Poznata i cijenjena francuska književnica Ani Erno (82) ovogodišnja je dobitnica Nobelove nagrade za knjižvenost, saopštila je u četvrtak Švedska akademija.
Njen izbor i nije toliko iznenađenje, s obzirom da su joj kladionice uoči dodjele davale značajne šanse.
AP u prvim objavama napominje da je Erno tek 17. žena među 119 laureata za književnost. Prošlogodišnji dobitnik, rođen u Tanzaniji, pisac iz Ujedinjenog Kraljevstva Abdulrazak Gurnah, bio je tek šesti dobitnik Nobelove nagrade za književnost rođen u Africi. Među favoritima kladioničara za ovogodišnju nagradu bili su i francuski pisac Mišel Uelbek, koji je međunarodnu slavu stekao romanom Elementarne čestice iz 1998. godine, Ngugi va Tiong’o iz Kenije, kanadska pjesnikinja En Karson i Salman Ruždi, rođen u Indiji, internacionalna književna zvijezda sa fatvom na leđima. Ruždi je izboden nožem u državi Njujork u avgustu dok se spremao da održi predavanje, zadobivši ozbiljne povrede.
”Pokušavamo prije svega da proširimo obim Nobelove nagrade, ali naš fokus mora biti prije svega na kvalitetu književnosti”, rekao je Anders Olson, predsjednik Nobelovog komiteta za književnost.
Priznanja Gurnahu 2021. i američkoj pjesnikinji Luiz Glik 2020. pomogle su da Nobelova nagrada za književnost odmakne od kontroverzi i skandala. Dodjeljivanje nagrade 2018, je odloženo nakon što su optužbe za seksualno zlostavljanje potresle Švedsku akademiju, koja imenuje Nobelov komitet za književnost, i izazvale egzodus članova. Akademija se preuredila, ali se suočila sa više kritika zbog dodjele književne nagrade za 2019. Austrijancu Peteru Handkeu, koji je nazvan apologetom srpskih ratnih zločina.
Sezona dodjele Nobelove nagrade ove godine počela je u ponedjeljak sa priznanjem švedskom naučniku Svanteu Pabu za medicinu za otkrivanje tajni neandertalske DNK koja je pružila ključni uvid u naš imuni sistem.
Novčani dio nagrade iznosi 10 miliona švedskih kruna (skoro 900.000 dolara) i biće uručene 10. decembra. Novac potiče iz legata tvorca nagrade, švedskog pronalazača, tvorca dinamita Alfreda Nobela, 1895. godine.
Ovogodišnja laureatkinja Ani Erno rođena je 1940. godine u malom gradu u Normandiji. Njeni počeci bili su skromni, ali ambiciozni, i odredili su da od početka preispistuje život koji je određen dubokim razlikama između roda, jezika i klase.
Kako ističu kritičari, njen književni rad je počeo rano kao projekat sjećanja, sa ciljem da proširi granice književnosti van klasične ili konvencionalne fikcije.
Njena rekonstrukcija prošlosti oslanja se na tradiciju Marsela Prusta i njegovog “U traganju za izgubljenim vremenom”, ali ona vodi potragu u sasvim drugom pravcu. Sebe smatra “etnologom same sebe”, a ne piscem fikcije.
Istraživanje života
Njena prva knjiga bila je “Les Armoires vides”, a tu je već počela da istražuje svoje normandijsko porijeklo, ali tek se četvrtom knjigom “La Place” napravila prodor. Djela “Une Femme” i “La Honte” takođe analiziraju fenomen sramote i njene korijene u društvu.
Posebno mjesto u njenom opusu zauzima priča o 23-godišnjoj djevojci, naratorki, koja tokom 1960-ih godina pokušava da izvrši abortus, u Francuskoj gdje je to zabranjeno. Riječ je o romanu “L’Événement”, objavljenom 2000. godine.
Njen najambiciozniji projekat je roman “Les Années”, nazvan “prvom kolektivnom biografijom”. Roman je objavljen 2008. godine, donio joj je niz nagrada, svjetsku popularnost i mnoštvo pratilaca.
Godine 2016. objavila je knjigu “Mémoire de fille” (Sjećanja jedne djevojke) - u kojoj je opisala i sopstveno iskustvo gubitka nevinosti, ali tako što kontrastira sliku koju kao mlada žena ima o sebi na kraju 1950. godine, reakciju na svoje postupke i zajednicu koja je u sljedećem trenu odbacuje.
Najnoviju knjigu “Le jeune homme” podijelila je sa čitaocima ove godine.
Kako se naglašava u prvim reakcijama na vijest iz Štokholma, njene glavne teme su stid, poniženje, ljubomora, nesposobnost da vidimo ko smo zaista.
U svom istraživanju života u Francuskoj od 1940-ih, ona osvjetljava mračne uglove sjećanja, porodice i društva, kaže se u beogradskom Danasu, koji citira i dio obrazloženja Žirija koji, prema saopštenju Švedske akademije, navodi da je Erno prepoznata po “hrabrosti i kliničkoj oštrini sa kojom otkriva korijene otuđenja i kolektivna ograničenja ličnog sjećanja”. Ona je prvi dobitnik ove nagrade iz Francuske nakon Patrika Modijana nagrađenog godine 2014.
Erno je počela da piše fikciju, ali se ubrzo preorijentisala na autobiografsku i memoarsku literaturu.
Njenih više od 20 knjiga, od kojih su većina veoma kratke, bilježe događaje u njenom i životima ljudi oko nje. Predstavljaju beskompromisne portrete seksualnih odnosa, abortusa, bolesti i smrti njenih roditelja.
Anders Olson, predsjednik Nobelovog komiteta za književnost, rekao je da su njeni radovi često “beskompromisni i napisani jednostavnim jezikom”.
”Ona je postigla nešto vrijedno divljenja i trajno”, rekao je on novinarima nakon objave u Stokholmu.
Olson je dodao da su njene knjige bile ozbiljno razmatrane za nagradu “već dugi niz godina”.
U intervjuu na švedskoj televiziji odmah nakon objavljivanja odluke Nobelovog komiteta, Erno je nazvala nagradu “veoma velikom čašću” i “velikom odgovornošću”.
”Velika je odgovornost... da svjedočim, ne obavezno u smislu mog pisanja, već da svjedočim tačno i pravedno u odnosu na svijet”, istakla je Erno.
Ona je ranije rekla da je pisanje politički čin koji nam otvara oči o društvenim nejednakostima. U tu svrhu ona koristi jezik kao ‘nož’, kako ga ona naziva, saopštila je akademija.
Erno opisuje svoj stil kao “ravno pisanje” - sa cilljem objektivnog sagledavanja događaja koje opisuje, koji nisu oblikovani raskošnim opisom ili neodoljivim emocijama.
U knjizi koja ju je proslavila “La Place” (Muško mjesto), o svom odnosu sa ocem, ona piše: “Nema lirskih podsjećanja, nema trijumfalnih prikaza ironije. Ovaj neutralni stil pisanja dolazi mi prirodno.”
Reuters navodi da je njena najpoznatija knjiga je “Godine” (Les annees), objavljena 2008, u kojoj opisuje sebe i šire francusko društvo od kraja Drugog svetskog rata do danas.
Za razliku od prethodnih knjiga, u “Godinama” Erno piše o sebi u trećem licu, nazivajući svoj lik “ona” umjesto “ja”. Knjiga je dobila brojne nagrade. “Djevojačka priča” iz 2016. prati punoljetstvo jedne mlade žene 1950-ih.
Ani Erno konzistentno i iz različitih uglova ispituje život obilježen jakim razlikama u pogledu roda, jezika i klase. Njen autorski put, kako je ukazano, bio je dug i naporan.
Makron: “Glas ženske slobode”
Francuski predsjednik Emanuel Makron istakao je da je Ani Erno glas “ženske slobode” i da, kako je naveo na Tviteru, već 50 godina “piše roman kolektivne i lične memorije” Francuske.
Arni Erno napisala je prvi roman “Prazni ormari” (Les armoires vides) 1974. godine, a veću međunarodnu pažnju privukla je romanom “Godine” (Les années) 2008. godine, koji je nazvan “prvom kolektivnom autobiografijom” i “sociološkim epom” o savremenom zapadnom svijetu.
Prema njenom romanu “L’Événement” (2000) o ilegalnom abortusu snimljen je istoimeni film u režiji Odri Divan. Zasnovan je na njenom ličnom iskustvu iz 1963. godine, kada je abortus bio ilegalan u Francuskoj (sve do 1975).
Nobelova nagrada za književnost podrazumijeva, uz zlatnu medalju, i novčani iznos od deset miliona švedskih kruna.
Nobela za književnost dobio je 2021. godine tanzanijski pisac Abdulrazak Gurna, dobitnica 2020. godine bila je američka pjesnikinja Luiz Glik, lauerat za 2019. godinu bio je austrijski pisac Peter Handke, a ujedno je dodijeljena i nagrada za 2018. godinu - poljskoj književnici Olgi Tokarčuk. Švedska akademija dodijelila je 2019. godine dvije Nobelove nagrade za književnost nakon skandala 2018. godine u vezi sa optužbama za seksualno uznemiravanje iznijetih na račun muža jedne od članica te institucije.
Nobelova nagrada za književnost dodijeljena je od 1901. godine do danas 115 puta (četiri puta je ravnopravno dodijeljena), a među dobitnicima je svega 17 žena. Švedska autorka Selma Lagerlaf (1858-1940) bila je prva žena koja je dobila Nobela (1909), i to pet godina prije nego što je izabrana za člana Švedske akademije, koja organizuje dodjelu Nobela za književnost.
Dobitnice su i: Italijanka Gracija Deleda (1926), Sigrid Undset iz Norveške (1928), Amerikanka Perl Bak (1938), Gabrijela Mistral iz Čilea (1945), švedska Jevrejka Neli Sahs (1966), Nadin Gordimer iz Južnoafričke republike (1991), Amrikanka Toni Morison (1993), Poljakinja Vislava Šimborska (1996), Austrijanka Elfriede Jelinek (2004), Engleskinja Doris Lesing (2007), Njemica Herta Miler (2009), Kanađanka Elis Manro (2013), Svetlana Aleksijevič iz Bjelorusije (2015), Poljakinja Olga Tokarčuk (2018) i Luiz Glik iz SAD (2020).
Dva dobitnika odbila su Nobelovu nagradu za književnost - Boris Pasternak, laureat 1958. godine, koji je to priznanje najprije prihvatio, a potom je odbio pod uticajem sovjetskih vlasti, te Žan Pol Sartr 1964. godine, koji je ostao vjeran sopstvenom principu da odbija sva zvanična priznanja.
Čitala Kiša i Kovača
Nagrađivana spisateljica je 2019. godine dala intervju za beogradski NIN, gdje se prisjetila svog boravka u Beogradu 1997. godine, kada je predstavljala svoje knjige “Jednostavna strast” i “Mjesto pod suncem”.
Na pitanje da li je nekada čitala pisce s ovih prostora, Eni Arno odgovorila je potvrdno:
- Danila Kiša i jedan roman Mirka Kovača. Životopis Malvine Trifković! - navela je francuska književnica.
U tom intervjuu Ani Erno je govorila i o djelima koje je pisala:
- Sve što sam napisala potiče iz mog životnog iskustva, iz onog što sam vidjela, proživjela, iz svega što i dalje proživljavam; u tom smislu, porijeklo i tematika moje literature jesu autobiografski - rekla je Ani Erno za NIN i dodala:
- Ipak, nije mi cilj da pišem o sebi, niti da opisujem sopstveni život. Služim se svojim životom i onim što mi se desilo kao društveno biće, kao žena, koristim ga kao polje za istraživanje da bih na svjetlost dana iznijela određenu istinu. Ja koje upotrebljavam, jeste riječ koja u jednakoj mjeri označava drugog koliko i mene samu. U knjizi Godine takvo ja se ne pojavljuje, umjesto njega nalazimo riječi mi, oni ili one, jer sam sigurna da nas definiše zajednička istorija - navela je Ani.
U tadašnjem razgovoru, govorila je i o razlici između stvarnosti i fikcije:
- Velika razlika između stvarnosti i fikcije je u tome što ona prva - čak i onda kad je samo zamišljamo - ima moć da nas zaprepasti, naročito kad je tragična. Možemo probati da zamislimo budućnost, ali ona nas uvijek iznenađuje. Stoga može izgledati da je dokument nadmoćan u odnosu na fikciju, ali s vremenom, bila riječ o filmu ili o knjizi, biće shvaćen, prihvaćen manje-više kao fikcija - rekla je tada Ani Erno.
Bonus video:
