Jedan od ciljeva knjige “Život H. L. Borhesa” autora Džejmsa Vudala (preveo s engleskog Miodrag Marković) bio je da rasvjetli tamu koja obavija život Horhea Luisa Borhesa, sve do onog trenutka kada je, sa svojih četrdesetak godina, zauvijek izmijenio svijet priče, ili - kako bi on to rekao - priču o svijetu.
Pored obimnog predgovora i uvoda, knjiga sadrži i tri velika dijela, ili tri velika poglavlja, koja su nazvana: “Ogledalo”, “Knjiga” i “Čovjek”. U sva ta tri dijela govori se o najznačajnijim događajima koji su u različitim vremenskim periodima pratili ovog velikog pisca. Tako je u “Ogledalu” zabilježen period Borhesovog života od 1899. do 1930. godine, u dijelu pod nazivom “Knjiga” govori se o životu Borhesa u periodu od 1931. do 1955. dok je u dijelu naslovljenom “Čovjek”, sadržan period od 1955. do 1986. godine. U ovom posljednjem dijelu knjige opširno se govori o Borhesu kao planetarnom piscu, tako da su u njemu obuhvaćena i Borhesova brojna putovanja, nacionalne i međunarodne nagrade, filmovi o Borhesu i filmovi snimljeni po njegovim pričama, bibliografija i dvadesetak zanimljivih fotografija.
Knjiga “Život H. L. Borhesa” u cjelosti je posvećena ovom poznatom argentinskom piscu koji je obilježio čitavu jednu liniju književnosti XX vijeka. U ovoj knjizi Vudal razmatra sve aspekte Borhesovog života: njegovo djetinjstvo, njegov više nesrećan nego srećan odnos sa ženama, njegove književne početke, odnos prema lektiri, progon za vrijeme peronizma, njegova prijateljstva, Buenos Ajres za vrijeme Drugog svjetskog rata, Borhesov odnos prema evropskoj kulturi i njegov svakodnevni život.
Autor Džems Vudal kaže da je ova knjiga nastala u jednom za njega nepovoljnom periodu, periodu kada se borio sa izuzetnim teškoćama finansijske prirode. Međutim stanje se popravilo poslije potpisivanja ugovora sa Udruženjem književnika od koga je dobio pomoć, ali i zahvaljujući banci Semjuela Vilsona iz Londona koja mu je odobrila niskokamatni kredit. Naravno, nijesu izostale ni investicije od strane njegovih roditelja tako da je uspješno prebrodio finansijske teškoće tokom dvije i po godine koliko je trajalo istraživanje i pisanje ove knjige. U predgovoru Vudal pominje i to da ga je u izvjesnoj mjeri iznenađivalo to što su (tokom 1993. godine dok je započinjao sa radom na ovoj knjizi, prikupljanju i bilježenju podataka o ovom značajnom piscu) ljudi od kojih bi se očekivalo da nešto znaju o Borhesu, mislili da je Borhes još živ pa su ga znali pitati - kada će ga posjetiti. A neki su ga pitali - je li to onaj koji je napisao “Sto godina samoće”. To se moglo shvatiti kao šala kakvoj je Borhes inače bio sklon, ali i kao zbilja koja ukazuje na to da je veliki dio svijeta u tom periodu vjerovao da je taj poznati Argentinac još živ, da još piše značajna djela, nekad i pod tuđim imenom, pa čak i pod imenom Garsije Markesa, iako je skoro osam godina prije toga Borhes bio mrtav.
Horhe Luis Borhes, rođen je u Buenos Airesu 1899. a umro u Ženevi 1986. godine od raka jetre te je pokopan na ženevskom groblju Cimetière des Rois. Njegovo puno ime bilo je Horhe Fransisco Isidoro Luis Borhes Asevedo, ali slijedeći argentinske običaje nikada ga nije koristio. Njegov otac Horhe Giljermo Borhes bio je advokat i učitelj psihologije, svojevremeno je pokušavao da i on postane pisac, ali u tome nije uspio. Borhesova majka Leonor Asevedo Suares od svoga muža bila je naučila engleski jezik pa je radila kao prevoditeljica. Porodica njegovog oca dijelom je bila španskog i portugalskog, a dijelom i engleskog porijekla, dok je porijeklo njegove majke bilo špansko a možda djelimično i portugalsko. U njegovoj se kući govorilo i španskim i engleskim jezikom, tako da je od najranijih dana djetinjstva bio dvojezičan i sklon kosmopolitskom duhu.
Borhes je bio jedan od najpoznatijih argentinskih pisaca i njegova je proza je znatno uticala na dalje tokove savremene svjetske književnosti. Pisao je pjesme i eseje, ali je ipak najpoznatiji po izuzetnim kratkim pričama. Poslije završetka Prvog svjetskog rata, porodica Borhes provodi tri godine u Luganu, Barseloni, Mallorci, Sevilji i Madridu. U Španiji Borhes ostvaruje kontakt sa tamošnjim mladim piscima, postaje član kniževne avangardne grupe. Njegova prva pjesma, “Himna moru”, napisana je u stilu Volta Vitmana i objavljena u časopisu Grecia. Godine 1921. Borhes se s porodicom vraća u Buenos Aires i započinje s pisanjem pjesama i eseja. Iste te godine sa nekoliko mladih pisaca koji su se okupljali oko Masedonija Fernadesa učestvuje u pokretanju časopisa “Prizma” i “Proa”. Takođe bio je suosnivač “latinoameričke fantastike” i jedan od vodećih autora časopisa Sur (“Jug”). Njegova prva zbirka pjesama je “Žudnja za Buenos Airesom”. Putovanjem Borhesa u Evropu 1923. otpočinje period njegove bogate spisateljske aktivnosti.
Godine 1923. Borhes postaje urednik literarnog dodatka u novinama Crítica, i ovdje se pojavljuju dijelovi njegovih priča kasnije objavljenih u Historia universal de la infamia (“Opšta istorija gadosti”). Ta su djela između nefikcionalnih eseja i kratkih priča, jer Borhes koristi elemente fikcije kako bi ispričao istinite priče, kao i literarne fragmente za koje je obično tvrdio da su prevodi djelova slavnih ali rijetko čitanih djela. U godinama koje su slijedile kasnije, radi kao literarni saradnik za izdavačku kuću Emecé Editores i piše nedjeljne kolumne za El Hogar, koji se izdaje od 1936. do 1939. godine.
Osim kratkih priča, Borhes je pisao poeziju, eseje, nekoliko scenarija i puno književnih kritika, predgovora, pogovora. Kaže se da je Borhes uzdigao pripovijetku iz ovozemaljskih okvira. Uređivao je brojne antologije, te je prevodio s engleskog, francuskog i njemačkog jezika na španski jezik.
Obzirom da je Borhes živio i u dvadesetom vijeku, nije čudno što je na njega u izvjesnoj mjeri uticao modernistički stil pisanja, a posebno simbolizam. Kao Vladimir Nabokov i nešto od njega stariji irski pisac Džejms Džojs, sagledavao je interese svoje zemlje u komunikaciji sa širim interesima. U knjizi “Život H. L. Borhesa” se kaže da je uprkos sveme tome, Borhesu slava sporo stizala. U Argentini od 1946. pa nadalje bio je u istoj mjeri poznat po javnoj i bespoštednoj kritici diktature generala Huana Perona, zbog čega je bio neprestano pod policijskom prismotrom, kao i po tome što je, pored drugih djela, napisao i dvije svoje najznačajnije zbirke priča iz 1940-ih. Kaže se da je u to doba bio možda čuveniji kao kritičar i pisac novinskih tekstova, kao saradnik tada velike spisateljice Viktorije Okampo, i kao blizak prijatelj pisca koji je zaista bio poznat širom Argentine, Adolfa Bijoja Kasaresa. Put evropskoj slavi Borhesa počinje se otvarati tek sredinom 1940-ih, zapravo, početkom prvih prevođenja njegovih djela na francuski jezik.
Mnoge se od njegovih najpoznatijih priča bave prirodom. Miješao je stvarne činjenice s fikcijom. Po nekim autorima, na početku karijere, ta su miješanja katkad prelazila granicu spisateljske slobode i zalazila u sferu prijevare i literarne krivotvorine.
U knjizi “Život H. L. Borhesa” Vudal kaže da je Borhes neprestano bio zaljubljen. Da se njegovim osjećanjima rijetko, ili skoro nikad, nije izlazilo u susret i da mu je to zadavalo posebnu bol. Međutim, o toj boli Borhes nije bio spreman ni da piše ni da priča jer ona nije spadala u njegov zanat, premda mu je bila u krvi. Kaže se da je Borhes po tome podsjećao na one osjećajne ljude osamnaestog vijeka kakav je bio i njegov omiljeni pisac Semjuel Džonson kome je melanholija bila endemska bolest, i da je, možda, u nekoj skrivenijoj formi, bila prisutna i kod Borhesa. Borhesov otac umire 1938. godine, što je on teško podnio jer su bili vrlo bliski. Sljedeće godine Borhes povređuje glavu i tokom liječenja dobija sepsu od koje se jedva spašava. Dok se još oporavljao tokom 1941. objavljuje svoju prvu zbirku kratkih priča “Vrt razgranatih staza”. Knjiga uključuje priču “El sur”, djelo u koje su uklopljeni neki autobiografski elementi.
Godine 1937. Borhes počinje raditi u ogranku Opštinske biblioteke u Buenos Aires kao prvi pomoćnik, ali dolaskom na vlast Huana Perona 1946. godine, Borhes biva otpušten. Kad je ostao bez posla, njegov je vid počeo slabiti i Borhes biva prinuđen da radi kao predavač u čemu je bio vrlo uspješan. Nakon toga, u periodu od 1950. do 1953. godine postaje predsjednik Argentinskog društva pisaca, kao i predsjednik u Argentinskom udruženju engleske kulture i profesora engleske i američke književnosti. Godine 1954. filmuje se njegova kratka priča “Emma Zunz” i dobija naziv Días de odio, (na engleskom: Days of Wrath). Tih godina Borhes počinje da piše i scenarije. Prva Borhesova knjiga koja se kod nas pojavila zvala se “Maštarije”, a bilo je to tek 1963. godine.
Stil kasnijih Borhesovih djela je transparentniji i više naturalistički nego u njegovim ranijim djelima. Godine 1955. na inicijativu Okampo, nova protivperonistička vojna vlada postavlja ga na čelno mjesto Nacionalne biblioteka. Do tog doba Borhes je bio već potpuno oslijepio, pa je u vezi s tim nastala poznata rečenica: “Bog mi je dao 800.000 knjiga - i tamu”.
Sljedećih godina Borhes je dobio Nacionalnu nagradu za književnost, i prvi u nizu počasnih doktorata, i to od Sveučilišta Cuyo (Argentina). Od 1956. do 1970. godine radio je kao profesor književnosti na Univerzitetu u Buenos Airesu, ali je privremeno radio i na drugim univerzitetima. Već tada nije mogao niti čitati niti pisati pa se oslanjao na majku s kojom je oduvijek bio blizak i koja počinje raditi s njim kao njegova lična sekretarica. Dakle, on joj je diktirao svoje misli, a ona ih je bilježila na pisaćoj mašini.
Borhesova međunarodna slava datira iz ranih šezdesetih godina dvadesetog vijeka. Godine 1961. prima Formentor Prize, koju dijeli sa Semjuelom Beketom. Beket je već bio dobro poznat i cijenjen na engleskom govornom području, dok je Borhes u to vrijeme bio nepoznat i nepreveden. Njegovi su radovi prvi put prevedeni na engleski 1962. godine, što je prethodilo mnogim predavanjima po Evropi. Godine 1967. Borhes započinje petogodišnju saradnju s američkim prevoditeljem Normanom Tomasom di Đovanijem, zahvaljujući kojem postaje poznatiji unutar engleskog govornog područja. Istovremeno objavljuje knjige, među kojima su El libro de los seres imaginarios (“Knjiga izmišljenih stvorenja”, 1967), El informe de Brodie (“Brodijev izvještaj”, 1970), i El libro de arena (“Knjiga od pijeska”, 1975). Mnoga su od njegovih predavanja sakupljena u zbirke kao Siete noches (“Sedam noći”) i Nueve ensayos dantescos. Kada se Huan Peron vratio iz progonstva i kad je ponovno izabran za predsjednika, 1973. godine, Borhes podnosi ostavku na mjesto upravnika Nacionalne biblioteke. Nakon majčine smrti 1975. godine pa sve do svoje smrti Borhes posjećuje mnoge zemlje širom svijeta.
Ovog velikog književnika privlačila su srednjovjekovna evropska djela, skadinavske sage i klasična djela arapske, kineske i drugih istočnih književnosti, a poznavao je i Bibliju, Kuran i djela budista.
Prve stihove pod nazivom “Crveni ritmovi” Borhes je napisao još 1919. godine tokom svog boravka na Majorki. Posvetio ih je oktobarskoj revoluciji, ali ih nikada nije objavio. Poslije toga slijede zbirke pjesama: “Žudnja za Buenos Airesom”, “Mjesec od prekoputa” i “Sveska San Martin” iz 1929. godine u ultraističkom stilu koga karakteriše odbacivanje osjećajnosti, subjektivnosti, prisustvo anegdota, metafora, ironičnog tona. Tridesetih godina prošlog vijeka Borhes je stvorio jedinstven poetski svijet u kome se naglašava zaokupljenost univerzalnim pitanjima koja su izvan ljudskog razuma.
Smatra se da je umjetnički najvrijednije Borhesovo djelo upravo knjiga čudesnih priča “Maštarije” iz 1944. godine. Pišući eseje Borhes je pokazao najveću zainteresovanost za nacionalne teme - “Jezik Argentinaca” iz 1928. i “Vidovi književnosti o gaučosima” iz 1950. godine.
Njegova najznačajnija kjiževna priznanja su “Premio Servantes”, nagrada za književnost na čitavom hispanskom jezičkom području, koja mu je doijeljena 1980. godine u Madridu i nagrada The Formentor Prize koju je primio mnogo ranije - 1961. godine. Posljednjih godina života bio je u najužim izborima za dodjelu Nobelove nagrade, ali je tadašnji predsjednik Književnog odjeljenja akademije Artur Lundkvist stavio veto na mogućnost da Borhes bude nagrađen.
Bonus video:
