Pragmatizam, konstanta u rivalskim američko-ruskim odnosima
Susret Trampa i Putina prije dva dana u Hamburgu označio je novu fazu odnosa i mogućeg resetovanja odnosa SAD i Rusije. To neće ići lako, ali razbijene su neke barijere iz perioda poslednje krize koja je bila najdublja nakon završetka hladnog rata. Da preciziramo - nakon završetka Prvog hladnog rata, 1989. godine.
Dakle, ponovo pobjeđuje realpolitički pristup. Pragmatizam i real-politika jesu konstantne u odnosima SAD i Rusije, makar se to uvijek ne vidjelo, posebno u periodima kriza praćenih mnogim strateško-taktičkim igrama, pa i balovima pod maskama koji se sezonski igraju u internacionalnim i domaćim teatrima.
Redukovanje odnosa SAD i Rusije na realpolitičke dimenzije nije dovoljno. Za razumijevanje državnih politika nacionalnih interesa i odluka, definisanih sfera uticaja i crvenih linija - neophodno je poznavati i ideal-političke dimenzije koje obje zemlje imaju. To je čitav onaj kompleksan zbir koji čine elementi istorijske i kulturne tradicije stanovništva, duha nacije, socijalne psihologije, spiritualnosti i sl. (O ovoj složenoj i bitnoj ideal-političkoj strani priče, u sljedećem nastavku.)
Real-politka je determinisana primarno interesima, ekonomskom i vojnom snagom. I situacija sa saveznicima jeste komponenta realpolitičkih procijena. Da su saveznici varijabilna kategorija potvrđuje upozorenje ruskog cara Aleksandra III (1845-1894) : “Rusija ima samo dva vjerna saveznika: kopnenu vojsku i mornaricu”.
Primjeri iz bogate istorije odnosa
Real-politički pristup kao dominantan u odnosima između SAD i Rusiji ima mnoge istorijske potvrde.
Treba početi od činjenice da ove dvije, očigledno različite, zemlje, dva velika rivala, nisu među sobom direktno ratovali. Istorija odnosa govori i o saradnji, međusobnim pomoćima, trgovinama, sve do velikih ratnih savezništva. Odakle da počnem?
Recimo od godine u kojoj su gorjeli Moskva i Vašington. Precizno, 1812. Moskva je gorjela 1812. pred ulaskom Napoleonove vojske. Vašington su, iste te 1812. vandaski palili vojnici Engleske, kolonizatora koji je u krvi i vatri pokušavao da onemogući potpunu američku nezavisnost.
Prvi američki ambasador u Petrogradu je bio Džon Kvinsi Adams budući američki predsjednik. Upravo je njegovim posredstvom septembra 1812. stigao predlog ruske strane da upravo Rusija posreduje u anglo-američkim pregovorima kako bi se zaustavila engleska kaznena ekspedicija. Amerikanci su prihvatili rusku medijaciju, Englezi je odbili.
Ali vratimo se još malo unazad.
Džon Pol Džons, “otac američke mornarice”, bio je 1788. u službi ruske carice Katarine II tokom rusko-turskog rata. Negdje u tom periodu Rusi trguju sa Bostonom kršeći engleske zakone.
Nešto kasnije, dakle poslije konsolidovanja američke nezavisnosti i impresivnog širenja zemlje na kontinentu, realizuju se mnogi trgovački sporazumi između SAD i Rusije.
Tokom Krimskog rata 1854. Rusi prave ekonomske koncesije da bi zauzvrat dobili amerčku diplomatsku i logističku pomoć. Nakon završetka tog rata Amerikanci su pomagli obnovu luke Sevastopolj (na Krimu), grada čiju je slavnu ratnu epopeju opisao slavni Tolstoj u “Sevastopoljskim pričama”.
I ruska prodaja Aljaske Americi 1867. pripada real-političkoj i geo-ekonomskoj tradiciji, uz spektakularnost tog diplomatskog poteza.
Ideološki XX vijek
Preskačem mnogo detalja iz ove očigledno bogate tradicije odnosa u XIX vijeku, uz pokušaj kratkog pregleda nekih detalja u XX vijeku.
Sjedinjene Američke Države su bile jedna od prvih država koje su priznale vladu Kerenskog revolucionarne 1917.
Reportaže američkog novinara Džona Rida i njegova knjižica “Deset dana koji su potresli svijet” o boljševičkoj revoluciji primljene su uglavnom sa simpatijama u SAD.
U čuvenih 14 tačaka, američki predsjednik Vilson se bavi Rusijom zalažući se za teritorijalni integritet ruske države. (Znamo, Vilsonovo zalaganje u istom dokumentu za integritet Rusije je bilo mnogo ekslpicitnije nego ono za obnovu Crne Gore.)
Poslije duže krize u odnosima u periodu konsolidovanja totalilitarnog staljinističkog sistema i doktrine izvoza permanente komunistike revolucije obje strane su paralelno sa ideološkim konfrontacijama nastojale da obnove diplomatske odnose.
Odmah poslije japanskog napada na Perl Harbur, američke objave rata Njemačkoj i Italiji, počinje dramatični američki obrt u udnosima sa Sovjetskim Savezom, koji je već u ratu sa Njemačkom.
Američki obrt 1941. je posebno vidljiv i uticajem na javno mnjenje, čak i holivudskim poduhvatima. Prethodna slika boljševičkog vojnika kao opasnog i agresivnog strašila se naglo mijenja. Tako je u filmu Our Northern Neighbour (Naš sjeverni susjed) boljševik nasmijani i simpatični soldatuška, i to već na reklamnom plakatu filma.
Počinje veliko političko vojno savezništvo ideoloških protivnika, SSSR i SAD, dviju država koje će biti najzaslužnije za istorijsku pobjedu saveznika nad nacizmom i fašizmom.
Poslije savezničkih susreta u Kazablanci i Teheranu u ratnom periodu, samiti 1945. na Jalti i Pozdamu su označili ne samo zajedničku pobjedu, već utemeljenje novog poretka u kome su vojne prednosti pretvarane u teritorijalne sa dogovorenim sferama uticaja. Ruzvelt i Staljin, uz Čerčila, na Jalti su dogovorili i veliko međunarodno dostignuće - osnivanje Ujedinjenih nacija.
Hladni rat i svijest o recipročnoj destrukciji
Hladni rat sa Gvozdenom zavjesom koja je dijelila komunističke države predvođene Moskvom i tzv. slobodnog svijeta predvođenog Vašingtonom, trajao je pola vijeka. Pedeset godina straha i nade. Ako SAD i SSSR nisu direktno ratovali, sasvim sigurno su stajali iza ne malog broja regionalnih konflikata i građanskih ratova.
Napeta, riskantna atmosfera hladnog rata i rivalstva Vašingtona i Moskve možda se mogu objasniti Tukididovim opisima Peleponeskog rata. Naime, starogrčki istoričar Tukidid je objašnjavao Peleponeski rat brigom i strahom Atine i Sparte da onaj drugi jača i sprema napad. Vrućeg rata u periodu hladnog rata nije bilo, ne samo zbog uglavnom ravnoteže snaga, već i zbog saznanja da ne može biti pobjednika poslije uništenja obje strane.
Istina, bilo bi mnogo bolje da se razlog za neratovanje dvije velike sile mogao naći, ne samo od straha od recipročne destrukcije, već u odgovornosti baziranoj na nekom drugom motivu i zaključivanju.
Sumirajući odnose Moskve i Vašintona u vremenu Hladnog rata, može se zaključiti da je to ustvari bio bio rat poruka, provokacija i naročito nerava.
Ko je pobijedio u Hladnom ratu? SAD - kako se to smatra, uz mnoga slavlja i trijumfalizam koji su zatim doveli do nerealnih predstava i projekcija sa teškim bumenrazima? Ili su u pravu oni koji smatraju da SAD nije porazio Rusiju, već je Rusija porazila samu sebe. Da se zatim oporavila i ostala sila.
Vrijeme drugog hladnog rata?
Ovdje smo već u sadašnjem vremenu. Vremenu Drugog hladnog rata? Novog ili reciklaže onog prvog? Dio reciklaže je bez sumnje trajanje NATO-a, tvorevine par excellence hladnog rata. Zato i anahrone tvorevine. Na štetu zajedničkog sigurnosnog sistema. Posebno Evrope. (O tome i preigravanju crnogorske vlasti u aktuelnom međunarodnom procesu u trećem nastavku.)
Poslije “ruskog osvajana Krima”, poslije “napada Rusije na SAD tokom posljednjih izbora”, poslije “ histeričnih, skoro makartovskih stigmatizovanja Moskve”, Putin i Tramp su - čitamo - ovako u Hamburgu razmijenili prve rečenice. “Čast mi je da budem sa Vama”, kazao je Tramp Putinu, koji je odgovorio: “Oduševljen sam da Vas lično upoznam”. Lijep valcer (praćen orkestrima propagandne muzike).
Odnosi dviju Big Powers se nastavljaju, snagom logike velikih sila, snagom tradicije na koji smo fragmentarno ukazali u ovom tekstu.
U srijedu, 12. jula, “Ideal-politička dimenzija u rusko-američkim odnosima”
Bonus video:
