Za Francusku to je bila kap koja je prelila čašu. Za Tursku, to je bio nesporazum. Za NATO, to bi mogla biti prekretnica.
Incident se odvijao brzo u istočnom Mediteranu 10. juna, kada je francuska fregata pod komandom NATO-a pokušala da sprovede inspekciju teretnog broda koji je plovio pod zastavom Tanzanije zbog sumnji da krijumčari oružje Libiji krešeći embargo Ujedinjenih nacija.
Francusko ministarstvo oružanih snaga saopštilo je da su fregatu maltretirala tri broda turske mornarice koja su bila u pratnji teretnog broda. Jedan turski brod je upotrijebio radarska svjetla, a njegova posada je obukla neprobojne prsluke i zauzela pozicije ispred lakšeg naoružanja, tvrdi Francuska. Turska to osporava. Ona poriče da krijumčari oružje u Libiju i tvrdi da je teretni brod “Čirkin” nosio humanitarnu pomoć. Ankara optužuje francusku mornaricu za agresiju.
Turski ambasador u Francuskoj, Ismail Haki Musa, kazao je 1. jula da su tri turska broda pomagala NATO-u da sprovede embargo UN na oružje. NATO je naredio istragu, ali je njen ishod povjerljiv. Dvojica diplomata kazala su za Rojters da je Francuska poslala pismo generalnom sekretaru NATO-a Jensu Stoltenbergu početkom jula tvrdeći da u izvještaju „činjenice nijesu tačno utvrđene“.
Za Francusku, ovaj incident naglašava ono što mnoge NATO saveznice smatraju tendencijom turskog lidera Tajipa Erdogana da djeluje protiv interesa i vrijednosti zapadne Alijanse.
Nakon kupovine ruskog oružja i potrage za gasom blizu Kipra, Francuska smatra da su sumnje da Turska krijumčari oružje za Libiju previše ozbiljne da bi ih ignorisali, kazala su za Rojters četiri izvora iz NATO.
Francuska je suspendovala svoje učešće u NATO misiji u Mediteranu, umjesto toga nudeći svoje kapacitete misiji EU, kazale su diplomate. „Šta radite kada imate NATO misiju nadzora... a jedna od članica Alijanse se zapravo bavi švercom“, kazao je jedan francuski zvaničnik.
SAD, nezadovoljne zbog toga što je Turska od Rusije kupila raketni sistem S-400 i zbog operacija turske vojske u Siriji, pokušavaju da ublaži tenzije unutar NATO-a. Pentagon „teži da očuva naš odnos sa Turskom ohrabrujući tursku vladu da sprovodi konstruktivnije politike u vezi sa S-400 i u drugim spornim oblastima“, kazao je portparol Pentagona.
Francuska ministarka oružanih snaga Florans Parli kazala je pred Evropskim parlamentom 2. jula da NATO mora da natjera Ankaru da shvati da ne može da „krši“ NATO pravila. Međutim francuske diplomate takođe kažu da Pariz ne pokušava da izbaci Tursku, a NATO nema zvanične mehanizme za kažnjavanje ili izbacivanje članica.
Ipak, NATO bi mogao zaprijetiti uklanjanjem imovine iz Turske, poput radara, raketa „patriot“ ili NATO aviona AWACS.
Francuski ministar inostranih poslova Žan Iv le Drijan želi da šefovi diplomatija EU razmotre nove sankcije protiv Ankare na videosastanku 13. jula. „Za Evropu je glavni problem Rusija. Nezainteresovanost Turske, koja sjedi na dvije stolice, je zabrinjavajući faktor“, kazao je Mark Pjerini, bivši ambasador EU u Turskoj.
Turska ima drugu po veličinu vojsku u NATO i pruža Alijansi strateško prisustvo, naročito na Crnom moru i u Mediteranu. „Zamislite NATO bez Turske. Onda ne biste ni imali NATO“, kazao je ambasador Musa.
Francuska je uputila četiri konkretna zahtjeva u pismu Stoltenbergu ranije ovog mjeseca, navodi Rojters. Pariz želi da svih 30 članica potvrdi posvećenost poštovanju embarga UN na prodaju oružja Libiji, da se pobrinu da se NATO signali ne koriste tokom nacionalnih misija, da unaprijede koordinaciju između NATO i EU misija u Mediteranu.
Na posljednjem videosastanku NATO ministara odbrane krajem juna osam država uključujući Njemačku, Italiju, Španiju podržale su inicijativu da se od Turske zatraži kooperativniji pristup.
Francuske diplomate smatraju da je odluka Turske da podrži NATO plan odbrane za Baltik i Poljsku krajem prošlog mjeseca, nakon što je mjesecima oklijevala, prvi znak uspjeha.
Ipak postoji rizik od dugoročnih podjela u NATO-u ukoliko Erdogan ne promijeni pravac, navode analitičari. „Turska smatra da je sada dovoljno velika da može da bude nezavisna od svih strana“, kazao je Pjerini.
Bonus video:
