Model sistema sporta varira od odnosa stepena participacije ili učešća u sportu, nivoa izdvajanja finansijskih sredstava po glavi stanovnika, stepena uključenja volontera kao i doprinosa domaćinstava.
Pozicija javnih vlasti u sistemu finansiranja, bitna je odrednica pozicioniranja sporta kao sredstva za razvoj društva i realizacije planiranih aktivnosti od javnog interesa - u oblastima školskog, rekreativnog i vrhunskog sporta. Finansijska podrška se može realizovati na razne načine: direktne subvencije iz javnog (centralnog/lokalnog/sredstva prikupljena od igara na sreću) budžeta, povoljniji poreski tretman, pozajmice pod uslovima povoljnijim od tržišnih, garancije uz niže provizije i sl. Mjere podrške javnog sektora sportu među članicima EU uglavnom se odnose na finansiranje infrastrukture, bazičnih sportskih aktivnosti ili masovnih sportskih pokreta.
U analizi finansiranja sporta javljaju se četiri modela. Kod prvog kom gravitiraju zemlje Zapadne i Sjeverne Evrope - karakterističan je visok nivo participacije u sportu i visok BDP. Akcenat je na sistemu finansiranja školskog i rekreativnog sporta. Drugi, mediteranski model oslikava se kroz niži BDP, više individualne cijene koštanja bavljenja sportom i shodno tome je nivo volonterizma na značajno nižem nivou u odnosu na prvi model. Kod trećeg modela, koji je karakterističan za zemlje Srednje Evrope, prisutan je nizak nivo zainteresovanosti za rekreativno bavljenje sportom i usmjerenje na vrhunski sport. Za četvrti model se može reći da je verzija prethodnog, gdje se gro sredstava obezbjeđuje od igara na sreću.
Pored navedenih, Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo imaju „sopstveni“ put sistema finansiranja sporta; prva gravitira ka prvom modelu sa mnogo većim učešćem javnog sektora u sportu u odnosu na spremnost domaćinstva (pojedinaca) da kontribuira. Suprotno tome, u Ujedinjenom Kraljevstvu visina izdvajanja domaćinstava je veća u odnosu na učešće javnog sektora. Za navedene modele, statistički posmatrano, sredstva iz lokalnih izvora (16,90%) preovlađuju u odnosu na sredstva iz državnog budžeta (6,95%), kojim finansiraju od 18 do 30% potreba neophodnih za funkcionisanje sportskog pokreta.
Takođe, ono što ih spaja jeste postojanje ozbiljne kontrole državne pomoći sa ciljem da se osigura konkurencija na tržištu. S tim u vezi, važno je da svako finansiranje sporta od strane države zadovolji kriterijume za sticanje statusa za dodjelu državne pomoći. Sljedstveno navedenom, javno finansiranje sportske infrastrukture može se smatrati opravdanom državnom pomoći ako je u pitanju infrastruktura za koju postoji velika vjerovatnoća da ne bi bila izgrađena (finansijsko-ekonomska neodrživost) i ako će omogućiti zadovoljenje potreba ukupnog društva.
S druge strane, iako je pružanje državne pomoći profesionalnim klubovima u EU u principu zabranjeno, postoje određeni izuzeci: „de minimis“ podrška - pomoć do 200.000 eura distribuirana u periodu od 3 fiskalne godine jednom privrednom društvu (profesionalnom klubu); podrška u dijelu restrukturiranja sportskih organizacija - ograničenog je karaktera, sa krutom procedurom i obavezom da se sredstva vrate najkasnije 12 mjeseci po dobijanju istih; razvojna podrška - državna pomoć za razvoj i unapređenje takmičarskog pogona za uzrast pionira i juniora.
U Crnoj Gori je iz odredaba Zakona o sportu vidljiva nedorečenost i neujednačenost onih koji se tiču definisanja javnog interesa i onih koji tretiraju ostvarivanje i sticanje prihoda u odnosu na Nacionalni program razvoja sporta (NPRS). Ciljevi postavljeni NPRS-om u dijelu sistema finansiranja, djelimično su realizovani. Izazov leži i u pratećem propisu u kom ne postoji razgraničenje nadležnosti u oblasti finansiranja. To znači da je u praksi moguće da ista sportska organizacija (lokalnog ili nacionalnog karaktera) bude finansirana iz budžeta centralnih vlasti (uključujući konkurs od igara na sreću), budžeta lokalnih samouprava i budžeta COK-a za iste programske aktivnosti.
Kao dodatak analizi ovom specifičnom sistemu finansiranja sporta u prilog ide i činjenica da do 2014. nije postojao Pravilnik o finansiranju sportskih subjekata. U takvom ambijentu bez jasne kontrole, ali i utvrđenih državnih prioriteta, za krovne sportske organizacije je iz budžeta centralnih vlasti opredjeljivano 70%, a za ostale sportske subjekte 30%. Takođe, nedostatak strateškog dokumenta u radu i funkcionisanju saveza, upućuje da se aktivnosti planiraju ad-hoc i nužno ne prate NPRS.
Ova godina je posebno specifična, jer je izostao jedinstveni projektni formular kojim bi se određenim metodološkim pristupom jasno postavili ciljevi i način ostvarivanja istih, bodovna lista za ocjenjivanje projektnih zadataka i kontrola kvaliteta sprovođenja programa. Takođe, iako prepoznati propisom koji bliže uređuje sufinansiranje potreba u sportu, direktno podnošenje prijava sportistima je bilo onemogućeno. To ih dovelo u podređeni, diskriminisan položaj u odnosu na druge subjekte (klubove/saveze) u sistemu sporta, posebno u situaciji izostanka kategorizacije sportista.
Ako se pogledaju dobri sportski primjeri (Island), uporednopravna rješenja povezuju model finansiranja sa javnim interesom u sportu objedinjavnjem u centralni budžet za sport i dijela sredstava namijenjenih sportskim subjektima od prihoda od igara na sreću.
Primjenljivo na okolnosti u CG, finansiranje javnog interesa sa centralnog nivoa sprovodi se kroz podršku programima krovnih sportskih organizacija kroz godišnji konkurs nadležnog državnog organa po uzoru na sistem finansiranja u EU (ERASMUS +)- tj. prelazak na programsko finansiranje prioriteta predviđenih strateškim dokumentom u oblasti sporta (što uključuje stručno osposobljavanje/usavršavanje kadrova u sportu, organizaciju međunarodnih sportskih manifestacija i infrastrukturne projekte u sadejstvu sa relevantnim državnim institucijama i lokalnim samoupravama). Kontrolu kvaliteta sprovođenja programa iz prethodnog stava vršila bi komisija sastavljena iz resora nadležnih za oblast politike u sportu, naučno-istraživačke djelatnosti u oblasti sporta, vladavine prava, finansija, poreske politike i inspekcije.
Programske aktivnosti lokalnih sportskih organizacija (klubovi) podržavaju se kroz lokalne samouprave, koje su inače u obavezi da izrade Opštinski program razvoja sporta. Formiranje fonda za talente i sportiste pojedinačnih sportova pri COK-u (Pravilnik o kriterijumima za kategorizaciju sportova/ Pravilnik o kriterijumima za kategorizaciju sportista).
Marko Begović, Njemački portski univerzitet u Kelnu
Bonus video:
