Arterijska hipertenzija (povišeni krvni pritisak ili samo hipertenzija) se definiše kao stanje u kome su obje ili jedna komponenta krvnog pritiska povišene iznad vrijednosti koje su označene kao normalne. Pri tome su normalne vrijednosti za sistolni krvni pritisak veće od 140 mmHg, a za dijastolni veći od 90 mmHg.
Kada govorimo o uzroku hipertenzije, u najvećem broju slučajeva on ostaje nejasan, nedovoljno definisan ili predstavlja kombinaciju više faktora. Takvu hipertenziju označavamo kao primarnu (esencijalna, idiopatska) i ona obuhvata oko 95% bolesnika.
Faktori rizika
Kao mogući faktori koji utiču na pojavu hipertenzije, bilo samostalno, bilo u kombinaciji sa drugim faktorima, navode se genetika, gojaznost, povećan unos soli, proces ateroskleroze, nedovoljna fizička aktivnost, kao i kod nekih psihijatrijskih oboljenja (poremećaj ličnosti). Sa druge strane, jedan mali procenat bolesnika - 5 odsto ima hipertenziju kao posljedicu nekog drugog oboljenja ili stanja. Takve hipertenzije su označene kao sekundarne. Arterijska hipertenzija sa svojim komplikacijama (ishemijska bolest srca, kardiomiopatije, cerebrovaskularna oboljenja) je vodeći faktor kardiovaskularnog mortaliteta.
Broj ljudi sa ovim stanjem je narastao sa 600 miliona 1980. godine do jedne milijarde 2008. godine, a predviđanja su da će u svijetu 2025. godine biti 1,56 milijardi ljudi sa arterijskom hipertenzijom. Prevalencija hipertenzije u Crnoj Gori je 2000. godine iznosila 48,8 odsto.
Godine 2008. pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i Instituta za javno zdravlje sprovedeno je istraživanje zdravstvenog stanja populacije Crne Gore na reprezentativnom uzroku od 7.526 odraslih osoba starijih od 20 godina za sjeverni i južni dio zemlje, u ruralnoj i gradskoj populaciji.
Pravilno mjerenje i interpretacija izmjerenih vrijednosti krvnog pritiska su od ključnog značaja za postavljanje dijagnoze i započinjanje adekvatne terapije hipertenzije. Za postavljanje dijagnoze hipertenzije potrebno je uraditi više mjerenja u različitim momentima kada je bolesnik budan.
U odsustvu oštećenja ciljnih organa ne bi trebalo postavljati dijagnozu hipertenzije sve dok se ne potvrde povišene vrijednosti krvnog pritiska na bar još dva uzastopna pregleda u razmaku od najmanje sedam dana. Sve je više dokaza da je za to potrebno najmanje od 12 do 14 mjerenja, kako jutarnjih, tako i večernjih, tokom najmanje sedam uzastopnih dana.
Simptomi
Simptom arterijske hipertenzije, tj. ono što oboljelu osobu navodi da se javi ljekaru je najčešće glavobolja, naročito u potiljku, često se javlja vezano za premor, stres, atmosferske promjene pritiska kod promjene vremenskih prilika. Često se opisuju i kao osjećaj punoće u glavi.
Pored toga može se javiti i osjećaj zujanja u ušima, spontano krvarenje iz nosa, crvenilo oka, crvenilo u licu. Nekada se pacijenti žale na osjećaj bola i neprijatnog osjećaja u grudima, u formi tereta i pritiska ili ubrzani rad srca, osjećaj lupanja srca.
Jedan od problema u prepoznavanju pojave poremećaja nivoa arterijskog pritiska je u činjenici da može da se javi bez ikakvih subjektivnih tegoba i što vrijednosti krvnog pritiska ne prate jačinu tegoba. To i jeste razlog zbog kojeg ga često označavamo kao „tihog ubicu“. Vrijednosti arterijskog pritiska mogu biti izrazito visoke, i do 200mmHg, a da ne osjećate nikakve smetnje ili da su tegobe vrlo blage.
Suprotno tome, kod nekih osoba koje su navikle na pritisak oko 120/70mmHg, tegobe se mogu javiti i kada sistolni pritisak dostigne 140mmHg. Stoga se preporučuje povremeno, i kada se osjećamo dobro, i kada to nije slučaj, izmjeriti krvni pritisak.
Dijagnoza
U okviru godišnjih sistematskih pregleda, poželjno je da se krvni pritisak uvijek izmjeri, jer je u pitanju bezbolna, neškodljiva i dostupna dijagnostička metoda. Ponekad nastaje hipertenzivna kriza – nagli skok krvnog pritiska praćen jakom glavoboljom, povraćanjem i prolaznim neurološkim deficitima. To je hitno stanje i zahtijeva brzu reakciju kako bi se krvni pritisak snizio, te spriječile posljedice koje mogu biti fatalne.
Sljedeća ispitivanja se preporučuju kao neophodna u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, ukoliko se dijagnostikuje povišen krvni pritisak: glukoza našte, lipidogram, kreatinin i kalijum u serumu, hemoglobin i hematokrit; pregled urina, hormoni štitaste žlijezde, elektrokardiogram.
Simptom arterijske hipertenzije, tj. ono što oboljelu osobu navodi da se javi ljekaru je najčešće glavobolja, naročito u potiljku, često se javlja vezano za premor, stres, atmosferske promjene pritiska kod promjene vremenskih prilika
Dopunska ispitivanja bi trebalo da budu mokraćna kiselina, nivo glomerularne filtracije - procjena bubrežne funkcije/određivanje klirensa uree i kreatinina; aktivnost renina u plazmi; ambulatorno mjerenje krvnog pritiska - holter monitoring krvnog pritiska; ehokardiografija; fundoskopija; ultrasonografija krvnih sudova; kompjuterizovana tomografija i magnetna rezonanca - za stepen oštećenja centralnog nervnog sistema i vaskularnih struktura (aorte i njenih grana).
Ako uzimate ljekove za povišen pritisak trebalo bi da redovno kontrolišete pritisak, s tim da mjerenje obavljate sami ili da to čini neko od ukućana. Kada se normalizuje krvni pritisak, bilo uz pomoć ljekova, bilo promjenom loših navika i stila života, mogu se poprilično prorijediti posjete ljekaru. Ali čak i ako imate blago povišen krvni pritisak, a osjećate se sasvim dobro, trebalo bi jednom do dva puta godišnje da se javite svom ljekaru, internisti ili kardiologu radi kontrole.
Hipertenzija je bolest savremenog doba i u velikom procentu je zastupljena i kod mlađe i kod starije populacije. Iz tog razloga moramo veoma sistematski pristupiti standardizaciji procedure za njenu prevenciju.
Pravilno mjerenje pritiska
Pri mjerenju krvnog pritiska treba se pridržavati sljedećih pravila: - jedan sat prije mjerenja pacijent ne bi trebalo da puši, pije kafu, bavi se napornim fizičkim aktivnostima, prije mjerenja pacijent sjedi mirno nekoliko minuta u prostoriji adekvatnih uslova (temperatura 20-24 stepeni);
- nadlaktica mora da je obnažena tako da odjeća ne vrši pritisak na arterije nadlaktice
Pri prvoj posjeti mjeriti krvni pritisak na obje ruke, a pri kasnijim kontrolama na onoj ruci gdje su potvrđene veće vrijednosti (uzimaju se kao referentne)
- uraditi najmanje dva mjerenja u razmaku od jednog do dva minuta i uzeti srednju vrijednost kao referentnu
Liječenje krvnog pritiska može biti i bez farmakoterapije
Liječenje arterijske hipertenzije treba da bude sveobuhvatno, usmjereno na prvom mjestu na smanjenje rizika za pojavu kardiovaskularnog oboljenja, kao i redukciju vrijednosti sistolnog i dijastolnog krvnog pritiska. Liječenje ovih oboljenja dovodi do smanjenja pojave moždanog udara za 35 do 40 odsto, akutnog infarkta miokarda za 20 do 25 odsto i srčane insuficijencije za više od 50 odsto.
Sam način liječenja obuhvata kako nefarmakološke tako i farmokološke, odnosno medikamentozne mjere. Nefarmakološke mjere podrazumijevaju redukciju tjelesne težine, redukciju unosa soli, alkohola, zasićenih masti i povećanje fizičke aktivnosti najmanje tri mjeseca, a ukoliko se ne postignu željeni rezultati nastaviti još tri mjeseca uz strožu redukciju. Ograničenje unosa soli na 5-6g dnevno (smanjuje krvni pritisak za 2-8mmHg), dijete (visok unos voća i povrća, unos mliječnih proizvoda sa niskim procentom masti, ishrana siromašna trans i zasićenim mastima) (smanjuje krvni pritisak za 8-14mmHg), umjereno konzumiranje alkohola, redukcija tjelesne mase na BMI do 25kg/m2 (smanjuje krvni pritisak za 2-8mmHg), smanjenje obima struka na manje od 102cm za muškarce i 88cm za žene, najmanje 30 minuta sprovođenja umjerene fizičke aktivnosti 5 do 7 puta nedjeljno (smanjuje krvni pritisak za 4-9mmHg).
Postoji nekoliko grupa ljekova za povišen pritisak, shodno mjestu u organizmu na kome djeluju: ACE inhibitori (inhibitori angiotenzin konvertujućeg enzima), tiazidni diuretici (ljekovi za izmokravanje), sartani (blokatori AT1 receptora), kalcijumski antagonisti, beta blokatori i drugi. Mogu pomoći čak i sedativi, tj. ljekovi za smirenje, ukoliko je porast arterijskog pritiska povezan sa stresom. Terapija ljekovima ni na koji način ne umanjuje značaj korekcija načina života i navika za koje je procijenjeno da su štetne, kao i sve druge već pomenute nefarmakološke metode liječenja.
Hipertenzija u trudnoći
Kod hipertenzije u trudnoći obavezno je praćenje od strane ginekologa i kardiologa. Postoji grupa ljekova koja se u trudnoći zbog bezbjednosti ploda ne preporučuju. Takođe, u trudnoći može doći do skoka pritiska kod žena koje prije trudnoće nijesu imale povišen pritisak. Ta mogućnost je razlog zbog koga je izuzetno važno redovno kontrolisati krvni pritisak u trudnoći. Nakon porođaja, ukoliko se pritisak normalizuje, terapija se ukida. Nekad se dešava tokom ljeta da pritisak bude niži. Zbog vrućine se šire krvni sudovi, jedemo manje slano, manje masno. Tada postoji mogućnost, ali isključivo u dogovoru sa svojim ljekarom, da smanjite doze ljekova za pritisak, ili čak i da ih potpuno obustavite.
Kad počnete da uzimate ljekove, da bi se vidio efekat izabranih ljekova ili kada se ljekovi značajnije promijene, kontrolu treba predvidjeti u periodu od dvije do četiri sedmice. Korekcija terapije je nekada neophodna, pa je tako nekada potrebno povećati dozu ljekova ili dodati još neki lijek, ili smanjiti dozu ili isključiti lijek koji ne odgovara ili pokazuje neko neželjeno dejstvo (suv kašalj, oticanje nogu i slično).
Bonus video:
