Iran je obećao žestoku osvetu nakon što je u američkom vazdušnom napadu ubijen Kasem Sulejmani, komandant iranske elitne jedinice Kuds i arhitekta rastućeg vojnog uticaja Islamske Republike na Bliskom istoku.
Sulejmani, 62-godišnji general, važio je za drugu najuticajniju figuru nakon vrhovnog lidera, ajatolaha Alija Hamneija i za potencijalnog budućeg lidera Irana.
Njegova dostignuća su doprinijela stvaranju šiitske osovine uticaja širom Bliskog istoka, sa Iranom u centru, a njegova smrt će vjerovatno biti od centralnog značaja za novo poglavlje geopolitičkih tenzija u tom regionu. Osvetničke akcije bi mogle približiti SAD i Iran direktnom sukobu.
Posmatrači prilika u Iranu kažu da bi njegova smrt mogla izazvati haos od Sirije do Iraka, koji bi SAD teško obuzdale.
Nekoliko iranskih diplomata je kazalo da su izgledi za diplomatiju sa SAD, koja se tiho odvijala preko Japana i Francuske, praktično mrtvi, prenio je „Njujork tajms“.
„Ovaj jedan izgubljeni život će vjerovatno koštati puno više iranskih, iračkih, američkih i drugih“, kazao je Ali Vaez, direktor programa za Iran u Međunarodnoj kriznoj grupi.
Filip Gordon, koordinator u Bijeloj kući za Bliski istok i Persijski zaliv u vrijeme administracije Baraka Obame, rekao je da je ubistvo gotovo kao „objava rata“ Iranu, prenio je BBC.
Udar, koji je odobrio predsjednik Donald Tramp, spriječio je „neposredni napad“ koji bi ugrozio Amerikance na Bliskom istoku, rekao je državni sekretar SAD Majk Pompeo. Trampovi kritičari su operaciju opisali kao nesmotrenu i ocijenili da je predsjednik povećao rizik od dodatnog nasilja u opasnom regionu.
Pompeo nije govorio o detaljima navodne prijetnje, ali je rekao da je odluka za napad na Sulejmanija donesena na osnovu procjene zasnovane na obavještajnim podacima.
Tramp je na Tviteru objavio da je Sulejmani „ubio ili teško ranio hiljade Amerikanaca tokom dužeg perioda i da je kovao zavjeru da ubije još puno njih“, ali nije elaborirao.
Šef obavještajne i bezbjednosne mašinerije Irana, ubijen je u napadu na njegov konvoj blizu bagdadskog aerodroma.
U napadu je ubijen i komandant iračke milicije, Abu Mahdi al-Muhandis, Sulejmanijev savjetnik.
I Sulejmani i Muhandis su smatrani herojima iranske borbe protiv neprijatelja.
Napad je uslijedio nakon zaoštravanja dugotrajnog američko-iranskog neprijateljstva prošle nedjelje kada su pripadnici proiranske milicije napali američku ambasadu u Iraku zbog američkog napada na miliciju Kataib Hezbolah, koju je osnovao Muhandis.
Irački premijer Adel Abdul Mahdi je osudio ubistva kao čin agresije kojim je prekršen suverenitet Iraka i koji će dovesti do rata.
Zabrinutost zbog eskalacije
Izrael je stavio vojsku u stanje visoke pripravnosti, a saveznici SAD u Evropi su izrazili zabrinutost zbog eskalacije tenzija.
Američki zvaničnici su, pod uslovom da ostanu anonimni, kazali da je Sulejmani ubijen u napadu dronom. Iranska Revolucionarna garda je saopštila da je ubijen u napadu američkih helikoptera.
Ambasada SAD u Bagdadu je pozvala sve američke državljane da odmah napuste Irak. Desetine Amerikanaca koji rade za strane kompanije u južnom gradu Basra odlaze iz zemlje. Irački zvaničnici su kazali da evakuacije neće uticati na proizvodnju i da izvoz nije poremećen. Cijene nafte su porasle za više od tri dolara po barelu usljed zabrinutosti zbog poremećaja u snabdijevanju.
Hamnei je rekao da „kriminalce“ koji su ubili Sulejmanija čeka žestoka osveta i da će njegova smrt udvostručiti otpor protiv SAD i Izraela.
U saopštenju za medije, on je pozvao na trodnevnu nacionalnu žalost i imenovao Sulejmanijevog nasljednika, brigadnog generala Esmaila Ganija, da ga zamijeni na čelu Kudsa, ogranka Revolucionarne garde zaduženog za operacije izvan granica Irana.
Na čelu Kudsa, Sulejmani je igrao ključnu ulogu u borbama u Siriji i Iraku. Više od dvije decenije je bio na prvoj liniji fronta projektovanja vojnog uticaja Irana širom Bliskog istoka, zbog čega je postao slavan kod kuće i bio pod budnim okom SAD, Izraela i Saudijske Arabije.
Predsjednik Hasan Rohani je rekao da će ubistvo učiniti Iran odlučnijim u pružanju otpora SAD, dok je Revolucionarna garda najavila da će se antiameričke snage svetiti širom muslimanskog svijeta.
Stotine Iranaca je marširalo prema Hamneijevom kompleksu u centru Teherana da izrazi saučešće.
„Nisam prorežimski nastrojena, ali sam voljela Sulejmanija. Bio je hrabar i volio je Iran, jako mi je žao zbog našeg gubitka“, izjavila je za Rojters domaćica Mina Hosrozadeh u Teheranu.
U Sulejmanijevom rodnom gradu Kerman, građani, odjeveni u crno, okupili su se ispred kuće njegovog oca i plakali dok su slušali recitovanje stihova iz Kurana.
„Heroji nikad ne umiru. To ne može biti istina. Kasem Sulejmani će vječno živjeti“, rekao je učitelj Reza Seradž.
Prethodne američke administracije su oklijevale da napadnu Sulejmanija direktno, ili iz operativnih razloga ili zbog straha da bi njegovo ubistvo moglo dodatno destabilizovati region i dovesti do totalnog rata između SAD i Irana, piše „Njujork tajms“.
Nensi Pelosi, predsjedavajuća Predstavničkog doma SAD, iz redova demokrata, saopštila je da napad rizikuje da izazove opasnu eskalaciju nasilja te da SAD i svijet ne mogu priuštiti da tenzije eksaliraju do tačke sa koje nema povratka.
„Administracija je izvela napad u Iraku bez odobrenja upotrebe vojne sile protiv Irana. Ta akcije je izvedena bez konsultovanja Kongresa“, dodala je Pelosi.
Izrael je dugo vidio Sulejmanija kao veliku prijetnju i premijer Benjamin Netanjahu je stao u odbranu američke akcije. Rusko ministarstvo odbrane je saopštilo da je ubistvo „kratkovid“ korak koji će dovesti do eskalacije u regionu.
Raniji napadi
Rojters navodi da snage Kuds, zajedno sa paravojnim posrednicima od libanskog Hezbolaha do iračkih Snaga za narodnu mobilizaciju - grupacije milicija koje podržava Iran - mogu na puno načina da odgovore.
Američki zvaničnici su u septembru optužili Iran za raketni i napad dronom na naftna postrojenja saudijskog giganta Aramko. Vašington je i za ranije napade na tankere u Zalivu svalio krivicu na Iran.
Iran je odbacio odgovornost ta napade i optužio je SAD da zveckaju oružjem kada su ponovo uvele sankcije za njegov glavni izvozni proizvod, naftu, kako bi primorale Teheran da ponovo pregovara o sporazumu za prekid nuklearnih aktivnosti.
Sulejmani je preživio nekoliko pokušaja atentata od zapadnih, izraelskih i arapskih agencija u protekle dvije decenije.
Jedinica Kuds je pojačala podršku sirijskom predsjedniku Bašaru al Asadu kada je djelovalo da je blizu poraza u građanskom ratu, a pomogla je i milicijama da poraze Islamsku državu u Iraku. Sulejmani je došao na čelo jedinice 1998. i od tada je tiho jačao veze Irana sa Hezbolahom u Libanu, vladom Sirije i šiitskim milicijama u Iraku.
Ratnik - filozof
General Sulejmani je pomogao Iranu da vodi posredničke ratove širom Bliskog istoka inspirišući milicije na bojnom polju i pregovarajući sa političkim liderima.
Usmjeravao je ratove u Iraku, Siriji, Libanu i Jemenu i postao je lice iranske borbe da izgradi regionalni blok šiitske moći. Promijenio je tok rata u Siriji i stegao stisak Irana nad Irakom. Odgovoran je stotine američkih žrtava u Iraku i talase napada milicija protiv Izraela.
Na Zapadu je smatran tajnom silom koja stoji iza iranske kampanje međunarodnog terorizma. SAD i Izrael su 2011. njega i druge iranske zvaničnike proglasili za teroriste, optužene za zavjeru za ubistvo ambasadora u Saudijskoj Arabiji.
U Iranu, međutim, mnogi su ga vidjeli kao heroja i anegdote o njegovom asketizmu i tihoj harizmi su stvorile sliku ratnika - filozofa, koji je postao stub odbrane nacije od brojnih neprijatelja. SAD su 2019. proglasile Revolucionarnu gardu za stranu terorističku organizaciju, u okviru kampanje maksimalnog pritiska na Iran da pristane da pregovara o programu balističkih raketa i nuklearnoj politici.
Sulejmanijev odgovor je glasio da bi pregovori sa SAD bili „potpuna predaja“.
Da ima sve veći autoritet u vojnom establišmentu Irana, postalo je očigledno 2019, kada mu je Hamnei uručio Orden Zulfikara, najviše iransko vojno odlikovanje. To je bio prvi put da je neki komandant dobio to odlikovanje od osnivanja Islamske Republike 1979. „Islamskoj Republici će biti potreban još puno godina. Ali, nadam se da će na kraju umrijeti kao mučenik“, rekao je Hamnei kada mu je uručivao priznanje.
Sulejmani je bio zadužen i za prikupljanje obavještajnih podataka i tajne vojne operacije koje je sprovodio Kuds, a 2018. se lično i s podsmijehom obratio Trampu, koji je u julu 2018. upozorio predsjednika Irana da ne prijeti SAD-u.
„Našem predsjedniku je ispod dostojanstva da vam odgovori. Odgovaram vam ja, kao vojnik. Blizu vas smo, tamo gdje ne možete ni zamisliti. Vi ćete početi rat, ali mi ćemo ga okončati“, poručio je tada Sulejmani.
Kvario planove Amerikancima u Iraku
Sulejmani je možda više nego bilo koji drugi pojedinac osujećivao američke planove u Iraku, koji je takođe pretežno šiitski.
Pošto su SAD napale Irak 2003, iranske milicije i njihovi irački saveznici su vodili tajni rat protiv američkih trupa, lansirajući rakete u bazama i napadajući konvoje. Milicije su igrale i veliku ulogu u potpaljivanju sektaških tenzija koje su dovele do iračkog građanskog rata 2006. i 2007. između šiita i sunita, zbog čega je predsjednik Džordž V. Buš naredio da se pojača američko prisustvo.
Vojska SAD je optužila Kuds da šiitske militante snabdijeva improvizovanim eksplozivnim napravama, što je dovelo do smrti mnogih američkih vojnika.
Na Sulejmanija i druge lidere njegove generacije u velikoj mjeri je uticao brutalni rat između Irana i Iraka 1980-ih, navodi „Njujork tajms”. Na obje strane je umrlo skoro milion ljudi, a Sulejmani je tokom većeg dijela sukoba bio na prvim linijama fronta.
Taj rat je za njega bio trenutak „nikad više“. Osigurati da Irak bude slab i da ne predstavlja prijetnju za Iran postao je primarni cilj politke Irana prema Iraku nakon zbacivanja Sadama Huseina, kojeg su SAD podržale tokom rata sa Iranom 1980-ih.
Sulejmanijeva uloga u Iraku je bila toliko značajna da je general Dejvid Petreus, tada šef snaga SAD u Iraku, slao poruke njemu preko iračkih zvaničnika, otkrile su diplomatske depeše koje je objavio Vikiliks.
Može se reći da je bio još uticajniji u Siriji. Njegova posjeta Moskvi u ljeto 2015. bila je prvi korak u planiranju ruske vojne intervencije koja je promijenila oblik sirijskog rata i stvorila novi iransko-ruski savez kao podršku Asadu.
Nisu ga voljeli svi u Iranu
Prema iranskim obavještajnim podacima koje su nedavno objavili „Intersept“ i „Njujork tajms“, generalu Sulejmaniju se nisu divili svi u Iranu.
Postojalo je ljuto rivalstvo između njegove jedinice Kuds i druge glavne iranske obavještajne agencije, Ministarstva za obavještajne poslove.
Mnogi su kritikovali njegovu posredničku kampanju u Iraku i način na koji njegove savezničke milicije zlostavljaju tamošnje sunitsko stanovništvo, kao slabljenje dugoročnih interesa Irana u regionu.
„Ta politika Irana u Iraku je omogućila Amerikancima da se vrate u Irak sa još većim legitimitetom“, navodi se u jednoj iranskoj depeši. Neki su opisivali Sulejmanija kao nemilosrdnog samopromotera koji borbu protiv Islamske države koristi da bi osnažio svoje potencijalne političke težnje.
Bonus video:
