Uprkos očekivanjima, Ričard Grenel, koji je tokom prvog mandata Donalda Trampa bio specijalni izaslanik predsjednika SAD za mirovne pregovore između Srbije i Kosova, nije nominovan za državnog sekretara. I dok se na zapadnom Balkanu sporadično slavilo, možda je prerano za radovanje.
Grenel je i dalje u poziciji za ključnu diplomatsku ulogu u predstojećoj Trampovoj administraciji. Njegove učestale posjete zapadnom Balkanu sugerišu da bi mu mogla biti povjerena uloga koja se fokusira na širi region.
Takođe bi mogao biti imenovan za izaslanika za sukob između Rusije i Ukrajine. Iza takvog imenovanja mogao bi se kriti lukaviji plan: okončanje rata u Ukrajini moglo bi ojačati Grenelove reference do te mjere da kasnije bude kandidovan za mjesto državnog sekretara.
Grenel je stekao značajno iskustvo na zapadnom Balkanu tokom prve Trampove administracije i od tada produbljuje veze u regionu. Tada je njegov glavni potez bilo brzo postizanje mira zasnovano na ekonomskoj normalizaciji, iako je često zanemarivao dublje međuetničke tenzije i prepreke u oblasti vladavine prava.
Da bi demokratizacija prevladala, zapadni Balkan mora izbjeći da bude zaveden površinskim rješenjima dolazeće američke administracije. Spektakularni dogovori mogu pružiti privremeno ekonomsko olakšanje za istorijski zapostavljen region, ali rizikuju da potkopaju sistemske reforme potrebne za rješavanje problema u upravljanju
Za Grenela, Balkan je vruća zona kojom treba upravljati i na kojoj treba profitirati, a ne ključni granični region za strateško angažovanje, naročito u svjetlu ambicija Rusije. Ovaj pristup privlači dio elita koje su s njim sklopile poslovne dogovore, ali Grenelovo ignorisanje reformi i demokratizacije moglo bi zemlje regiona dovesti u sukob sa procesom pristupanja EU.
Međutim, ovo ne mora biti pitanje “ili-ili”: zemlje zapadnog Balkana mogle bi balansirati nastavljajući angažman sa budućom američkom administracijom, dok ostaju na putu ka EU. Iako je proširenje EU često isticano kao strateški prioritet Brisela, napredak je spor. Dok je tehnokratski proces pristupanja EU izazovan za zapadnobalkanske aspirante, većina u pet od šest zemalja regiona i dalje podržava članstvo u Uniji.
Da bi demokratizacija prevladala, zapadni Balkan mora izbjeći da bude zaveden površinskim rješenjima dolazeće američke administracije. Spektakularni dogovori mogu pružiti privremeno ekonomsko olakšanje za istorijski zapostavljen region, ali rizikuju da potkopaju sistemske reforme potrebne za rješavanje problema u upravljanju. Oni takođe neće riješiti istorijske nepravde koje i dalje prožimaju region, što pokazuje zapaljiva retorika Srbije tokom usvajanja Rezolucije o Srebrenici u UN i njeno lobiranje protiv pokušaja Kosova da se pridruži Savjetu Evrope.
Umjesto toga, kombinovanje Grenelovog ekonomskog fokusa s posvećenošću evropskoj integraciji moglo bi ponuditi uravnoteženiji put naprijed. Postoji nekoliko mogućih scenarija u ovom stadijumu.
Prvo, Grenel bi mogao nastaviti saradnju s liderima sličnih pogleda u regionu, jačajući dominantnu poziciju Srbije. Tokom predsjedavanja Džoa Bajdena, Grenel je posredovao u poslovima s nekretninama između Trampovog zeta i lidera regiona, stvarajući unosna žarišta u Beogradu i albanskom ostrvu Sazan. Ovi potezi su izazvali gnjev među građanima, ali su motivisali elitu, što ilustruje Grenelovu sklonost ka ekonomskim dogovorima s vrha.
U drugom scenariju, Kosovo bi bilo dodatno izolovano, nesposobno da postavi svoje uslove za učešće u međunarodnim forumima. Premijer Kosova Aljbin Kurti, koji je 2020. smijenjen pod američkim pritiskom dok je Grenel imao značajnu ulogu, sada uživa široku domaću podršku zbog stava suverenitet na prvom mjestu i zbog nenepotkupljivosti. Međutim, on je diplomatski marginalizovan zbog principijelnog stava, a sa Grenelom u igri, kosovska politika bi se mogla ponovo suočiti sa spoljnim miješanjem.
U trećem scenariju, Grenel bi se mogao fokusirati na sukob Rusije i Ukrajine, sa sporadičnim nedosljednjim angažmanom na Balkanu. U ovom slučaju, trenutna dinamika bi uglavnom ostala nepromijenjena. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, kao majstor balansiranja, nastavlja da izbjegava usklađivanje sa sankcijama EU protiv Rusije dok simulira napredak na putu ka EU. U međuvremenu, najnoviji pritisak mađarskog premijera Viktora Orbana da Srbija otvori pregovore o Klasteru 3 procesa pristupanja pokazao je da su autokratska savezništva na evropskom tlu snažna. Međutim, s obzirom na to da se predsjedavanje Mađarske Savjetom EU uskoro završava, ovaj momentum bi mogao da se promijeni. Bez snažnog američkog angažmana, Vučić i drugi lideri mogli bi nastaviti da produbljuju veze s Kinom, izazivajući trvenje s Grenelom i Trampom. Ovaj scenario nosi rizik od veće fragmentacije i erozije povjerenja u zapadne vrijednosti ukoliko EU ne ubrza konkretne napore na proširenju.
Na kraju, u optimističnijem scenariju, Grenelov talenat za sklapanje sporazuma mogao bi probiti birokratsku inerciju koja usporava napredak regiona u procesu pristupanja EU. Ako bi balansirao svoj ekonomski pragmatizam s priznavanjem važnosti upravljanja i vladavine prava, njegov angažman mogao bi oživjeti zastale ambicije regiona. Mehanizmi poput Plana rasta EU za zapadni Balkan mogli bi pružiti platformu za usklađivanje interesa SAD i EU. Međutim, ovo bi zahtijevalo da Sjedinjene Američke Države i EU prevaziđu razlike i rade ka zajedničkim ciljevima, što je ambiciozan, ali ne i nemoguć zadatak.
Širom Balkana, autokrate bi lako mogle da se usklade sa Grenelovim transakcionim stilom, ublažavajući nacionalističku retoriku dok iskorišćavaju ekonomske prilike. Manje zemlje, gdje SAD imaju manje interesa, možda neće biti direktne mete; ipak, osjećaće destabilizujuće efekte regionalnih pomjeranja. EU mora da preuzme aktivniju ulogu održavanjem živahnosti procesa proširenja, nudeći privremene nagrade za napredak i održavajući dosljednu angažovanost sa liderima regiona. Ne bi trebalo potcijeniti vrijednost redovnih posjeta regionu. Zapadni Balkan rizikuje da postane region na raskršću između uticaja SAD-a i EU: Upravljanje ovom ravnotežom biće ključno.
Grenelov potencijalni povratak nosi i rizike i prilike za zapadni Balkan. Njegove odluke - bilo da favorizuje autoritarne lidere, povlači se ili sprovodi pragmatični preobražaj - oblikovaće ne samo njegovu zaostavštinu, već i pravac u kojem će region krenuti u ovom ključnom trenutku. Dok vjetrovi promjena duvaju snažno, zemlje zapadnog Balkana moraju ostati posvećene svojim dugoročnim ciljevima demokratizacije i evropske integracije - procesima koji su daleko trajniji od autokrata ili spektakularnih dogovora trenutka.
Priredila: A.Š.
Bonus video:
