Rusija je od 2014. godine drsko narušavala teritorijalni integritet Ukrajine upadima, nezakonitim aneksijama i invazijom u punom obimu. Sada Ukrajina svojim upadom u Kursku oblast narušava teritorijalni integritet Rusije.
Postoji, naravno, suštinska razlika između ova dva slučaja. Ruska Federacija je zvanično, iako nelegalno, pripojila Krim i osvojila teritoriju u ukrajinskom regionu Donbasa, a Vladimir Putin ne krije namjeru da potčini cijelu Ukrajinu. Nasuprot tome, Ukrajina nema teritorijalne pretenzije na rusku zemlju.
Ipak, za Evropljane je teritorijalni integritet ključan, a ukrajinska kontraofanziva je to pitanje vratila u fokus. U ovom sukobu države podržavaju Ukrajinu iz raznih razloga, ali im je zaštita principa teritorijalnog integriteta zajednički imperativ. Većina evropskih granica je iscrtana krvlju, pa bi, ako se sada dozvoli njihovo prekrajanje, to izazvalo još veće krvoproliće. Decenijama se postojeće granice smatraju nepovredivim zato što svi shvataju da je teritorijalni integritet temelj mira na kontinentu koji je do 1945. godine vjekovima pustošen ratovima.
Kada se multinacionalni i višejezični SSSR raspao prije više od trideset godina, ovaj princip je bio temelj na kome je uglavnom mirna tranzicija postala moguća. Sastavljajući Bjeloveški sporazum u decembru 1991. godine, lideri ključnih sovjetskih republika su se složili da postojeće granice treba u potpunosti poštovati, iako mnoge nisu slijedile nikakvu etničku ili geografsku logiku. Najočigledniji primjer je dolina Fergana u Uzbekistanu, gdje je prije trideset godina izbila pobuna. U to vrijeme i Krim je bio veoma kontroverzno teritorijalno pitanje.
Ipak, oni koji su vodili postsovjetsku tranziciju bili su veoma svjesni da bi alternativa prihvatanju postojećih granica bio haos širokih razmjera. Stoga je, uprkos protivljenju vatrenih nacionalista, ruski parlament ratifikovao ovaj sporazum i prihvatio sve granice navedene u njemu.
U međuvremenu, lideri tadašnje Evropske zajednice organizovali su komisiju uglednih pravnika, koju je predvodio Francuz Robert Badinter, da izrade principe za upravljanje nastalom krizom u Jugoslaviji. Granice su ponovo bile u centru pažnje. Balkan je oduvijek bio jezički, etnički i vjerski mozaik naroda, a granice ustanovljene tokom prethodnih vjekova nisu odražavale ove razlike. Badinterova komisija je zaključila da one ipak moraju biti poštovane, kako region ne bi potonuo u haos i krvoproliće.
Evropski lideri su prihvatili preporuku komisije i postavili teritorijalni integritet kao kamen temeljac svojih napora da se izbore sa raspadom Jugoslavije. Da, bilo je poteškoća. Osporavan je status Kosova, koje nije bilo punopravna republika na nivou ostalih. Da mu je 1991. godine bio dodijeljen sličan status kao ostalim bivšim jugoslovenskim republikama, priznavanje njegove nezavisnosti bilo bi jednostavnije.
Ali to se nije dogodilo. Tek 2008. godine, nakon opsežnog diplomatskog rada kako unutar Ujedinjenih nacija tako i van njih, neke zemlje su prihvatile da je priznanje nezavisnosti Kosova jedini realan put naprijed. Ali i u tom slučaju granice su smatrane nepovredivim.
Naravno, tokom ovog perioda neke granice su prekrojene bez ikakvog nasilja - Čehoslovačka se mirno podijelila na Češku i Slovačku. Ali ovaj proces je uslijedio nakon međusobnog dogovora svih uključenih strana, a princip teritorijalnog integriteta ostao je od ključnog značaja.
Kada su se sredinom 1990-ih, a zatim i 1999. godine dogodile velike pobune u Čečeniji (čiji su rezultat bila dva izuzetno krvava rata), evropski lideri nikada nisu ni nagovijestili spremnost da priznaju bilo kakve deklaracije o nezavisnosti onih koji su željeli da se odvoje od Ruske Federacije.
Međutim, 2008. godine, sama Rusija je prekršila princip teritorijalnog integriteta priznavanjem i vojnom podrškom deklaracije o nezavisnosti Abhazije i Južne Osetije od Gruzije. Ovo prekrajanje granica nikoga nije zavaralo: čak ni Bjelorusija nije priznala nezavisnost ovih regiona. Ali, bio je znak onoga što će se desiti u Ukrajini 2014. i 2022. godine.
Lako je obrisati prašinu sa stare mape i polagati pravo na teritoriju koja je nekada davno nosila drugu zastavu. U Evropi su takvi impulsi bili uzrok mnogih ratova. Ako govorimo o Kurskoj oblasti, ona je nekada bila dio Poljsko-litvanske unije, koja je vjekovima dominirala ovim područjem. Ali sada to sve nema značaja, kao ni aneksija Krima od Osmanskog carstva koju je 1783. godine izvršila Katarina Velika.
Poštovanje teritorijalnog integriteta predstavlja temelj na kojem počivaju evropski mir, bezbjednost i prosperitet. Ako ovaj princip više ne bude važio, ni svijet koji poznajemo neće opstati.
Autor je bio premijer i ministar inostranih poslova Švedske, specijalni izaslanik EU za bivšu Jugoslaviju i kopredsjedavajući Dejtonske mirovne konferencije
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)
Bonus video:
