Astma se definiše kao hronična zapaljenska bolest disajnih puteva koja izaziva njihov spazam, odnosno bronhoobstrukciju, kao i hipersekreciju. Povećana osjetljivost disajnih puteva na razne spoljne uticaje ima reverzibilni karakter.
Suženje disajnih puteva udruženo sa hipersekrecijom uzrokuje nastanak tegoba u vidu osjećaja otežanog disanja, nedostatka vazduha, osjećaja zviždanja u grudima i kašlja, koji je uglavnom suv i u napadima. Ova bolest je dobila ime od grčke riječi astma (asthma), što u prevodu znači zadihanost ili kratak dah. Tegobe se najčešće javljaju u ranim jutarnjim satima, ali mogu biti i tokom cijelog dana.
Broj oboljelih se u posljednje dvije decenije značajno povećava, naročito kod djece, tinejdžera, i u visoko razvijenim zemljama, posebno kada je riječ o alergijskoj astmi, te se ona definiše kao bolest savremenog društva i epidemija 21. vijeka.
Procjenjuje se da oko 350 miliona ljudi u svijetu boluje od astme, kao i da će u narednih deset godina oboljeti još 150 miliona ljudi. Crna Gora se ubraja u zemlje sa srednjom stopom obolijevanja. Smatra se da je rast broja oboljelih prevashodno izazvan promjenom epigenetike (nasljednih faktora, osim onih koji se odnose na sekvencu DNK) i životne sredine.
Uzroci
Brojni su uzroci nastanka astme. Dijele se u prvom redu na spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnji se odnose na faktore spoljašnje sredine, aerozagađenje, globalno zagrijavanje planete, promjena klimatskih faktora, urbanizacija, veća prisutnost alergena u vazduhu.
Unutrašnji se odnose na samog oboljelog, u prvom redu genetska predispozicija (atopija), način života, ishrana bez protektivnih materija, pušenje, naročito pušenje u trudnoći, učestale infekcije, prevelika upotreba antibiotika, gojaznost, smanjena fizička aktivnost, loš kontakt sa prirodom. Udruženo djelovanje tih faktora dovodi do bolesti. Druga podjela astme je na atopijsku, odnosno urođenu i neatopijsku, odnosno astmu stečenu tokom života.
Atopija označava predispoziciju za razvoj hiperosjetljivosti. Prisustvo atopijskog ekcema kod odojčadi, alergijskog rinitisa i astme udruženo se naziva atopija.
Smatra se da od ukupnog broja oboljelih dvije trećine imaju alergijsku astmu. Najčešći alergeni iz unutrašnje sredine su: kućna prašina, grinje, buđ, životinjska dlaka, a iz spoljašnje sredine: polen drveća, trave, korov, ambrozija. Pojavi klasičnih simptoma astme obično prethode simptomi u gornjim disajnim putevima u vidu kijavice, sekrecije i zapušenosti nosa, kao i suzenja i svraba očiju.
Postiji i treća podjela astme na: blagu, srednje tešku i tešku astmu, kao i podjela na intermitentnu i perzistentnu astmu, u zavisnosti od težine kliničke slike i učestalosti pojavljivanja simptoma bolesti, kao i njihovog trajanja. Mehanizam nastanka astme izaziva kombinacija složenih genetskih interakcija i interakcija spoljašnje sredine.
Porodična istorija predstavlja faktor rizika za pojavu astme, pri čemu uzimaju učešća različiti geni. Ako jedan jednojajčani blizanac ima astmu, vjerovatnoća da će i drugi oboljeti je 25 odsto.
Mnogi od uzročnih gena povezani su sa imunim sistemom ili modulirajućim zapaljenjem. Neke genetske varijante mogu izazvati astmu samo kada se kombinuju sa određenim izloženostima u spoljašnjoj sredini. Pušenje predstavlja jedan od najznačajnijih faktora rizika spoljašnje sredine, posebno u trudnoći. Loš kvalitet vazduha kao i virusne infekcije mogu povećati rizik od razvoja astme kod djece, u prvom redu rinovirus i respiratorni sincicialni virus.
Učestale bakterijske upale pluća, kao i pretjerana upotreba antibiotika u ranom životnom dobu povećava rizik od bolesti. Psihološki stres može da pogorša simptome bolesti, tako što pojačava zapaljenski odgovor disajnih organa, različite alergene i iritanse.Takođe astma može da se potencira prilikom velikog fizičkog napora, ili aktivnog bavljenja sportom, te se fizičke i sportske aktivnosti moraju individualno prilagođavati.
Danas je poznata činjenica da se djeca oboljela od astme mogu baviti sportom i postizati vrhunske sportske rezultate uz redovno praćenje i kontrolu bolesti. Dijagnoza astme se postavlja na osnovu anamneze, kliničkog pregleda, spirometrije sa bronhodilatatornim testom, kao i alergijskih testova na inhalacione alergene i testova krvi kojima se određuje nivo imunoglobulina E u serumu.
Simptomi
Osnovni simptomi astme su osjećaj nedostatka vazduha, gušenja, zviždanja u grudima i kašalj. Tegobe se javljaju u vidu ponavljanih epizoda koje imaju reverzibilni karakter. Kašalj je uglavnom suv, ali može povremeno doći i do pojave ispljuvka. Tokom oporavka ispljuvak može ličiti na gnoj zbog visokog nivoa eozinofila. Simptomi su često snažniji noću ili u ranim jutarnjim satima ili kada predstavljaju odgovor na vježbanje ili hladan vazduh. Učestali simptomi uzrokuju prekid sna, zamor u toku dana i smanjen nivo radne sposobnosti, ali i izostajanje iz škole ili sa radnog mjesta.
Znaci teškog pogoršanja astme su: otežano disanje i tokom mirovanja, prinudni položaj tijela, uzrujanost, konfuzija, ubrzan rad srca, čujno disanje uz zviždanje u plućima, iscrpljenost, ljekovi primijenjeni za brzo otklanjanje simptoma ne djeluju tokom 1 do 2 sata, nemogućnost izgovaranja dužih rečenica, koje u najtežem slučaju mogu dovesti do pojave asmaticusa, najtežeg stanja bolesti astme.
Prevencija
Smanjeno izlaganje faktorima rizika može ublažiti simptome astme i spriječiti pogoršanja. Skoro je nemoguće potpuno izbjegavanje nekih faktora rizika. Ljekovi koji astmu drže pod kontrolom imaju važnu ulogu, zato što se redovnim uzimanjem ovih ljekova smanjuje osjetljivost na faktore rizika i omogućava dobra kontrola bolesti. Svim gojaznim pacijentima se preporučujue smanjenje tjelesne mase, radi bolje kontrole astme.
Vakcinacija protiv gripa se preporučuje pacijentima sa dijagnostikovanom astmom, osim u slučaju alergije na komponente vakcine. U savremenim istraživanjima nije nađeno dovoljno dokaza da aparati za jonizaciju vazduha sprečavaju pojavu simptoma astme. Neophodan je prestanak konzumiranja cigareta, bilo aktivno ili pasivno. Kada je astma dijagnostikovana, ljekar će vam predložiti način liječenja, a vi ćete morati da ga redovno primjenjujete i redovno idete na kontrole.
Liječenje astme
Cilj liječenja astme je ostvarivanje i održavanje kontrole simptoma bolesti tokom dužeg vremenskog perioda. Ako je astma pod kontrolom, vodićete život kao da nemate astmu. S obzirom da je astma hronična bolest, čak i kada se između pojave simptoma osjećate dobro, morate se pridržavati prepisanog režima za kontrolu bolesti. Zavisno od učestalosti, težine i značaja simptoma bolesti, potreban je određeni broj i vrsta ljekova koji se uzimaju redovno i svakodnevno.
Ljekovi za kontrolu astme su u prvom redu inhalacioni kortikosteroidi i bronhodilatatori dugog dejstva i antileukotieni. Ljekovi za brzo uklanjanje simptoma su inhalacioni bronhodilatatori kratkog dejstva. Težina bolesti i stepen kontrole može se posmatrati kroz broj primijenjenih ljekova za brzo uklanjanje simptoma astme.
Ako koristite preko dva inhalera za brzo olakšanje tegoba mjesečno, to znači da astma nije dobro kontorlisana. Ovi ljekovi brzo uklanjaju simptome bolesti, ali ne liječe bolest i njen uzrok. Zato je preporuka ljekara da slijedite upustva o redovnom korištenju ljekova za kontrolu astme, jer čak i onda kada efekat lijeka nije odmah očigledan, bolest se liječi.
Ovi ljekovi ne izazivaju zavisnost, čega se pacijenti obično plaše, imaju protivupalno dejstvo i nemaju neželjene reakcije. Mnogi olimpijski sportisti, glumci, kao i druge slavne ličnosti, vode uspješan život iako boluju od astme. Dakle, redovno i dobro kontrolisana astma ne mora i neće ugroziti vaš kvalitet života.
(Autorka je načelnica Odjeljenja za pulmologiju u Kliničkom centru Crne Gore)
Bonus video:
