Javna ličnost u Rusiji koja bi bila krivično gonjena ili kažnjena morala bi biti neko ko se protivi vladavini Vladimira Putina ili njegovim “specijalnim vojnim operacijama” u Ukrajini i ne spada u kategoriju visokih zvaničnika.
Hapšenje zamjenika ministra odbrane Timura Ivanova u aprilu, zbog navodnog primanja mita, zloslutno prkosi ovim pravilima. Ono, takođe, pokazuje da, zbog nedostatka koherentnog vođstva od strane despota na vlasti, rastu tenzije između moćnih frakcija u Rusiji.
Da ne bude zabluda: Putin nema ozbiljnih protivnika. Kada je naredio punu invaziju na Ukrajinu 22. februara 2022, čak je i njegov sopstveni Savjet bezbjednosti bio iznenađen. Ruska politička i poslovna elita tada je bila primorana da žrtvuje mnoge svoje predratne privilegije i počne da gradi novu Rusiju koja je bila u skladu sa Putinovom vizijom istorije i međunarodnih odnosa. Izbora nije bilo.
Ako izbora nema elita, onda je sigurno nemaju ni obični Rusi. Kada su saznali za invaziju, izašli su na ulice da protestuju, ali su se suočili sa oštrim represalijama. Protesti su uglavnom zamrli, a Rusi su se pomirili sa neželjenim ratom, opadanjem kvaliteta života i pogoršanjem izgleda za napredak. Mnogi su počeli tiho da premještaju svoje poslove i prebacuju svoj novac u Jermeniju ili Kazahstan.
Putin je dao brojne izjave o svojim ratnim ciljevima, od postizanja “denacifikacije” i “demilitarizacije” Ukrajine do suočavanja sa Zapadom koji napada “tradicionalne vrijednosti” i krši međunarodne zakone koje nameće drugima. Prema Putinovim riječima, Rusija - zajedno sa partnerima iz ekonomija u usponu poput Kine i Brazila - predvodi stvaranje novog multipolarnog svjetskog poretka.
Ono što Putin nije ponudio jeste jasna strategija za postizanje tih ciljeva. On takođe nije dao Rusima nikakvu viziju o tome kako treba da žive ili kako Rusija treba da djeluje u okviru tog novog svjetskog poretka. Bez zajedničke mape puta, mnogi akteri na ruskoj javnoj sceni su primorani da improvizuju, često na suprotstavljene načine. Na primjer, dok Kremlj promoviše “deprivatizaciju” ili nacionalizaciju privatnih firmi koje se smatraju važnim za nacionalnu bezbjednost, guvernerka ruske Centralne banke Elvira Nabiulina bori se da ograniči učešće države u poslovanju gdje je to moguće kako bi spriječila kolaps ruske tržišne ekonomije koja brzo opada.
Sukobi su možda najočigledniji unutar vojnog establišmenta. Upečatljiv primjer je prošlogodišnja pobuna pokojnog vođe grupe Vagner, Jevgenija Prigožina. Prigožin nije htio da svrgne Putina, ali jeste ministra odbrane Sergeja Šojgua. Uzevši u obzir centralnu ulogu Vagnerovih plaćenika u ruskim ratnim naporima, on je bio uvjeren da to može postići. Umjesto toga, on i nekoliko drugih vođa Vagnera poginuli su u eksploziji aviona dva mjeseca nakon neuspjelog puča.
Ovo nas dovodi do dugogodišnjeg saveznika Sergeja Šojgua, Timura Ivanova, koji je zaradio ogromno bogatstvo nadgledajući izgradnju, upravljanje imovinom, stanovanje i nabavke za rusku vojsku i koji je na vrhu liste najbogatijih državnih službenika u Rusiji, sa godišnjim porodičnim prihodom od 136,7 miliona rubalja (tada oko 2 miliona dolara).
Takvo bogatstvo nije ostalo nezapaženo. Već 2019. godine, istraga Proekt Medie otkrila je ozbiljna odstupanja između prijavljenih prihoda Ivanova i njegovog bogatstva. U to vrijeme, bilo je malo vjerovatno da će korisni aparatčik poput Ivanova biti kažnjen. Pod njegovim rukovodstvom, Oboronstroj, najveća infrastrukturna i građevinska poslovna grupa Ministarstva odbrane, brzo je, nakon ruske aneksije Krima 2014. godine, u Sevastopolju izgradila predsjedničku kadetsku školu. Ivanov je Putina impresionirao i brzom izgradnjom Patriotskog parka, sa vojnom tematikom, koji je otvoren 2016. godine, i džinovskog hrama u okviru parka posvećenog oružanim snagama.
Ali kako se rat u Ukrajini odugovlači, a Rusiju obuzima neizvjesnost, država više nije monolitna kakva je bila nekad a moćne grupe su sve spremnije da prekrše nepisano pravilo koje zabranjuje javne sukobe. To uključuje Rosgard (Nacionalna garda), FSB (Službu unutrašnje bezbjednosti) i FSO (Službu bezbjednosti državnih službenika), koje se takođe navodno stajale iza Prigožinove pobune.
Putin je u martu FSB-u dao mandat za borbu protiv korupcije. Čini se da su lideri FSB-a zaključili da je to idealna prilika da se oslabi Ministarstvo odbrane, počevši od njegovih najbogatijih i najrazmetljivijih lidera. Progon Ivanova je olakšao potkopavanje Šojgua, koji je, kako se očekivalo, upravo i izgubio mjesto ministra odbrane. Ustupio je mjesto potencijalno efikasnijem ministru, Andreju Belousovu, bivšem ekonomisti. Belousov je bio zadužen za ekonomiju u prethodnoj Putinovoj vladi, a njegovo imenovanje ukazuje na posvećenost efikasnoj i održivoj militarizaciji ruske ekonomije.
Šojgu je, sa svoje strane, zauzeo poziciju sekretara u Savjetu bezbjednosti, koji kontroliše samo predsjednik. Uz to, Šojguov navodni neprijatelj, general Aleksej Djumin, guverner Tulske oblasti i nekada Prigožinov pristalica, unaprijeđen je u Putinovog pomoćnika zaduženog za vojnu proizvodnju.
Ove promjene sugerišu da Kremlj nastoji da ojača organizaciju države oko vojne agende. Ali nesuglasice unutar elite nisu dobre za Putina. Ruska istorija sugeriše da politike sprovedene bez dovoljno konsultacija ili jasnoće mogu postati prijetnja dominaciji lidera, a podrška može brzo da se pretvori u opoziciju.
Nakon što je naslijedio Josifa Staljina, Nikita Hruščov je osudio svog prethodnika i jednostrano odlučio da pokrene destaljinizaciju. Da bi podržao svoj program, imenovao je civile slične Belousovu, Aleksandra Šeljepina i Vladimira Semičastnog na čelo KGB-a. Za razliku od rata u Ukrajini, destaljinizacija je bila dostojan poduhvat. Ipak, ona bi bila šire prihvaćena da je postojala nacionalna debata o ulozi koju su u Staljinovim zločinima odigrali svi njegovi sljedbenici, uključujući Hruščova, i da se nastojalo da se oko toga postigne širok konsenzus. To se nije dogodilo, a tvrdolinijaši su, zajedno sa Šeljepinom i Semičastnim, svrgnuli Hruščova 1964. godine.
Isto tako, perestrojka Mihaila Gorbačova viđena je kao “caristička” politika koja je “odozgo” nametnuta sovjetskoj nomenklaturi. Gorbačov je želio da oslobodi Rusiju okova komunizma, ali nije ponudio nikakav izvodljiv plan za budućnost koju je želio. Reorganizovao je svoje nespretne aparatčike, takođe bez uspjeha. Na kraju je program fatalno potkopao Sovjetski Savez - ali ipak ne prije nego što je podstakao ogorčene tvrdolinijaše da pokušaju državni udar 1991. godine.
Putin se divi Staljinu, a ne Hruščovu ili Gorbačovu. A od Hruščova i Gorbačova mogao je da nauči najbolje lekcije.
Autorka je profesorica međunarodnih poslova u Novoj školi Univerziteta u Njujorku
Copyright: Project Syndicate, 2024.
Bonus video:
