Pucnji u Sarajevu 1914. godine odjeknuli su u cijelom svetu. Gavrilo Princip bio je pripadnik „Mlade Bosne“, organizacije pod uticajem tajnog udruženja iz Srbije pod nazivom „Ujedinjenje ili smrt“, poznatog i kao „Crna ruka“. Austro-Ugarska je za ubistvo prijestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegove supruge, vojvotkinje Sofije, optužila Srbiju. Uslijedio je Prvi svjetski rat, jedan od najsmrtonosnijih sukoba u istoriji.
Pojedini istoričari tvrde da „Crna ruka“ nije bila direktno vezana za vladu Srbije, ali da su je vodili ljudi iz tamošnjih struktura vlasti. Šef te organizacije bio je uticajni obavještajac Srbije Dragutin Dimitrijević-Apis, od kojeg su atentatori i dobili oružje. Različita su mišljenja o karakteru „Crne ruke“ koja je, prema ocjeni stručnjaka, nije prezala ni od terorističkog djelovanja.
Sa suđenja Gavrilu Principu
Šta se podrazumijevalo pod tadašnjim jugoslovenstvom?
„Prema elementima nasilja koje je ispoljavala, može se reći da je 'Crna ruka' bila teroristička organizacija. Ona je, takođe, bila i srpska nacionalistička organizacija. To je bilo vrijeme tzv. srpsko-hrvatskog jedinstva, odnosno jugoslovenstva, pa je 'Crna ruka' imala i neke jugoslovenske pretenzije. No, to je jugoslovenstvo uglavnom podrazumijevalo dominaciju srpstva“, ocjenjuje dr Edin Radušić, profesor Filozofskog fakulteta u Sarajevu.
Neki istoričari ocjenjuju da sarajevski atentat nije odražavao tadašnju volju naroda u Bosni i Hercegovini. Iznoseći zanimljive podatke o raspoloženju građana prema Austro-Ugarskoj, Vladimir Dedijer u svojoj knjizi „Sarajevo 1914“ navodi da se jedan od atentatora Nedeljko Čabrinović posvađao sa sopstvenim ocem koji je uoči atentata na kući istakao i austrougarsku zastavu.
Protiv nasilnih promjena?
Profesor Edin Radušić tvrdi da najveći broj ljudi u BiH u to vrijeme nije bio za nasilne promjene. „Ni dominantna grupa ljudi koja je tada vodila srpsku nacionalnu politiku nije bila za agresivan način rješenja tog pitanja. Mnogi Srbi proizilazili su iz jednog građanskog miljea. Znatan broj Srba tada se bavio i trgovinom, a trgovački elementi ne vole nagle prevrate“, kaže dr Radušić.
Pojedini srpski krugovi Gavrila Principa svrstavaju u red najvećih nacionalnih heroja, poredeći ga i sa Milošem Obilićem. To je, smatra dio istoričara, uticaj propagande, jer je malo koji istorijski događaj toliko ispolitizovan kao sarajevski atentat. Kako se kroz 20. vijek menjao državni i politički sistem, tako se atentat različito tumačio, objašnjava stručna saradnica u sarajevskom Institutu za istoriju dr Vera Kac.
Politizacija istorijskih činjenica
„Kada se poređaju činjenice o sarajevskom atentatu, od 1914. godine preko Kraljevine Jugoslavije, Nezavisne države Hrvatske koja je zbrisala pomen na Principa, njegovog ponovnog oživljavanja u socijalističkoj Jugoslaviji do devedesetih kada su u Sarajevu uklonjeni otisci Principovih stopa postavljene 1953. godine, onda se može pratiti i upotreba istorijskih događaja u političke i ideološke svrhe tokom cijelog 20. veka“, kaže dr Vera Kac.
Spomen ploča postavljena 1953. uklonjena '90 godina prošlog vijeka
Različita su i mišljenja građana. Princip je za jedne heroj, a za druge terorista. U Sarajevu preovladavaju negativni stavovi:
„Za jedne je terorista, a za druge oslobodilac i patriota koji je želio dobro ovoj zemlji“, tvrdi jedan građanin Sarajeva.
„Atentat nije bio u interesu BiH nego 'Velike Srbije'“, kaže mlađi Sarajlija.
„Ne volim ljude koji uzrokuju nesreću i ne mogu da zamislim da neko iz dobrih namjera može da ubije trudnu ženu“, ističe građanka Sarajeva.
Prijestolonaslednik Franc Ferdinand posjetio je glavni grad BiH 28. juna 1914, na Vidovdan i godišnjicu kosovske bitke. Atentat je izvršen kod Latinske ćuprije. U bivšoj Jugoslaviji most je bio nazvan po atentatoru Gavrilu Principu, da bi mu nakon osamostaljenja Bosne i Hercegovine ponovo bio vraćen prvobitni naziv.
Bonus video:
