Bosanski pisac Dževad Karahasan preminuo je 19. maja u 71. godini u Gracu, u gradu u kojem je, pored Sarajeva, živio i radio. Svi veći listovi na njemačkom jeziku prenijeli su vijest o smrti velikog pisca.
“Dževad Karahasan je bio jedan od najrenomiranijih pisaca Balkana i jedan od najviše poštovanih u regionu. Karahasan je pisao romane, drame, eseje i teorijska djela. Svim žanrovima je zajednička izvjesna mjera prosvjetiteljstva, težnja da posreduju između Istoka i Zapada ili islama i hrišćanstva”, piše austrijski Standard.
“Dževad Karahasan je rođen 29. januara 1953. u Duvnu u Jugoslaviji, u muslimanskoj porodici, ali je kao dječak obrazovanje stekao kod franjevaca. Nakon studija književnosti i teatrologije u Sarajevu, postao je docent na odsjeku za dramaturgiju Akademije scenskih umjetnosti u glavnom gradu Bosne i Hercegovine.
U saopštenju povodom smrti Dževada Karahasana, Andrea Majer, državna sekretarka Austrije za umjetnost i kulturu, istakla je sljedeće: Bez sumnje, bio je jedan od velikih evropskih savremnih pisaca. U vrijeme podjela, on je u svojim djelima prizivao dijalog. Nedostajaće nam njegov glas razumijevanja i tolerancije”, završava Standrad.
Kornelija Gajsler u listu Berliner cajtung piše da je “Dževad Karahasan vodio kampanju za demokratsku raznolikost ideja.
“Utopija o suživotu religija i kultura, koja je privremeno ostvarena i u socijalističkoj Jugoslaviji, intelektualna i kulturna raznolikost, rat i opsada od 1425 dana, našli su svoj put u njegovom stvaralaštvu”.
Sarajevo, grad u koji je došao da studira 1972. postao je njegova životna tema”. Autorka navodi da je 1993. napustio taj grad ali ga je u suštini uvijek nosio sa sobom.
“Dnevnik selidbe”
Tragovi njegove životne teme najjasniji su u “Dnevniku selidbe”, prvi put objavljenom 1993. i u dorađenoj verziji 2021. Umjesto pogovora, novo izdanje sadrži razgovor između autora i urednice njegove izdavačke kuće Katarine Rabe.
Dževad Karahasan tu objašnjava kako je tokom opsade sa zaprepašćenjem shvatio da počinje da usvaja dualistički pogled na svijet, misleći na “njih” i “nas”. `Ovakvo razmišljanje je opasno, jer pisac i književnost, kako ja razumijem, ne smiju da se upliću u pojednostavljivanje. Uprošćavanje je, po meni, osnovni grijeh, najozbiljniji koji književnost može da počini`.
“Bio je evropski pisac svjetske klase, nedostajaće nam”, piše Berliner cajtung.
Tilman Šprekelzen u članku objavljenom u listu Frankfurter algemajne cajtung piše o Karahasanovim djelima i navodi da se “u njegovim romanima i esejima osjeća njegova tuga zbog gubitka svijeta u kojem napetosti koje je primjećivao između pojedinaca, još nisu bile pripisivane cijelim etničkim grupama, kao i njegovo uvjerenje da je umjetnost, posebno književnost, više od neke utjehe koju može da pruži odvraćanje od nepodnošljive stvarnosti. Ako je prihvatimo, ponuda za dijalog koju ona sadrži, može pomoći u očuvanju samog sebe”.
Svakodnevica rata u vreme večnog mira
“Šta rat znači u vremenu koje su barem Evropljani nakon Drugog svjetskog rata već smatrali početkom vječnog mira, on je istražio do najmanjih svakodnevnih detalja”, piše Gregor Dotzauer u listu Tagesšpigel.
“Opsada Sarajeva od strane bosanskih Srba u aprilu 1992. koja se protezala tokom 1425 dana i postala najduža opsada (jednog glavnog grada) 20. vijeka, postala je lična trauma za Dževada Karahasana, istorijska paradigma i oličenje istovremeno mogućnosti i nemogućnosti etničko-vjerskog pluralizma.
Dževad Karahasan, čovek izuzetne ljubaznosti i topline, za svoj rad je dobio mnoge nagrade, od kojih je poslednja Geteova nagrada grada Frankfurta 2020.” piše Tagesšpigel - navodi DW u prilogu koji je priredio Mehmed Smajić.
“Evropa se svega boji”
Veliki pisac je svojevremeno u razgovoru za DW, između ostaloga, kazao:
- Evropa se boji svega. Evropa se boji islama, to jest ljudi u Evropi. Ljudi u Evropi se boje klimatskih promjena, boje se berze, jer se sistematski proizvodi strah. Zašto, ne znam. Osjećam se glupo kada ovako govorim jer ispada da ja slutim neke zle namjere u nekim skrivenim centrima moći. Ne, ne slutim, ne tvrdim ništa, ali vidim da se sistematski proizvodi strah u društvima EU. Tu su nebrojeni strahovi. Prije nekoliko dana sam se našalio sa prijateljem koji je direktor u jednom osiguravajućem društvu i pitao ga: kada će početi da prodaje osiguranja od smrti, bolesti, starosti. Vjerujte, kada bi se to ponudilo, ljudi bi masovno sklapali ugovore sa tim osiguranjima. Zašto? Možda se radi o tome da je nastao svijet u kojem čovjek više nije kod kuće. Možda se radi o tome da nas je tehnika toliko ispraznila, jednu po jednu od naših sposobnosti. Inženjeri su prenosili sposobnosti u mašine, tako da smo mi nekako ostali prazni. Imamo dojam da ništa ne zavisi od nas.
Na pitanje - da li zato nema mobilni telefon niti e-mail adresu, Karahasan je objasnio: Nemam ništa od ovih modernih mašina jer uporno vjerujem da, dok ja nešto mogu i dok nešto u mom životu zavisi od mene, ja možda imam smisla. Globalizovani svijet je postao prevelik, suviše nepredvidljiv. Sve više osjećamo da u našim životima gotovo ništa ne zavisi od nas. Od stvari na koje vi ne možete uticati, koje ne možete razumjeti, do kojih nemate pristup - zavisi sudbina vaša i vaše djece. U tim uslovima ljude naseljava i zaposijeda strah. Strah je, ako mene pitate, dominantno osjećanje danas u svijetu. Zato tvrdim da naša društva, čak i društva na Zapadu, nisu više stvarno demokratska društva utemeljena na načelima racionalnog mišljenja, razumijevanja… Ljudi kojima vlada strah ne grade društva, oni su masa.
Fenomene i procese koji se dešavaju u društvu možemo razumjeti samo onda kada sve aktere tih procesa vidimo kao subjekte i pokušamo razumjeti logiku i način djelovanja tih pojedinih subjekata. Jedan subjekt su zapadna društva, recimo EU. Drugi subjekt su SAD. Treći subjekt su pojedine države u takozvanom muslimanskom svijetu koje su bombardovane, razorene i uništene. Ponovo, jedan subjekt su muslimanske države na Bliskom istoku koje nisu bombardovane, ali imaju marionetske vlade. Poseban subjekt su muslimanske države koje nisu bombardovane i imaju vlade koje su samostalne, barem u određenoj mjeri, onoliko koliko se danas u svijetu može biti samostalan. Opet su poseban subjekt muslimani koji žive u zapadnim društvima i organizovani su u muslimanske zajednice ili pak nisu organizovani u te zajednice nego su se integrisali u zapadna društva. Sve te elemente procesa koji se odvijaju, morali bismo uzeti u obzir da bismo te procese razumjeli.
Bonus video:
