Klasik žanra naučne fantastike američki pisac ruskog porijekla Isak Asimov autor je serijala romana o robotima. Njegove romane “Roboti i carstvo” i “Roboti zore” objavila je “Čarobna knjiga”. Riječ je o romanima koji su pomjerili naše poimanje vještačke inteligencije i naseljavanje svemira. Isak Asimov je bio izuzetno plodan autor, po obrazovanju biohemičar, bavio se naukom, popularnom naukom, kriminalističkom, književnošću i spekulativnom fikcijom.
U romanu “Roboti i carstvo” (prevod Mia Kefer i Zoran Živković) Asimov opisuje prelaz iz galaksije Mliječni put, naseljene i ljudskim bićima i pozitronskim robotima, u njegovo Galaktičko Carstvo. Galaksijom dominiraju pomiješana ljudska/robotska društva pedeset planeta “Svemirskih” planeta, raspršenih po dijelu Galaksije blizu Zemlje. Iako je Zemlja mnogo naseljenija od svih svemirskih planeta zajedno, Svemirci na njene ljude gledaju s prezirom i tretiraju ih gotovo kao podljude. Svemirci su dugo zabranjivali useljavanje ljudi sa Zemlje. Ali Asimovljevo kasnije Galaktičko Carstvo naseljeno je mnogim kvadrilijunima ljudskih bića na stotinama hiljada nastanjivih planeta i vrlo malo robota (kao što je Danil Olivav). Čak i tehnologija za održavanje i nadogradnju robota postoji na samo nekoliko zabačenih planeta. Zato u ovom romanu Asimov pokušava da opiše kako se njegov raniji serijal o robotima konačnno povezuje s njegovom serijom o Galaktičkom carstvu.
Junak romana “Roboti i carstvo”, Zemljanin Elija Bejli (detektivski junak prethodnih knjiga o robotima) umro je prije gotovo dva vijeka. Tokom ova dva vijeka, ljudi na Zemlji su prevladali svoju agorafobiju i nastavili s kolonizacijom svemira, koristeći pogon brži od svjetlosti kako bi dosegli daleke planete izvan ranijih “svemirskih” svjetova. Njihovi stanovnici, koji sebe nazivaju “Doseljenicima”, a ne “Svemircima”, poštuju Zemlju kao svoju majku-svijet. Bejlijevo sjećanje ostaje u umu njegove bivše ljubavnice, Gladije dugovječne “svemirke” koja se neuobičajeno preselila iz svemirskog svijeta Solarije u Auroru. Gladijin rodni svijet i 50. uspostavljeni svemirski planet, Solarija, ispražnjen je od svih ljudskih stanovnika, iako su milioni robota-slugu ostali. Bejlijev potomak iz sedme generacije, Danil Žiskar Bejli dobija Gladijinu pomoć u posjetu Solariji, da istraži uništenje nekoliko svemirskih brodova “Settler” koji su tamo sletjeli i da uhvati robote koji su navodno bili bez nadzora.
Radnja romana “Roboti zore” (prevod Žika Bogdanović) odvija se na Aurori, prvoj i najvećoj od planeta Svemiraca, gdje Elija Bejli i R. Danil Olivav istražuju još jedan naizgled nemoguć zločin - ovoga puta posrijedi je robousmrćenje. Neko je uništio pozitronski mozak R. Džandera Panela, Danilovog humanoidnog blizanca. Njegov tvorac, majstor robotike dr Han Fastolf, poriče bilo kakvu umiješanost. Kao i Gladija Delmar, vlasnica robota. I njegova ljubavnica. Istražujući u samom srcu politike i civilizacije Svemiraca, Bejli i Danil će uskoro shvatiti da njihovi rezultati neće ostaviti samo duboke posljedice na odnose između Zemlje i Spoljnih svjetova već i na samo mjesto čovječanstva u galaksiji.
Asimov je kasnije serijal o robotima uklopio u svoj sveobuhvatni serijal o Zadužbini, i to tako što se Danil Olivav ponovno javio dvadeset hiljada godina kasnije u doba Galaktičkog carstva, u nastavcima i prethodnicima u originalnoj Trilogiji o Zadužbini, a u posljednjoj knjizi iz serijala o robotima - “Robotima i Carstvu” - saznajemo kako su naseljeni svjetovi koji će kasnije činiti Carstvo, te kako je Zemlja postala radioaktivna (što se prvi put spominje u “Kamenčiću na nebu”).
Jedan od izvora inspiracije za pisanje serijala o roborima za Asimova su bili “Zoromi”, rasa mehaničkih ljudi koja se javlja u kratkoj priči iz 1931. pod naslovom “The Jameson Satellite”, od autora Nila Džonsa. Asimov je priču pročitao kad je imao 11 godina, te ju je kasnije priznao kao izvor inspiracije u antologiji Before the Golden Age (1975), koja govori o naučnoj fantastici u 30-im godinama 20. vijeka. Tu Asimov govori o naučnoj fantastici koju je čitao dok je odrastao.
Asimov je zaslužan za postojanje pojma “robotika”. Termin koji je danas u opštoj upotrebi skovao je da bi opisao izučavanje robota (u priči “Kolo-naokolo”, objavljenoj 1942. godine). U toj priči, Asimov je prvi put izložio i zakone robotike, koja su takođe postala znamenita. Ti zakoni robotike i danas nastavljaju da oblikuju naše razumijevanje i dizajn vještačke inteligencije, oni se i danas citiraju, a glase ovako:
- Robot ne smije naškoditi čovječanstvu ili svojom pasivnošću dopustiti da se čovječanstvu naškodi.
- Robot ne smije naškoditi čovjeku ili svojom pasivnošću dopustiti da se čovjeku naškodi, osim kad je to u suprotnosti s nultim zakonom.
- Robot mora slušati ljudske naredbe, osim kad su one u suprotnosti s nultim ili prvim zakonom.
- Robot treba štititi svoj integritet, osim kad je to u suprotnosti s nultim, prvim ili drugim zakonom.
Isak Asimov rođen je 2. januara 1920. godine u Petrovičima u Smolenskoj oblasti, u Rusiji, kao Isak Judovič Ozimov. Emigrirao je s roditeljima u SAD kad mu je bilo tri godine. Porodica se nastanila u Bruklinu, u Njujorku, gdje je i odrastao. Godine 1939. diplomirao je hemiju na Univerzitetu Kolumbija, a 1948. godine je i doktorirao. Asimova smatraju jednim od najvećih pisaca naučne fantastike. Poznat je po serijalima o Zadužbini i robotima, koje je kasnije spojio u jedinstven ciklus, kao i po nizu izvanrednih samostalnih romana i priča. Bio je dugogodišnji član Mense. Asteroid 5020 Asimov, krater Asimov na planeti Mars i jedna osnovna škola u Bruklinu dobili su ime u njegovu čast. Bio je predsjednik Američke humanističke asocijacije. Preminuo je 6. aprila 1992. godine u Njujorku. Asimov je svojim najboljim djelom smatrao priču “Posljednje pitanje” iz 1956. godine.
Bonus video:
