Nakon što je godinama koračao Bliskim istokom, naizgled komandujući tim regionom, general Kasem Sulejmani, vođa iranske Kuds brigade, konačno je ubijen u američkim vazdušnim napadima u petak ujutro. Istorija neće žaliti za jednim od najvećih masovnih ubica našeg vremena koji je odgovoran za veliki broj žrtava, mahom Arapa i Amerikanaca. Sulejmani nije bio samo lice iranskog terorizma - on je predstavljao njegove promjenljive dimenzije. Islamska Republika je uvijek bila nasilni režim, ali je njen teror u početku bio najintenzivnije usmjeren na Izrael. U protekloj deceniji, Sulejmani je pretvorio terorizam u djelotvorni instrument iranske imperijalne ekspanzije organizujući transnacionalne šiitske snage koje su dominirale u sukobima širom Bliskog istoka.
Njegova smrt će biti udarac za iransku autokratiju - ali suprotno od onoga na šta mnogi posmatrači upozoravaju - mogla bi umiriti klerikalne oligarhe, koji su skloni da se povlače pred američkom odlučnošću.
U prvim decenijama nakon revolucije 1979, Islamska Republika je bijes usmjeravala na Izrael. Njegovala je palestinske pobunjeničke grupe i, što je najvažnije, stvorila militantnu grupu Hezbolah u Libanu. Mračni dosije samoubilačkih napada, atentata i otmica ubrzo je pretvorio Hezbolah u terorističku organizaciju sa impresivnim globalnim dometom. Čak i prije uspona Al kaide, Hezbolah je zauzimao istaknuto mjesto u svijetu fundamentalizma; ne samo da je islamističkom otporu dodao nove taktike, poput samoubilačkih bombaških napada, nego je i pametno koristio religiju da opravda nasumično nasilje. Ipak, koliko god Iran i njegovi klijenti bili smrtonosni, njihovo nasilje je generalno bili ciljano, pri čemu je Izrael bio omiljeni plijen.
Potom je došao Kasem Sulejmani - komandant iz sjenke - elitne jedinice Kuds u okviru Revolucionarne garde - i nemiri koji su transformisali Bliski istok. Sulejmani je bio pravi čovjek za ta vremena. Nakon tragedija 11. septembra, bliskoistočni državni sistem se u suštini srušio, stvarajući vakuum i prilike. Irak je implodirao usljed sektaškog sukoba koji je Iran u velikoj mjeri potpalio. Siriju je uništio građanski rat koji je Iran produžio. A kraljevska klasa zalivskih država je djelovala zlovoljno, ali ranjivo. Islamska Republika je željela da izvuče korist iz svega toga, ali uprkos velikim pretenzijama, i dalje je bila drugorazredna sila sa loše vođenom ekonomijom. Sulejmani nije bio prvi koji je koristio posrednike, ali je tu staru praksu podigao na novi nivo.
Pod budnim okom vrhovnog lidera Alija Hamneija, Sulejmani je počeo da širi iranske imperijalne granice. Prvi put u istoriji, Iran je postao istinska regionalna sila, protežući uticaj od obala Mediterena do Persijskog zaliva. Sulejmani je shvatio da Persijanci neće biti voljni da zbog Arapa ginu na dalekim bojnim poljima, tako da se usredsredio na regrutovanje Arapa i Avganistanaca kao pomoćne snage. Često se hvalio da za kratko vrijeme može da sastavi miliciju i rasporedi je protiv različitih neprijatelja Irana. U Iraku, to je značilo ubistvo i sakaćenje skoro hiljadu Amerikanaca. U Siriji, to je značilo terorisanje civila i omogućavanje ubilačke mašine predsjednika Bašara Asada. Upotreba posrednika je dala Iranu izvjesni imunitet jer je mogao da ostvaruje strateške pobjede, a da nije direktni saučesnik.
Sulejmani je bio vješt u odnosima s javnošću, postavljajući svoje fotografije sa bojnih polja u društvu obožavalaca. Međutim, dok su ga na Zapadu često smatrali za potencijalnog političkog lidera, on nije imao takav uticaj na iranski narod; moćnici iz režima ne uživaju veliki ugled zbog toga što su protraćili oskudne resurse Irana na arapske ratove. Sulejmanijeve pogrešne procjene su takođe vrijedne pažnje. Nije predvidio uspon Islamske države u Iraku, čijom je politikom, kako je tvrdio, bio potpuno ovladao. Njegov pokušaj da izgradi kopneni most preko Iraka i Sirije uništili su izraelski vazdušni napadi. Pogrešno je pretpostavio da može nekažnjeno operisati na granicama Izraela, što je mnoge njegove vojnike koštalo života.
Sada se postavlja pitanje: Šta će se sljedeće desiti? Hamnei je već imenovao Sulejmanijevog nasljednika i mule će sigurno sa govornica grmjeti o američkoj agresiji. Moraće da se vidi da režim nudi neki odgovor. Međutim, uprkos svim strahovima koji već kruže da su SAD upravo započele III svjetski rat, reakcija Irana će vjerovatno biti odmjerena.
Ali Hamnei je obazrivi lider koji nije postao jedan od najdugovječnijih vladara na Bliskom istoku tako što je srljao u rat sa Amerikom. Klerikalni oligarsi poštuju riješenost Amerike i jasna im je neravnoteža moći između supersile i regionalnog aktera koji je u problemu. Nikad im nije bio jasan Donald Tramp, američki predsjednik koji nudi bezuslovne pregovore dok radi na uništenju iranske ekonomije. Ne bi trebalo da očekujemo da Iran krene na predsjednika koji je upravo naredio ubistvo jednog od njihovih čuvenih komandanata.
Kada je borbeni Ronald Regan preuzeo dužnost predsjednika, Iran je žurno oslobodio američke diplomate koje je 444 dana držao kao taoce. Kada je kampanja Džordža V. Buša zbacila talibane u Avganistanu i Sadama Huseina u Iraku, Iran je odgovorio obustavom svog nuklearnog programa. Mule vole da napadaju Ameriku, ali su oprezne kada se suoče sa tvrdokornim i nepredvidivim predsjednikom. Islamska Republika je već obećala da će do kraja nedjelje odustati od još nekih obaveza iz nuklernog sporazuma. Potez u tom pravcu trenutno djeluje vjerovatnije od dizanja u vazduh američkih diplomatskih i vojnih položaja.
Sa početkom ceremonija komemoracije u Iranu, važno je naglasiti da je imperijalno zdanje koje je Sulejmani izgradio već poljuljano. Sankcije koje je Trampova administracija ponovo uvela nakon poništenja iranskog nuklearnog sporazuma iz Obamine ere opustošile su ekonomiju Irana, što je dovelo u pitanje njegove spoljnopolitičke imperative. Iran je u novembru pogođen masovnim demonstracijama jer je režim morao sa skreše velikodušne subvencije za gorivo. Pred klerikalnim oligarsima je nesiguran put. Posljednja stvar koja im je potrebna je skupi sukob sa predsjednikom koji je voljan da učini ono što su nekad smatrali nezamislivim.
Argument o “samoodbrani” na klimavim nogama
Američka administracija je ubistvo iranskog generala opravdala kao čin samoodbrane, u pokušaju da odbaci optužbe da je prekršila međunarodno pravo.
Ubistvo Kasema Sulejmanija (62) u Bagdadu, koje je naredio predsjednik Donald Tramp, izazvalo je porast tenzija između SAD i Irana, koji je obećao odmazdu.
Neki pravni eksperti su nametnuli pitanje da li je Tramp imao zakonsko ovlašćenje da napadne Sulejmanija na teritoriji Iraka bez dozvole iračke vlade i da li je to u skladu sa međunarodnim i američkim pravom, piše Rojters.
Povelja UN generalno zabranjuje upotrebu sile protiv drugih država, ali postoji izuzetak ako ta država da pristanak za upotrebu sile na svojoj teritoriji. Pravni eksperti kažu da to što Irak nije dao pristanak, otežava SAD-u da opravda ubistvo, dodaje Rojters. Pentagon je saopštio da je Sulejmani ubijen kako bi se osujetili planovi Irana za buduće napade, dok je Tramp rekao da je general planirao nove napade na američke diplomate i vojnike.
Robert Česni, pravni ekspert sa Univerziteta Teksas, kaže da je samoodbrana najbolji argument administracije iz Povelje UN.
“Ako prihvatite da je planirao ubistva Amerikanaca, to pruža ovlašćenje da se odgovori”. Skot Anderson, pravni savjetnik u ambasadi SAD u Bagdadu tokom mandata Baraka Obame, kaže da je Trampovo dosadašnje opravdanje na osnovu međunarodnog prava upitno, ali da bi mogao pokušati da tvrdi da iračka vlada ili nije htjela ili nije mogla da se pozabavi prijetnjom koju predstavlja Sulejmani, što SAD-u daje pravo da djeluje bez pristanka Iraka.
Član 51 Povelje UN pokriva pojedinačno ili kolektivno pravo na samoodbranu od oružanog napada. SAD su iskoristile taj član da opravdaju akciju u Siriji protiv militanata Islamske države 2014.
Sporazum koji su Vašington i Bagdad potpisali 2008. poziva na tješnju vojnu saradnju u odvraćanju prijetnji po irački “suverenitet, bezbjednost i teritorijalni integritet”, ali zabranjuje Sjedinjenim Državama da koriste Irak za napade na druge države.
Prema istorijskim normama međunarodnog prava, država može da se brani preventivno ako djeluje iz potrebe i srazmjerno odgovori na prijetnju.
Specijalna izvjestiteljka UN Anjes Kalamar kaže da ubistvo Sulejmanija djeluje daleko više kao osvetničko zbog prošlih djela nego kao preventivno za neposrednu samoodbranu. Demokratski poslanici ne brane Sulejmanija, ali su pozvali Trampa da predoči detalje o neposrednoj prijetnji koju je, kako je rekao, general predstavljao.
Drugi kritičari postavljaju pitanje o ovlašćenjima koja američki zakon daje Trampu da ubije Sulejmanija i da li je trebalo da djeluje a da prvo ne obavijesti Kongres.
Samoodbrana bi mogla omogućiti administraciji da djeluje bez konsultovanja sa Kongresom ili da djeluje na osnovu prethodnog kongresnog odobrenja za upotrebu vojne sile, rekao je Česni.
Rej Takej, viši saradnik Savjeta za spoljne odnose (CFR) Prevela: A. ŠOFRANAC
Bonus video:
