(Nastavak iz prošlog broja)
9.
Teorija odraza Bugarina Todora Pavlova, Đilasovo antikrležijansko štivo “Od nerazumijevanja do revizionizma”, “Ratni ciljevi dijalektičkog Antibarbarusa” Koče Popovića, Princino “Barbarstvo Krležinog Antibarbarusa” i “Dijalektički pogledi Miroslava Krleže” Otokara Keršovanija, unijeli su takvu konfuziju i haos, promovišući borbeno antikrležijanstvo kao revolucionarnu doktrinu, da je to kod mladog i lijevo orijentisanog jugoslovenskog intelektualca ostavilo duboke tragove i trajne mentalne posljedice. Ta književnosveskaška hajka i kasnije proglašenje marksizma za državnu filozofiju i ideologiju i te kako je decenijski usporilo gotovo sve saznajne i misione procese na Balkanu, u onom kvantumu kakvi bi morali biti, da, zahvaljujući dogmatsko-boljševičkim filozofskim matricama, balkanska misao nije ogrezla u revolucionarnoj prostoti bezumlja, staljinističkoj šematici i velikodržavnom ideologiziranom komunističkom populizmu, a odnedavno i u najprimitivnijem nacionalnom mitingaškom bonapartizmu.
10.
Tek se početkom šezdesetih godina filozofska I opšte intelektualna misao kod nas počinje istinski otimati iz surovih kandži balkanski frustriranog dogmatizma, ili dogmatskog marksizma. Takvi procesi počinju pojavom zagrebačkog filozofskog časopisa PRAXISA i Korčulanskom ljetnjom školom. Međutim, sve to nije bilo radikalno i sve je to i dalje bilo u okvirima nešto liberalnije lijeve opcije takozvanog mladog Marksa i već ostarjelog marksizma. Praxisovci su insistiranjem na izvornom marksizmu, zatim ekonomskom liberalizmu, poluglasnom antistaljinizmu i antidogmatizmu, djelimičnom duhovnom slobodoumlju, naravno na klasnim osnovama, skrenuli ozbiljnu pozornost evropske i svjetske lijeve misli, a izazvali javno i prijeteće ogorčenje vođa revolucije i u samoupravne teoretičare prerušenih starih staljinista. U interpretaciji ovovjeke evropske filozofske misli praxisovci su došli do Martina Hajdegera, Emsta Bloha i Đerđa Lukača, a zaustavili se na aktuelnim filozofima nove ljevice Lefevru i Kostasu Akselosu. Za sklerotičnu misao realnog i samoupravnog socijalizma i to je bio veliki iskorak iz dogmatskog sivila i staromarksističke učmalosti, dok je za modernu evropsku misao to bilo samo uspješno bavljenje modernom filozofskom hrestomatijom, i to onim njenim sporednijim meandrima. Koliko se naš mislilac tog perioda, i to onaj najavangardniji, potčinjavao marksizmu kao osnovnom polazištu, svjedoče nam tolike ondašnje filozofske tirade o samoupravljanju kao idealnom društvenom modelu i novoj ljevici kao aktivističkoj filozofiji i borbenoj ideologiji socijalizma s humanim likom. Proricana je bliska smrt multinacionalnih kompanija i klasično prosperitetne ekonomije sve ekspanzivnijeg modernog kapitalizma. Tadašnja praxisovska misao nije bila ništa drugo do samo efikasna injekcija za produženje vijeka već atrofiranom državnom socijalizmu i stvaranje privida da se jugoslovenski samoupravni model može uzimati i kao uzor za visoko socijalizirana društva i sisteme. Ponovo su nam zablude bile ogromne, a misao i mislilac upregnuti da budu najsuptilnija odbrana režima, čije se ekonomsko, duhovno i istorijsko okoštavanje već završavalo.
11.
Ni naše sve češće i sve glasnije disidentstvo nije bilo, kao u drugim zemljama, Sovjetskom Savezu, recimo, način ili varijanta dosljednog otpora postojećim neslobodama i dogmatskom socijalizmu bez ikakvih ekonomskih i duhovnih perspektiva. Najčešće su to bile dobro izrežirane pobunjeničke farse iza kojih su stajale pristojne sinekure i atraktivan ugled javnog opozicionara. Sve do ekstremnog eksponiranja srpskog pučističkog i populističkog naci-boljševizma, naši unutrašnji disidenti i povremeno pobunjeni intelektualci, posebno pisci i filozofi, nijesu se, na bitnim pitanjima jugoslovenske države, revolucije i samoupravljanja - takozvanih lijevih tekovina - gotovo ni u čemu razlikovali od stavova zvanične politike, a u konfederativnoj fleksibilnosti federacije bili su iza Ustava iz 1974. godine.
Pokušaj Miloševićevog pučističko-populističkog definitivnog prisvajanja (ili razbijanja) Jugoslavije i spasavanja komunizma misaono je definisalo i politički odredilo disidenstvo u svim našim državama, pa i u Crnoj Gori, gdje se prvi put pojavljuje. Što se zapravo desilo: slovenačko disidenstvo je dobilo konačno opozicioni ugled, s ugledom je dobilo i narod, i pokušalo da stvori modernu slovenačku državu bez federalnog i armijskog unitarnog tutorstva; hrvatsko disidentstvo, koje se i robljom plaćalo, dobija povjerenje većeg dijela naroda i postaje Državno Vrhovništvo, prvo u novijoj istoriji hrvatske državnosti koje ne prinosi obavezne žrtve jugo mitu, koje ne miti i ne podmićuje jugoslovenstvo po svaku cijenu, koje ne ponavlja one najmarkantnije zablude svojih iliraca i avnojevaca; makedonsko se disidentstvo, kao i crnogorsko, prvi put stvara i osvješćuje opasnošću od ponovnog posrbljavanja i gubljenja države. Za razliku od crnogorskog, makedonsko disidenstvo se ubrzano homogenizuje, prerasta u nacionalni pokret i zadaje ozbiljan izborni udarac komunistima, koji, za razliku od crnogorskih komunista, zapravo njihovog vođstva, nijesu Miloševićeva produžena ruka; i u Bosni se disidentstvo robijom plaćalo, najčešće ono koje je dolazilo iz muslimanske i srpske nacionalnosti. I tu su, što se Muslimana tiče, bivši robijaši dobili nepodijeljeno povjerenje svoga naroda, a komunisti nepovjerenje svih naroda. Ako je Bosna ključ jugoslovenske federacije, a izgleda da jeste, onda majstore za pravljenje konfederalne brave za sada ne treba tražiti; samo su se najpoznatiji srpski disidenti izmirili s komunističkom vlašću i ideologijom, pokajnički im prišli, oporekli sami sebe, stali iza njenih nacionalnih programa i antidemokratskih zakona, iza novog monarhističko-miloševićevskog Ustava, paktirali na velikodržavlju, Kosovu i velikosrpstvu. Pravo je čudo kako su filozofi Mihailo Marković i Ljubomir Tadić olako prokockali svoj nekadašnji evropski i svjetski disidentski ugled i pristali da budu filozofske zakrpe na već raspaloj komunističkoj vreći. Nimalo nije čudno što su, takođe nekadašnji disidenti, književnici Dobrica Ćosić, Antonije Isaković, Miodrag Bulatović i Matija Bećković, kao memorandumski dirigenti, postali tancaroši u Miloševićevom populističkom i komunističkom kolu. I tu su, kao i u slučaju filozofa, odlučili slični ili isti razlozi: Kosovo, velikosrpstvo i velikodržavlje, kao i strah od sučeljavanja vjerskog, političkog i nacionalnog folklora sa evropskom građanskom demokratijom!
Crnogorsko disidentstvo, oponenstvo i pobunjeništvo počinje od pučističkog oktobra i januara. Onaj još neposrbljeni crnogorski intelektualac je shvatio da je 1918. godina ponovo moguća, ako ne i u još krvavijem vidu nego što je bila onda kad je bila. Dojanuarsko crnogorsko državno i partijsko rukovodstvo je izdalo i Crnu Goru i avnojevsku Jugoslaviju. Ponašalo se kao da je jedva čekalo da se preda. Crnogorski narod, ono u početku, još nije bio shvatio sve velikosrpske mitingaške šifre, povjerovao je sopstvenim socijalnim i instinktima i izišao na ulicu. Crna Gora nije pala, nije u naletu i jurišu postala treća srpska pokrajina, zahvaljujući samo nekolicini intelektualaca koji su javno ustali i rekli narodu što je što i ko je ko; koji su se suprotstavili najezdi posrbljavanja i započeli otpor, ako ne i trajni pokret otpora.
Nakon prvih višestranačkih izbora u Crnoj Gori i Srbiji niko više u ovim dvjema pravoslavno-komunističkim državama neće moći tvrditi da je njihov komunizam brozovsko-komintemovska izmišljotina koja im je silom nametnuta. Ovog trenutka to je, nažalost, suverena volja navodno suverenog naroda i građanina! Balkanski pisac, ili misilac, danas i ovdje mora i ovako razmišljti.
(1990)
Bonus video:
