U Švedskoj je intenzivirana rasprava o tome da li da se priključi zapadnom vojnom savezu i očekuje se okršaj ljevice i desnice oko tog pitanja na sljedećim izborima za dvije godine.
Sadašnja manjinska vlada Socijaldemokrata i Zelenih, plus njihovi saveznici Ljevičarska stranka, i dalje se čvrsto protivi, ističući vrijednost neutralnosti u podijeljenom svijetu.
Sa druge strane, četiri tradicionalno udružene stranke desnog centra - Umjerena stranka, Liberali, Stranka centra i Hrišćansko demokratska stranka, zalažu se za članstvo, govoreći da je Švedskoj potrebna bezbjednost koju nude odbrambene garancije članstva u NATO-u, piše portal “Politiko”.
Strana koja se zalaže za članstvo ostvarila je prošle nedjelje veliku pobjedu kada su ultradesničarske Švedske demokrate, koje naginju tješnjoj saradnji sa blokom desnog centra u nizu političkih oblasti, preinačile raniji anti-NATO stav i podržale inicijativu da Švedska usvoji takozvanu NATO opciju, što joj omogućava da se pridruži NATO-u u nekom momentu u budućnosti. Parlament je podržao predlog sa 204 naprema 145 glasova.
“Pitanja odbrane ne kotiraju se inače visoko u programu ovdašnjih izbora, ali otkad su Švedske demokrate promijenile stav, moglo bi se povećati interesovanje”, kaže za “Politiko” Alan Vidman, poslanik Liberalne stranke i portparol za odbrambenu politiku.
Usvajanje “NATO opcije” nije obavezivanje na članstvo - Finska ima takvu opciju od 1995. a nije u Alijansi - ali se uveliko smatra potezom u tom pravcu. Švedske demokrate, poznatije po stavovima protiv imigranata, kažu da su i dalje protiv NATO članstva kao takvog, ali sada žele da švedsku odbrambenu politiku usklade sa finskom.
“Odavno se zalažemo za ulazak u vojni savez sa Finskom i sada pravimo odlučujući korak u tom smjeru”, rekao je lider Švedske demokratske stranke Džimi Okeson. On je dodao da objavom NATO opcije Švedska jača bezbjednost u svom dvorištu, prenio je Rojters.
Ministarka spoljnih poslova An Linde kazala je da je parlamentarna podrška tom potezu “značajan negativni događaj za švedsku bezbjednost”.
“Takve iznenadne promjene zasnovane na prilično slabim manjinama, to nije dobro. To podriva kredibilitet švedske bezbjednosne politike”, rekla je Linde. Vlada i dalje smatra da je za Švedsku najbolje da ostane nezavisna od saveza i da to doprinosi bezbjednosti u zapadnoj Evropi, dodala je Linde.
Za Švedsku bi pridruživanje NATO bio veliki politički zaokret jer bi okončao više od 200 godina zvanične vojne neutralnosti. Ta država nije formalno zauzimala stranu u nekom ratu od Napolenovih pohoda po Evropi, a posljednjih godina nastoji da svoju diplomatsku ulogu izgradi kao nepristrasni međunarodni arbitar istovremeno gradeći tješnje partnerstvo sa Alijansom. “Politiko” piše da bi članstvo Švedske u NATO-u takođe poremetilo delikatnu ravnotežu moći u nemirnom baltičkom regionu, gdje se zvanično nesvrstane Švedska i Finska i članice NATO-a Danska, Njemačka, Poljska i baltičke države redovno nadgornjavaju sa Rusijom.
Švedska je u avgustu rasporedila trupe na svoje baltičko ostrvo Gotland nakon bezbjednosne uzbune koju su izazvali ruski ratni brodovi koji su plovili blizu tog ostrva. Ruski vojni avioni redovno bez dozvole ulaze u švedski vazdušni prostor, a mnogi su uprli prstom u Rusiju kada je misteriozna podmornica uočena u vodama blizu prijestonice Stokholm 2014.
Analitičari kažu da prošlonedjeljno glasanje na kojem je u švedskom parlamentu usvojena NATO opcija, vjerovatno označava početak nove faze u prepirkama oko potpunog ulaska u Alijansu.
“Sada možemo očekivati opsežniju političku raspravu o eventualnom članstvu Švedske”, kaže Kale Hakanson, analitičar Švedskog instituta za međunarodne poslove.
“Politiko” piše da su argumenti obiju strana već jasni. Otpor socijaldemokrata je zasnovan na dugotrajnom vjerovanju da švedska “sloboda od saveza”, kako je ta stranka zove, do sada bila dobra za državu.
Ministar odbrane Peter Hultkvist je organizovao niz zajedničkih vježbi sa NATO-om, ali koristi svaku priliku da naglasi švedsku nezavisnost. Socijaldemokrate kažu da bi pridruživanje NATO-u bilo nepotrebno antagonizovanje prema Rusiji i da bi rizikovalo da destabilizuje već napetu bezbjednosnu situaciju duž istočnog evropskog boka.
“Ne želimo da idemo putem eksperimenata ili avanturizma u bezbjednosnoj politici”, poručio je Hulkvist.
U međuvremenu je Vidman, iz Liberala naklonjenih članstvu u NATO-u, rekao da je Švedsku njena strategija ostavila na bezbjednosnoj “ničijoj zemlji”, da je Rusija smatra dijelom “evropskog bezbjednosnog sistema”, ali da joj nedostaje garancija posvećenosti uzajmnoj odbrani članica NATO-a.
“To je veoma opasna pozicija”, rekao je.
Dok je podrška javnosti članstvu u NATO-u u Finskoj i dalje niska, ona u Švedskoj raste.
Istraživanje Instituta SOM pri Univerzitetu u Getenborgu pokazalo je da su podrška ulasku u NATO i protivljenje članstvu otprilike izjednačeni - oko 30 procenata. Kada je Institut SOM 1994. počeo da istražuje tu temu, 48 procenata je smatralo da je to loša ideja, nasuprot 15 odsto onih koju su je podržali.
Dalji razvoj ovog pitanja zavisiće od sposobnosti obiju strana da ubijede glasače uoči izbora 2022, ističe “Politiko”. Ako pro-NATO strana uspije da zbaci s vlasti manjinsku vladu lijevog centra, ona bi mogla organizovati referendum o tom pitanju, kažu eksperti.
Lider Umjerene stranke Ulf Kristerson je ranije rekao da vjeruje da će Švedska biti članica NATO prije kraja decenije i glasanje o NATO opciji je opisao ka “istorijsko”. U objavi na društvenim mrežama, rekao je da će to omogućiti Švedskoj da “nadogradi i modernizuje” bezbjednosni stav i poruči svijetu da je Švedska spremna da se pridruži NATO-u kada odluči u budućnosti.
“Vlada ne može samo da zanemari stav parlamentarne većine povodom nekog spoljnopolitičkog ili bezbjednosnog pitanja. Očekujemo da vlada podrži stav parlamenta o bezbjednosnoj politici”, poručio je.
NATO je osnovan 1949. da bi se suprotstavio prijetnji komunističkog Sovjetskog Saveza, koji se raspao 1991.
Postsovjetska Rusija optužuje NATO za podsticanje nestabilnosti u Evropi. Neki analitičari kažu da se Švedska izvan NATO-a osjeća bezbjednijom od Moskve. Švedska je takođe bila neutralna tokom Drugog svjetskog rata i nacistička Njemačka je nije napala.
Bonus video:
