Džozef Bajden je u svojstvu senatora 2001. godine prvi put posjetio manastir Visoki Dečani i doživio ga kao “remek-djelo”.
Tokom posjete Kosovu u periodu nakon rata, imao je kratak susret sa Ramušom Haradinajem, prema riječima Bajdenovog dugogodišnjeg spoljnopolitičkog savjetnika Majka Halcela.
Bajden je tražio od Haradinaja da mu obeća da će manastiru posvetiti posebnu pažnju. Kada je nasilje ponovo izbilo na Kosovu 2004, demolirano je nekoliko srpskih pravoslavnih crkava, ali je manastir ostao netaknut.
Haradinaj je navodno nakon nekoliko godina zamolio Halcela da kaže Bajdenu da je održao obećanje.
Ova priča sadrži dva jednostavna principa koje bi evropski i američki kreatori politike trebalo da imaju na umu kada je u pitanju Balkan, piše u analizi Evropskog savjeta za spoljne odnose (ECFR).
“Prvo, nestabilnost često potiče od lidera, a na od naroda. Međuetničkim tenzijama, koje zapadne diplomatske misije i dalje tretiraju kao “drevne”, upravljaju lideri sa veoma neposrednim programima. U regionu postoje podjele, naravno, ali politički lideri svjesno biraju hoće li ih pojačati ili ublažiti. U slučaju Visokih Dečana, uticajni čvrstorukaš je navodno držao stvari pod kontrolom dok su ostale oblasti zapadale u novo nasilje”, piše ECFR.
“Drugo, signali iz Vašingtona i evropskih prijestonica mogu spriječiti probleme na terenu. Bajden je tražio da manastir bude zaštićen, i bio je, makar dijelom zato što su moćni lideri znali da ih Vašington, najmoćniji saveznik te zemlje, drži na oku”, ističe autorka Majda Ruge.
Ona kaže da se slično desilo 2016, kada su zamjenik pomoćnika američkog državnog sekretara Hojt Ji i njegove kolege iz EU stalnim i intenzivnim angažovanjem olakšali tranziciju Makedonije ka demokratskoj vladi. SAD su EU, koja je posredovala u političkim sporovima u zemlji, dva puta ubijedile da odgodi izbore, uz obrazloženje da neće biti fer. Takvo angažovanje Vašingtona i Brisela, sa zajedničkim i dobro definisanim ciljevima, može proizvesti velike rezultate, smatra Ruge.
Trampova administracija je omanula u svakom pogledu. Ona je banalizovala složena politička pitanja između Kosova i Srbije i pokušala da u predizborne svrhe na brzinu preuzme zasluge za rješenje drevnih animoziteta. U međuvremenu je ignorisala saveznike i slala zbunjujuće signale, često gazeći demokratske principe koje je Vašington duže od dvije decenije promovisao u regionu, piše u analizi ECFR.
“Bajdenu će biti lako da izbjegne Trampove greške. Međutim, biće daleko teže izbjeći ponavljanje grešaka koje su napravljene tokom mandata Baraka Obame, kada su se SAD povukle iz regiona i prepustile Evropskoj uniji da rješava situaciju, ne nudeći nikakav jasan signal o spremnosti SAD da brane svoju dvostranačku zaostavštinu izgradnje institucija u regionu”.
Zapadni Balkan vjerovatno neće biti glavni prioritet nove američke administracije, s obzirom na sve spoljnopolitičke izazove sa kojim će se ona suočiti, ocjenjuje Ruge. Bajden je u prvom telefonskom pozivu u svojstvu izabranog predsjednika, sa britanskim premijerom Borisom Džonsonom, razgovarao o regionu. Autorka analize kaže da je ta tema vjerovatno iskrsla u želji da se sa Bajdenom poveže kroz oblast sa kojom je upoznat, ali da to ipak pokazuje da će region nastaviti da bude aktuelan. “A imajući u vidu da Berlin, Brisel i Pariz žele da poprave odnose sa Sjedinjenim Državama nakon prethodne četiri godine, Zapadni Balkan predstavlja šansu za obje strane da brzo pokažu da nova era transatlantske saradnje može da proizvede rezultate”.
Oblast u kojoj bi Evropa i SAD naročito mogle da postignu veliki napredak u regionu je borba protiv korupcije, što bi pokazalo da SAD ne vide Balkan kroz prizmu starih mržnji i poslalo jasnu poruku o očekivanjima Zapada od lidera regiona i demokratske vladavine, navodi se u analizi.
Borba protiv korupcije i nepotizma je jedno od Bajdenovih i domaćih i spoljnopolitičkih obećanja. On je u članku za “Forin afers” naslovljenom “Zašto Amerika mora ponovo predvoditi”, naglasio svoju namjeru da se “bori protiv djelovanja u ličnu korist, sukoba interesa, sumnjivog novca, korupcije - koji služe uskim, privatnim ili stranim agendama koje podrivaju našu demokratiju”, te obećao da će borba protiv korupcije biti ključni interes nacionalne bezbjednosti i demokratske odgovornosti” - kod kuće i u inostranstvu.
Majda Ruge piše da je i Evropska unija postavila borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala kao prioritet svojih napora na Zapadnom Balkanu. Ona podsjeća da su izvještaji Evropske komisije o napretku za 2018. pokazali da sve države regiona kaskaju u tri ključna prioriteta: borbi protiv korupcije, suzbijanju organizovanog kriminala i unapređivanju pravosuđa. Neke države su imale bolji učinak u tim oblastima početkom 2000-ih nego danas. Posljedica toga je da je region izgubio pet odsto stanovništva u posljednjih pet godina. Korupcija, za to vrijeme, podstiče organizovani kriminal i puni džepove onih koji su spremni da podstiču nemire, ističe Ruge.
“Bajden bi mogao da pođe Obaminim stopama i prepusti Balkan Evropi, ali uprkos svoj priči o strateškom suverenitetu EU, blok od 27 država članica (sve sa različitim interesima) i dalje nije u stanju da formuliše djelotvornu politiku u regionu”, ocjenjuje Ruge. Ona kao primjer navodi inicijativu Bugarske da blokira put Sjeverne Makedonije u EU i opstrukcije Hrvatske kada je u pitanju politika EU prema Bosni i Hercegovini.
“Bilo to dobro ili loše, najefikasniji forum za donošenje odluka o Zapadnom Balkanu neće biti Evropski savjet, nego koalicija država sa sličnim stavovima, poput SAD, Ujedinjenog Kraljevstva, Njemačke, Francuske, Italije i nekog predstavnika EU. SAD, u suštini, mogu da pomognu u podsticanju evropske koherentnosti u politici za Zapadni Balkan - naročito ako zadrže fokus na korupciji i organizovanom kriminalu, koji su uzroci ekonomskih, političkih i bezbjednosnih problema ovog regiona”, stoji u analizi.
Kreatori evropske i američke politike za region trebalo bi da imaju na umu da nestabilnost izazivaju lideri, a ne narod
Radeći zajedno, SAD i Evropa bi ograničile pojedinačna ulaganja u region. Decenije transatlantske saradnje povodom vladavine prava na Zapadnom Balkanu znače da politički okvir već postoji. Ono što nedostaje je zamah da se iskoristi mnoštvo finansijskih i političkih instrumenata koji su na raspolaganju, ocjenjuje Ruge. SAD su tradicionalno spremnije da uvedu sankcije kako bi odvratile ili kaznile političku opstrukciju i korupciju, kaže ona, navodeći kao primjer kažnjavanje Milorada Dodika. Velika Britanija je počela da naginje ka američkoj strategiji, a lideri EU bi mogli slijediti njen primjer, piše Ruge.
“Sankcije su jedan od najefektnijih mehanizama za odvraćanje opstrukcija, ali one moraju biti vjerodostojne, što je EU teško da postigne zbog njene strukture za donošenje odluka”.
U analizi se navodi i da bi saradnja SAD i EU značila i bolje koordinisanje međunarodne finansijske pomoći. Podsjeća se da su i MMF i EU izdvojili značajna sredstva za finansiranje regiona. MMF je dao 806 miliona dolara hitne pomoći regionu za 2020, a makrofinansijska pomoć EU iznosi 750 miliona. Nedavno objavljeni Ekonomski i investicioni plan EU obuhvata dodatnih devet milijardi eura pretpristupnih fondova i milijarde kreditnih garancija za Zapadni Balkan. Taj novac se, kako se ističe, mora iskoristiti na odgovarajući način, uz striktne uslove o finansijskoj odgovornosti i insistiranju na vladavini prava. “To će biti lakše postići ako su SAD dio kampanje pritiska”, poručuje Ruge.
Umjesto da se drži po strani ili pokušava da riješi nerješive zamrznute sukobe, SAD - zajedno sa EU - moraju početi da rješavaju problem korupcije, navodi se u analizi. Stavljanje korupcije pod kontrolu poboljšalo bi upravljanje i ekonomiju regiona, smanjilo odliv mozgova sa Balkana i potencijalno učvrstilo mir, ocjenjuje Ruge. Ona piše da nacionalisti u regionu koriste etnički diskurs za političke ciljeve i da zapadni lideri moraju osigurati da njihovi krediti i druga sredstva ne idu u tu svrhu.
Brisel i Vašington bi mogli da postignu veliki napredak u regionu fokusiranjem na borbu protiv korupcije
“Oni bi trebalo da iskoriste finansijski i politički uticaj kako bi lokalne lidere pozvali na odgovornost kroz sprovođenje antikorupcijskih mjera. Oni su ovladali vještinom izazivanja nestabilnosti u cilju ostanka na vlasti”. Ističe se da SAD i EU moraju da shvate tu igru i da uzvrate.
“To je igra koju Bajden, sa decenijama detaljnog iskustva u regionu, dobro poznaje. Nadajmo se da će njegova administracija izdvojiti skromni politički kapital koji je potreban za obnovu transatlantskog kredibiliteta u regionu, zaključuje se u analizi Evropskog savjeta za spoljne odnose.
Bonus video:
