavog niza interakcija između ljudi, zajednica, društava, država i globalnih struktura. Ovi stalno promjenljivi lokalni i međunarodni konteksti dovode do nepredvidivih rezultata koje je teško objasniti jednostavnim, naizgled elegantnim teorijama.
Drugim riječima, EMDEs se moraju prilagoditi svijetu koji se brzo mijenja u kome više nije moguće ostvariti univerzalni razvojni plan. Osmišljavanje sveobuhvatnih i praktičnih razvojnih strategija koje su u skladu sa ovom novom realnošću zahtijeva sistemsko razmišljanje i novi filozofski okvir.
Na primjer, razmotrimo složene zadatke sa kojima se suočava 38 malih ostrvskih zemalja u razvoju (SIDS), koje čine nešto manje od 0,2% svjetske populacije. Pojedinačno, ove zemlje, čiji je udio u globalnom BDP-u 0,1%, izgledaju male u smislu kopnene mase, proizvodnje i stanovništva. Ali kad se uzmu u obzir njihove ekskluzivne pomorske ekonomske zone (EEZ), one zajedno pokrivaju 21 milion kvadratnih kilometara (8,1 milion kvadratnih milja). Da su jedna država, bila bi to druga po veličini zemlja na svijetu, poslije Rusije.
Činjenica da one čine jednu petinu članstva Ujedinjenih nacija i 8,7% ukupne svjetskog EEZ-a i kopnene površine ovim zemljama omogućava geopolitički uticaj, pri čemu im se veće države udvaraju radi glasova u UN-u i pristupu moru. Primjer za to je rastuća tenzija između Sjedinjenih Država i Kine oko strateški važnih Solomonovih ostrva.
Međutim, zemlje SIDS-a su veoma ranjive na spoljne šokove. Pandemija je devastirala turističku industriju, koja čini većinu izvoza ovih zemalja, uzrokujući smanjenje njihovog kombinovanog BDP-a za 6,9% u 2020. godini, u poređenju sa prosječnim padom od 4,8% u drugim zemljama u razvoju. SIDS sve više ugrožava i porast nivoa mora. Na primjer, do kraja vijeka očekuje se da će 77% Maldiva biti pod vodom.
Nedostatak upotrebljivog zemljišta, malobrojna populacija i ograničen kapital determinišu razvojne izglede SIDS-a. Sa uslužnim sektorom koji čini polovinu njihovog BDP-a, bez značajne proizvodne ili poljoprivredne aktivnosti i sa malim resursima nafte i gasa, privrede malih ostrvskih država u razvoju su veoma ranjive na rastuće cijene roba široke potrošnje i energije.
Jedna od oblasti u kojoj male ostrvske zemlje mogu imati komparativnu prednost su digitalne usluge. Ali one prvo moraju da investiraju u visokokvalitetnu tehnološku infrastrukturu i u stvaranje kvalifikovane radne snage u oblasti informacionih i komunikacionih tehnologija. Broj pretplatnika mobilnog širokopojasnog pristupa porastao je sa jedne četvrtine stanovništva u 2014. na skoro polovinu do 2018. godine, ali zaostaje za globalnim prosjekom 22 procentna poena. Ako žele da stvore nove izvore održivog prihoda, njihove vlade moraju dodijeliti značajna sredstva modernizaciji svojih obrazovnih sistema, posebno programima prirodnih nauka, matematike i umjetnosti.
Kao što smo ranije tvrdili, pristup održivom razvoju “odozdo prema gore” zasnovan na konsenzusu zajednice i podržan od strane neprofitnih društvenih preduzeća poželjniji je od strategija “odozgo nadolje”. Fokus glavne ekonomije razvoja na stvaranju efekta obima doprinio je koncentraciji državne i tržišne moći, izazvao socijalnu i ekološku nepravdu i pomogao da se podstakne aktuelna populistička reakcija. Bez širokog javnog konsenzusa i osnaživanja lokalnih zajednica, polarizacija će se dalje intenzivirati, potkopavajući sposobnost zemalja u razvoju da ostvare Ciljeve održivog razvoja UN.
Koristeći tehnologiju i moderne prakse upravljanja, SIDS može iskoristiti potencijale zajednica za postizanje održivog ekonomskog i društvenog razvoja. Prelazak sa pristupa “odozgo nadolje” na pristup “odozdo prema gore” osnažiće male zajednice. To će na kraju ojačati nacionalne ekonomije zemalja u razvoju, a takođe i globalnu ekonomiju.
Ponovno promišljanje ekonomije razvoja nije konfrontacija između socijalizma i kapitalizma. Prije je riječ o sistemskom razmišljanju i djelovanju na lokalnom nivou, što omogućava ekonomijama i zajednicama da definišu, eksperimentišu i ostvare sopstvene težnje, oslanjajući se na odgovarajuće globalno znanje.
Andrew Sheng je istaknuti saradnik na Azijskom globalnom institutu na Univerzitetu u Hong Kongu; Xiao Geng je predsjednik Hongkonške institucije za međunarodne finansije, profesor je i direktor Instituta za politiku i praksu na Finansijskom institutu Shenzhen Kineskog univerziteta u Hong Kongu
Copyright: Project Syndicate, 2023.
Prevod: N.R.
Bonus video:
