Vjerovatno vam nije promakla vijest, od prije petnaestak dana, da je počelo rušenje/uklanjanje Hotela “Korali” u Sutomoru - koji je realizovan po projektu arhitekta Milana Popovića (1934 - 1985) davne 1968. godine - da bi se na tom mjestu gradilo nešto veće - i svakako primjerenije ambicijama osobe koja stoji iza svega.
Reakcije strukovnih organizacija (IKCG & SACG) su izostale - što nas nimalo ne iznenađuje, naravno - a nijesu se oglašavali tim povodom ni iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma - ni iz Ministarstva kulture i medija (Mašo, Mašo...) - ni iz Direktorata za kulturnu baštinu - ni iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara - ni sa Arhitektonskog fakulteta...
Nijesam primijetio, ako izuzmemo postove na društvenim mrežama, da se iko javno oglasio povodom rušenja jednog od reprezentativnih arhitektonskih ostvarenja na teritoriji naše države.
I što sad reći...
Hotel “Korali” je tek jedan u (podužem) nizu objekata autora arhitekte Milana Popovića koji su ili srušeni - ili su, u većoj ili manjoj mjeri, degradirani neprimjerenim i/ili nestručnim intervencijama.
Možda o mjestu koje arhitekt Milan Popović zauzima u (nikad napisanoj) istoriji posljeratne arhitekture na teritoriji CG - s posebnim osvrtom na dešavanja u sedmoj deceniji prošlog vijeka - najrječitije govori njegovih pet Republičkih Borbinih nagrada - pet republičkih nominacija za Saveznu Borbinu nagradu - i (barem) pet njegovih objekata koji su prezentovani na stranicama jugoslovenskog časopisa “Arhitektura Urbanizam”.
***
U dvobroju časopisa “Arhitektura Urbanizam”, 53-54, koji je objavljen 1968. godine, prikazan je, između ostaloga, i Hotelski kompleks “Korali” (Hoteli “Korali” - u originalu) u Sutomoru, autora arhitekte Milana Popovića.
Časopis za arhitekturu, urbanizam, primenjenu umetnost i industrijsko oblikovanje - “Arhitektura Urbanizam”, nominalno je bio “organ” Saveza arhitekata Jugoslavije i Urbanističkog saveza Jugoslavije - što će reći da su ove dvije jugoslovenske strukovne organizacije zajednički izdavale časopis.
Prije nego li pređem na stvar, moram reći da je u Časopisu “Arhitektura Urbanizam” - u periodu od 1960. godine, kada je objavljen prvi broj, zaključno sa brojem 69, koji je objavljen 1971. godine - prikazan i određeni broj (možda desetak, ne više) vrhunskih arhitektonskih ostvarenja realizovanih u tih 11 godina na teritoriji tadašnje Republike Crne Gore, od strane crnogorskih arhitekata - i možda još toliko ostvarenja, sigurno ne više, takođe realizovanih na teritoriji RCG, ali od strane arhitekata iz drugih republika - poglavito iz bratske nam Srbije. Prisustvo ostvarenja crnogorskih i drugih arhitekata na teritoriji RCG na stranicama časopisa “Arhitektura Urbanizam” - u vrijeme kad je časopis imao jugoslovenski karakter (od broja 70, pa do posljednjeg broja - broja 98 - ah ti amandmani na Savezni ustav iz 1971. godine - časopis je izlazio u režiji Društva arhitekata Srbije, Urbanističkog saveza Srbije i Udruženja likovnih umetnika primenjenih umetnosti Srbije) zahtijeva ozbiljnu studiju, svakako - ili barem, za početak, temeljito izlistavanje svih brojeva (od broja 1, zaključno sa brojem 69), a do tada, do trenutka kada će neka mlada doktorandica - mnogo mlada, mnogo slatka - preuzeti na sebe tu obavezu - konstatovao bih da je arhitekt Milan Popović najzastupljeniji crnogorski arhitekt na stranicama časopisa Arhitektura Urbanizam - od broja 1, do broja 69, opet naglašavam.
U ovom trenutku sam siguran da je Popovićeva zgrada Osnovne škole “Maksim Gorki” u Podgorici, iz 1965. godine, prikazana na stranicama časopisa “Arhitektura Urbanizam” - pa zatim Hotel “Oliva” u Petrovcu, iz iste godine (sa Vladislavom Plamencom) - pa Dom kulture “Gojko Krapović” u Budvi (Zetafilm), opet iz 1965. (ako se ne varam) - a siguran sam i za Hotel (kako se zvaše...) u Bečićima, iz ranih sedamdesetih - i naravno: pomenuti Hotel “Korali” u Sutomoru.
Znači, sa jedne strane imamo pet Republičkih Borbinih nagrada Milana Popovića - autorskih i koautorskih - i barem pet njegovih ostvarenja - autorskih i koautorskih - koja su publikovana na stranicama časopisa “Arhitektura Urbanizam” - a sa druge strane imamo činjenicu da u ovom trenutku na teritoriji CG ne postoji ostvarenje Milana Popovića u originalnom obliku - ako izuzmemo zgradu Tehničkih fakulteta u Podgorici (sa Pavlom Popovićem) iz 1974. godine, na kojoj nije značajnije intervenisano - ali ta zgrada jeste u žalosnom stanju - i može se očekivati intervencija na njoj u bliskoj budućnosti.
***
Dakle, “Republički žiri Crne Gore”, veli u broju 53-54 časopisa “Arhitektura Urbanizam”, na 103. strani, “dodijelio je Republičku nagradu “Borbe” za 1968. Hotelskom kompleksu “Korali” u Sutomoru, sa sljedećim obrazloženjem:
Projektom je usvojen princip razvijanja objekta upravno na more i obalu da bi se sačuvao kontinuitet elemenata prirode. Žiri ističe ispravnost urbanističkog postupka koji vještim rasporedom masa valorizuje pejzaž”.
Ako uzmemo u obzir da je autor imao zadatak da smjesti čak 600 ležaja na relativno uskoj i dubokoj parceli, biće da se njegovo umijeće ovoga puta manifestovalo, u prvom redu, kroz težnju da maksimalno odmakne objekte - blokove sa sobama - od plaže, tj. od saobraćajnice koja ide uz plažu, te da blokove pozicionira tako da negativni uticaji gornje saobraćajnice - Jadranske magistrale sa sjevera - budu svedeni na minimum - i, konačno, da omogući pogled na more iz svih 600 soba - uvođenjem tzv. riblje kosti u osnovama blokova - što će reći da sobe nijesu bile upravne na centralni koridor - hodnik - već su bile iskošene za nekih... Koliko? Recimo 30 stepeni - vrlo slično kao u Petrovcu, nekoliko godina ranije.
”Ponavljanjem elemenata”, veli žiri dalje, “projektant ostvaruje impresivnu urbanu i likovnu cjelinu koja kontrastrira pejzažu svojom jednobojnošću”.
Ah ta nepodnošljivo (ne)nametljiva, bijela moderna iz pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka - kada su dosegnuti neki nevjerovatni i neponovljivi vrhunci - kojima bismo se danas, da je sreće, ponosili - i koji bi nam služili kao uzor.
”Odlučujući se za ovaj objekat, žiri je”, veli, “imao u vidu da je njegovo funkcionalno i oblikovno rješenje savremeno (nadasve! - čak i danas djeluje jednako savremeno kao i prije 55 godina - op.a.) i da u svojoj ukupnosti (ukupnost - to je ključna riječ - op.a.) predstavlja zapažen doprinos arhitektonskom stvaralaštvu u Crnoj Gori”.
Članovi žirija: Vladislav Plamenac, Dušan Laličić i Novak Jovović - arhitekti - Jevrem Brković - književnik - i Borislav Vojvodić - novinar.
***
Dame i gospodo, arhitektice i arhitekti, kolegice i kolege, a što ćemo ako nas sjutra neko bude pitao: koje su vaše svetinje?
Postoji li išta podignuto na teritoriji Crne Gore u potonjih 100 godina do čega nam je stalo?
Bojim se da ne postoji...
Bonus video:
