Već 36 godina, od 1. jula 1987. godine, u Budvi se tokom jula i avgusta održava veliki multimedijalni festival Grad teatar - Theatre City Budva.
Programom dvomjesečnog festivala dominiraju pozorišne predstave, književni programi kroz formu dijaloga pisaca i publike na Trgu pjesnika, koncerti klasične muzike i likovne izložbe. Dio predstava se, zajedno sa drugim pozorišnim kućama, uglavnom iz Srbije, produkuje specijalno za festival i na njemu premijerno izvodi. Do sada je realizovano 68 produkcija. Stvoren u socijalističkoj Jugoslaviji, Festival je preživio raspad države u kojoj je nastao, turobne i ekonomski kataklizmične devedesete godine prošlog vijeka i našao svoju poziciju na kulturnoj sceni savremene Crne Gore i regiona.
Festival je započeo kao projekat isporučenog paketa pozorišnih predstava i koncerata jednog reditelja i narodnog pozorišta, da bi ga potom preuzela lokalna radna organizacija Kulturno-informativni centar Budva i, konačno, isključivo Festivalu posvećena organizacija, javna ustanova Grad teatar.
S obzirom na različita, vrlo često i sporna tumačenja njegovog nastanka, posebno vezivanje njegovog nastanka za volju jednog pozorišnog preduzetnika i reditelja, u ovom radu ćemo dati drugačiji i širi pogled na nastanak projekta koji je proteklih decenija postao neodvojivi dio kulturnog bića i identiteta Budve.
Idejna polazišta
Aktivnost na samom formiranju Festivala Grad teatar Budva počela je oficijelno u julu 1986. godine, kao rezultat želje manje grupe mladih ljudi u Budvi da svoj usporeni turistički grad pretvore u veliki grad, “grad utopije, grad otvorenih kreativnih mogućnosti, grad umjetnosti, filozofije i kreacije”, kako su govorili.
Istorija, čini se, svjedoči da kontinuirani susreti i intenzivna druženja kulturno senzibilnih, intelektualno snažnih, akciono sposobnih i politički uticajnih ljudi, lako mogu da se pretvore u temelje manje ili više uspješnih velikih društvenih projekata, kulturnih ili političkih.
Dvije-tri godine prije početka Festivala, u beskrajnim diskusijama, sazrijevala je u ovoj grupi, intelektualno-političkom kružoku, misao i potreba da se uradi nešto značajno za svoj grad, da se on promijeni, da se kreira nešto veliko što bi Budvu pretvorilo u središte intelektualnih, kulturnih i umjetničkih zbivanja i promijenilo život u njoj. U početku se nije znalo tačno šta, ali se krenulo u razmišljanje, predlaganje i planiranje.
Iako za nastanak neke značajne ideje, projekta ili stvari nije toliko bitna lična motivacija pokretača, ovdje treba primijetiti da su motivi inicijatora bili prilično lokal-patriotski. Mladim, obrazovanim, “mislećim i filozofičnim,” energičnim ljudima, na početku radne karijere, Budva je - kako su je oni vidjeli - bila prilično dosadna i duhom uska, ali nisu htjeli da idu u svijet, već da ‘svijet dovedu u svoj grad’.
Budva je 1984, 1985. i 1986. godine bila malo i uspavano turističko mjesto, a njegovo srce i istorijski centar, Stari grad bio je pust, nenastanjen, okružen visokom građevinskom ogradom i odsječen od ostatka grada. Bio je u procesu obnove od posljedica katastrofalnog zemljotresa 1979. godine, a glavni izvođač radova, što će se kasnije pokazati značajnim, bilo je preduzeće “Integral” iz Subotice. Proces obnove se privodio kraju i Budva je skoro treperila iščekujući dan da Stari grad otvori svoje kapije.
Potpuno svjesni ambijenta u kojem su se nalazili, svjesni i da se u javnost ne može izaći sa parolom “hoćemo svijet”, inicijatori procesa traže put kojim će pokrenuti i usmjeriti grad u pravcu vizije koju su imali. U tom trenutku oni nemaju jasnu i razrađenu ideju, znanja, niti organizacionih sposobnosti da samostalno kreiraju veliki projekat koji bi iskazana i naslućena htijenja pretvorio u stvarnost - traži se ideja, projekat, nosilac.
Ljubiša Ristić, tada već slavni pozorišni reditelj, sa novoformiranim festivalima u najudaljenijem kutku Vojvodine, sa enormnim publicitetom koji je stvarao i slavnim glumcima i rediteljima koje je okupljao učinio se kao sasvim pogodan izbor. Ristić je 1985. postao direktor Narodnog pozorišta u Subotici i već 1986. pokrenuo YU Fest i Šekspir Fest, ambijentalni (za Budvu veoma značajna činjenica) teatarski festival na Paliću, koji je predstavljao avangardu i posebnu vrijednost na jugoslovenskoj kulturnoj sceni.
Personalni raspored
Ključne aktivnosti na formiranju festivala u, nazovimo je, nultoj, 1986 /1987. godini vodi Svetozar Marović, predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Budva, prati ga, asistira, koriguje, kritikuje Velibor Zolak, izvršni sekretar Opštinskog komiteta Saveza komunista Budva. Pridružuje im se i Svetozar Radulović, sekretar opštinskog SIZ-a nauke i kulture. Sekretar SIZ-a kulture je tada bio čovjek pred penzijom, što je značajna činjenica, jer ljudi pred penzijom otvore svoj duh i ponovo stiču mladalačku hrabrost hoda u nepoznato, s obzirom da tada nemaju šta da izgube.
1986. godine predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Budva je idejni tvorac projekta “traganja za smisaonijim življenjem i utopijskom komunikacijom”, ‘generalni direktor’ ideje, njene političke prihvatljivosti i razgovora i pregovora koji će uslijediti sa predsjednikom opštine Subotica i direktorom Narodnog pozorišta Subotica.
Stručno-politički radnik, koji krajem 1986. postaje izvršni sekretar Opštinskog komiteta Saveza komunista Budve, idejni je kritičar i ‘zamjenik generalnog direktora’ ideje.
Preliminarne aktivnosti
Od jula 1986. do proljeća 1987. održavaju se četiri sastanka sa direktorom Narodnog pozorišta Subotica i dva razgovora sa političkim rukovodstvom Subotice. U cilju formiranja Festivala priprema se sporazum o dugoročnoj kulturno-privrednoj saradnji gradova Budve i Subotice i potpisuje ugovor o održavanju Festivala između Opštinskog SIZ-a za nauku i kulturu Budva i Narodnog pozorišta u Subotici. Ovim ugovorom Budva postaje domaćin već postojećeg YU Festa, koji za Budvu dobija ime Grad teatar - Theatre City i kojeg u potpunosti, po ugovoru, realizuje direktor i ekipa Narodnog pozorišta Subotica, koja broji 120 ljudi.
Pored (1) Ljetnjeg festivala, planiraju se (2) Škola, internacionalne studije scenskih umjetnosti i (3) Fondacija Grad teatar Budva. Direktor Festivala biće Ljubiša Ristić, umjetnički direktor Rade Šerbedžija. Školom će rukovoditi Rade Šerbedžija, dr Dragan Klaić, Nada Kokotović i Ljubiša Ristić, a Fondacijom Ljubiša Ristić. (Svetozar Marović, Za ekskluzivni turizam, Primorske novine, 1. jul 1987, str.2.)
“Festivalske predstave će se održati u Starom gradu (moguća je disperzija na Sveti Stefan i Petrovac) na prostorima ispred i u crkvi Santa-Maria in Punta, ispred crkve sv. Trojice, ispred i u Citadeli, na trgu kod SDK (danas Trg pjesnika - primjedba VZ) i drugim prostorima koji se budu mogli osposobiti. Za nesmetano odvijanje Festivala neophodno je oživjeti i osposobiti glavnu ulicu od ulaza do Citadele (popločati, postaviti javnu rasvjetu i otvoriti što veći broj lokala - sa svojinskog stanovišta moguće je otvoriti 11 lokala koji su u društvenoj svojini), po mogućnosti i neku poprečnu. Realizacija ovog cilja do 1. jula 1987. (dana otvaranja Festivala) predpostavlja izuzetnu dinamiku aktivnosti građevinske operative (RO “Stari grad” i “Integral”) i ugostiteljsko-trgovačkih organizacija (OOUR “Avala”, “Jadran trgovina” i dr.) koje raspolažu poslovnim prostorima, kao i sedmično sumiranje izvršenih zadataka na nivou opštinskog rukovodstva radi premošćavanja problema koji će se javljati.
U toku dvomjesečnog trajanja FEST-a potrebno je obezbijediti prosječno 70 ležajeva i menija dnevno za glumačko-orkestarsko-tehnički aparat, s tim što će se u zavisnosti od programa, broj kretati od 40 ljudi minimum do 140 maksimum. Prva ekipa od 15-ak ljudi stići će već u aprilu i voditi organizacione, tehničke i propagandne aktivnosti do početka Festivala”. (Velibor Zolak, Teze za razgovor o projektu kulturnog festivala YU FEST, januar 1987, napisano kao platforma za niz sastanaka ‘političkog i privrednog aktiva’ Budve na kojima se pridobijala podrška za formiranje Festivala.)
Opredjeljenje da potpisnik ugovora bude SIZ nauke i kulture, a ne Kulturni centar Budva, kako bi se moglo očekivati, ne leži samo u potrebi podizanja ovih aktivnosti na veći nivo opštosti, veći u potrebi da se izbjegne opstrukcija od strane tadašnjeg direktora Kulturnog centra koji je takođe bio član Saveza komunista, ali je smatran “ostatkom starih, još uvijek neporaženih snaga”.
(Naredne subote: Solidarnost ustrašenih ljudi)
Bonus video:
