Američka ambasada u Budimpešti 25. marta ove godine oštro je kritikovala Mađarsku. U videu objavljenom na Fejsbuku, zvaničnici ambasade osudili su vladu ove zemlje jer je nastavila da kupuje rusku naftu i gas u trenutku kada se većina Evrope oslobađala zavisnosti od Moskve.
“Mađarska vlada je odlučila da pojača svoju zavisnost od ruske energije... po svaku cijenu. Samo je mađarsko političko rukovodstvo odlučilo da zemlju zadrži zavisnom od ruske energije”, navodi se u videu.
Samo nešto više od mjesec dana kasnije, Mađarska je uzvratila. Međutim, to nije učinila adresiranjem suštine Vašingtonove kritike, niti argumentom da nema ništa loše u kupovini gasa iz Rusije. Umjesto toga, kritikovala je Sjedinjene Američke Države.
“Ko je bio najveći snabdjevač uranijuma SAD-u prošle godine?”, ogorčeno je upitao mađarski ministar spoljnih poslova Peter Sijarto. “Rusija”. Amerikanci su potrošili “više od milijardu dolara” na ruski uranijum u 2023. godini, dodao je. Ipak, “oni vrše pritisak na nas da ne kupujemo gorivo odatle”.
Sijarto nije jedini strani zvaničnik koji se suprotstavlja američkim kritikama koristeći “whataboutism” - taktiku skretanja pažnje sa sopstvenog lošeg ponašanja ukazivanjem na loše ponašanje nekog drugog aktera. Kada su američki zvaničnici optužili ruskog predsjednika Vladimira Putina za miješanje u američke izbore 2016. godine, Putin je ukazao na dugu istoriju američkog miješanja u strane izbore.
Nakon što je Vašington kritikovao Tursku zbog gušenja slobode medija, turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan objavio je izvještaj o kršenju slobode medija u Sjedinjenim Državama, uključujući hapšenja novinara tokom protesta Black Lives Matter 2014. godine.
Na prvi pogled, može se činiti da je “whataboutism” slab način da se odgovori na kritike. Uostalom, odavno se smatra logičkom greškom: dvije greške ne čine jednu ispravnu stvar. Ni američka vlada nije bez grijeha. Američki zvaničnici rutinski, kontinuirano i otvoreno osuđuju strane vlade, bilo prijatelje ili neprijatelje.
Međutim, u prvom istraživanju ove vrste, pronašli smo snažne dokaze da je “whataboutism” zapravo veoma efikasan, kako na domaćem, tako i na međunarodnom planu. Kada Sjedinjene Države kritikuju neku zemlju, a ta zemlja uzvrati “whataboutism” odgovorom, podrška američke javnosti za kažnjavanje te zemlje opada.
Populacija saveznika postaje manje sklona pridruživanju američki vođenim osudama ili sankcijama. Ovi rezultati su se pokazali istinitim bilo da je “whataboutism” koristio američki neprijatelj ili saveznik. Drugim riječima, ova taktika je vrijedno sredstvo za sve države koje žele da ospore američke politike i negiraju narative Vašingtona.
Ipak, iako “whataboutism” funkcioniše, on nije svemoćan. Naše istraživanje je pokazalo da je “whataboutism” bio veoma uspješan kada su strane vlade ukazivale na nedavna američka djela koja su ličila na njihova sopstvena - drugim riječima, kada je Vašington bio licemjeran. Ali bio je manje efikasan kada su strane vlade citirale zloupotrebu koja se dogodila davno, a gotovo potpuno neefikasan kada su navodile nepovezano loše djelo. Američki donosioci odluka, dakle, mogu uspješno kritikovati druge dokle god se njihove kritike ne mogu lako preokrenuti.
U nekim slučajevima, međutim, američki zvaničnici bi trebalo da prihvate da je ćutanje zlato. Često može biti bolje jednostavno dozvoliti da djela druge zemlje govore sama za sebe. U budućnosti, američki lideri bi trebalo da pokušaju da održe domaći i međunarodni ugled Vašingtona što je moguće čistijim. Na kraju krajeva, to je jedini siguran način da se izbjegne “whataboutism”.
KULTURA PROZIVANJA
Još od 19. vijeka, države su na spoljne optužbe odgovarale tako što bi prebacivale krivicu na onoga ko ih je optužio. Na primjer, nakon što je britanska vlada osudila državne pogrome protiv Jevreja u Rusiji tokom 1881–82, jedan ruski list blizak carskom režimu ukorio je London zbog njegovih sopstvenih zločina protiv čovječnosti: “Briga Engleske, koja je osiromašila stanovništvo Indije i Egipta, koja je otrovala narod Kine opijumom, koja je uništila, kao domaće insekte, domoroce Australije... briga naroda koji čini takve stvari je zaista zapanjujuća”.
U 20. vijeku, “whataboutism” postao je još više uobičajen. Tokom Prvog svjetskog rata, sile saveznice optužile su Njemačku za ratne zločine; kao odgovor, njemačka vlada je angažovala 93 istaknuta njemačka akademika da napišu otvoreno pismo osuđujući saveznike zbog korišćenja dumdum-metaka i ubijanja žena i djece civila. Tokom Hladnog rata, Sovjetski Savez je često koristio “whataboutism” u svojoj borbi protiv Vašingtona, bez obzira na specifične američke optužbe. Moskva je posebno kritikovala Sjedinjene Američke Države zbog lošeg tretmana crnaca. Do danas, izraz “a vi linčujete crnce” često se koristi u Rusiji i mnogim istočnoevropskim zemljama kao sinonim za korišćenje “whataboutisma”.
Danas, “whataboutism” je još moćnije oruđe javne diplomatije, zahvaljujući amplifikaciji koju omogućava internet. Koristi se da države osude svoje neprijatelje, kao što je slučaj kada Rusija kritikuje Sjedinjene Države zbog njihovih kršenja ljudskih prava. Koristi se između država sa složenim odnosima. Čak ga koriste i države da osude svoje saveznike. U maju 2023. godine, na primjer, francuski ministar unutrašnjih poslova Žerald Darmanin kritikovao je italijansku premijerku Đorđu Meloni zbog toga što nije bila “sposobna da riješi probleme migracija zbog čega je i bila izabrana”. Kao odgovor, italijanski zvaničnici i mediji su istakli da Francuska nije uspjela da pošalje više od nekolicine policajaca kako bi pomogli državama na prvoj liniji zaustavljanja priliva migranata.
Vlade su dugo bile zabrinute zbog “whataboutisičkih” kritika. Na primjer, 1985. godine, Reganova administracija je organizovala i finansirala specijalnu konferenciju u Vašingtonu, posvećenu osporavanju poređenja američke invazije na Grenadu 1983. sa sovjetskom invazijom na Avganistan 1979. godine. Međutim, analitičari još nisu sistematski proučavali da li “whataboutism” funkcioniše kao alat međunarodne državne politike. Da bismo popunili tu prazninu, sproveli smo dvije ankete sa više od 2.500 ispitanika, od kojih su obje bile na reprezentativnom uzorku američke javnosti. U svakoj anketi smo ispitanicima dali hipotetičke primjere u kojima Sjedinjene Države kritikuju druge zemlje zbog miješanja u izbore i lošeg tretmana izbjeglica. Pitali smo ih u kojoj mjeri odobravaju izjave Vašingtona i da li podržavaju uvođenje sankcija. Nasumično smo podijelili ispitanike u dvije grupe. Neki nasumično izabrani ispitanici su odgovarali na ova pitanja bez da im je prethodno iznijet “whataboutistički” odgovor. Drugi učesnici su odgovarali nakon što su pročitali hipotetičke “whataboutističke” odgovore iz drugih država.
Naši rezultati su bili jasni: “whataboutism” je veoma efikasan u smanjenju podrške američke javnosti za inicijative spoljne politike. Značajno je smanjio podršku za kritiku stranih zemalja. Na primjer, prije nego što su čuli “whataboutističku” kritiku, 56 odsto ispitanika je odobravalo Vašingtonovu kritiku postupaka strane zemlje. Ali nakon što su je čuli, odobravanje je palo na 38 odsto. “Whataboutism” je takođe smanjio podršku za uvođenje sankcija. Prije “whataboutističkog” odgovora, 59 odsto ispitanika je podržavalo sankcije kao odgovor na postupke strane zemlje. Nakon toga, podrška je pala na 49 odsto. I “whataboutism” je naveo Amerikance da postupke koje Vašington osudio smatraju moralno prihvatljivijim. Procenat ispitanika koji su smatrali da su postupci te države jednako opravdani kao i američki, porastao je sa 32 odsto na 41 odsto.
U kasnijim istraživanjima (sa politikologom Acušijem Tagom), testirali smo da li “whataboutism” ima isti efekat na zemlje saveznice Sjedinjenih Američkih Država. Da bismo to uradili, angažovali smo reprezentativni uzorak stanovnika Ujedinjenog Kraljevstva i Japana i zamolili ih da odgovore na sličnu anketu. Ponovo smo utvrdili da “whataboutism” funkcioniše. Nakon što su čuli “whataboutističke” odgovore upućene Sjedinjenim Državama, britanski i japanski ispitanici postali su znatno manje skloni da podrže pridruživanje kritikama Vašingtona. Na primjer, prije nego što su čuli “whataboutističku” kritiku, 59 odsto britanskih i 46 odsto japanskih ispitanika odobravalo je pridruživanje američkim kritikama. Nakon što su čuli “whataboutističke” odgovore, podrška je pala na 37 odsto u Ujedinjenom Kraljevstvu i 29 odsto u Japanu. Ispitanici su takođe manje podržavali da se njihova vlada pridruži bilo kakvim američkim sankcijama: podrška je pala sa 58 odsto na 41 odsto u Ujedinjenom Kraljevstvu i sa 34 odsto na 27 odsto u Japanu. Na kraju, “whataboutism” je povećao sklonost ispitanika da Sjedinjene Države i aktere koji koriste “whataboutism” vide kao moralno ekvivalentne. Procenat britanskih ispitanika koji su smatrali da su postupci podjednako opravdani porastao je sa 30 odsto na 42 odsto. Kod japanskih ispitanika, taj procenat je porastao sa 27 odsto na 34 odsto.
Zanimljivo je da identitet aktera koji koristi “whataboutism” nije imao uticaja na javnost u Americi, Britaniji ili Japanu. “Whataboutism” američkih protivnika, kao što je Rusija, bio je jednako efikasan kao i odgovori od bliskih saveznika. Takođe, američka vlada nije mogla da se suprotstavi “whataboutismu” tvrdeći da je njihov loš potez imao navodno dobre namjere, kao što je promocija demokratije. Kao rezultat toga, američki napori da se suprotstave “whataboutismu”, kao na konferenciji 1985. godine, vjerovatno su propali. Isto tako, izvinjenja za prošle greške nisu bila uspješna. (Prema našem istraživanju, izvinjenja američke vlade, u najboljem slučaju, vrlo skromno neutralizuju negativne efekte “whataboutisma”). Jednostavno ne postoji retorička strategija koja može eliminisati moć ove tehnike.
KUĆE OD STAKLA
Za Vašington, ovi nalazi su, u najmanju ruku, veoma nezgodni. Zvaničnici Sjedinjenih Država smatraju da je kritikovanje neprijateljskih stranih vlada vrlo privlačan i relativno jeftin način da se naruši njihov međunarodni ugled i udovolji raznim domaćim grupama birača. Kao rezultat toga, često se upuštaju u javne osude. Međutim, kada strane sile mogu lako da odbace ove kritike pozivanjem na neka američka djela, takve izjave vjerovatno neće imati veliki efekat. Štaviše, one mogu na kraju nanijeti više štete nego koristi; “whataboutističke” reakcije, na kraju krajeva, skreću pažnju sa postupaka drugih vlada i usmjeravaju je ka lošim postupcima Vašingtona.
Ipak, efikasnost “whataboutisma” može varirati. Prema našem istraživanju, ona u velikoj mjeri zavisi od prirode i vremena američkog postupka o kojem je riječ. “Whataboutism” koji se poziva na nedavna, slična američka djela imao je snažan efekat. Međutim, američka djela iz mnogo starijih perioda, poput onih iz međuratnog perioda ili ranog Hladnog rata, imala su manji uticaj. A “whataboutism” koji se odnosio na američke postupke koji nisu suštinski povezani sa prvobitnom optužbom imao je vrlo slab efekat, ponekad ga nije ni bilo. To je bio slučaj čak i kada su strane sile pominjale veoma ozloglašene i nedavne američke prekršaje, poput mučenja osumnjičenih terorista u Gvantanamu i drugdje.
Zbog toga bi američki donosioci odluka trebalo da preispitaju svoj pristup “whataboutističkim” optužbama. Umjesto da odmah reaguju, najprije bi trebalo pažljivo provjeriti sopstvenu istoriju i prilagoditi svoje poruke kako bi izbjegli optužbe za licemjerstvo. Da bi to postigli, američke vladine agencije mogle bi da upute svoje zaposlene da pažljivo sarađuju sa kolegama koji imaju institucionalno pamćenje i relevantnu ekspertizu prije nego što daju izjave. Zvaničnici bi takođe mogli da zatraže procjenu uticaja “whataboutisma” prije nego što održe važne govore ili pokrenu nove inicijative, kao što već sprovode ekonomske i humanitarne procjene.
Da bi se vidjelo zašto bi američki donosioci odluka trebalo da usvoje takve mjere, uzmite u obzir govor koji je američka ambasadorka pri Ujedinjenim nacijama, Linda Tomas-Grinfild, održala u martu 2022. godine, u kojem je oštro kritikovala Rusiju zbog invazije na Ukrajinu. Tokom svog govora, Tomas-Grinfild je ukorila Moskvu zbog upotrebe kasetnih bombi. Ali to je bila ozbiljna retorička greška: Sjedinjene Države, poput Rusije, nikada nisu potpisale međunarodnu konvenciju koja zabranjuje ova oružja, a prema memorandumu Ministarstva odbrane iz 2017. godine, američki ratni planovi i dalje dozvoljavaju njihovu upotrebu pod određenim uslovima. Kao rezultat toga, Vašington je morao brzo da objavi saopštenje kojim povlači kritiku upotrebe kasetnih bombi, što je učinjeno dovoljno brzo da se izbjegne ruski odgovor.
Ruska invazija na Ukrajinu je toliko široka i teška da je moguće da Sjedinjene Države osude tu akciju na načine koji ne pozivaju na “whataboutističke” optužbe. Međutim, u nekim slučajevima možda neće biti moguće da Vašington da neopterećene opomene. U takvim situacijama, možda bi bilo najbolje da američki zvaničnici uopšte ne daju izjave. To može biti teško za američke aktere naviknute na slobodno izražavanje. Ali trebalo bi da se sjete da, ako ćute, izbjegavaju izjave koje bi potencijalno mogle da nanesu štetu njihovim širim spoljnopolitičkim ciljevima.
Na kraju, u budućnosti, Sjedinjene Države bi trebalo da nastoje da izbjegnu političke odluke koje nisu u skladu sa navedenim američkim vrijednostima i principima. Vašington bi, na primjer, trebalo da radi na tome da izbjegne maltretiranje zatvorenika. Trebalo bi da odbaci ekonomske sankcije koje uzrokuju značajnu i nepotrebnu štetu civilima. I u većini slučajeva, ne bi trebalo da pokreće invazije ili na drugi način pokušava da sruši strane vlade bez odobrenja Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija.
Ali to je lakše reći nego učiniti. Sjedinjene Države ne mogu jednostavno da zbace duboko ukorijenjene nepravde. Razumni ljudi mogu da se ne slažu oko toga da li su određene odluke moralno prihvatljive. A kršenje normativnih pravila može pomoći Vašingtonu da postigne ciljeve koji bi inače bili teško dostižni, što zvaničnicima čini takve odluke privlačnim. Ali kratkovida upotreba američke moći može se svetiti godinama. CIA je, na primjer, pomogla pučevima u Iranu 1953. i Gvatemali 1954. godine, koji su brzo eliminisali percipirane komunističke prijetnje i osigurali zapadne interese u tim zemljama. Invazija na Irak 2003. brzo je svrgnula autokratu koji je mrzio Sjedinjene Države.
Ali svaka od ovih akcija ozbiljno je narušila temeljnu međunarodnu normu državnog suvereniteta, i postale su snažni primjeri dvostrukih aršina Vašingtona. Do danas, ove slučajeve strani akteri koriste kada Sjedinjene Države odluče da ih kritikuju.
Strane vlade mogu i koriste istoriju Sjedinjenih Država protiv Vašingtona. Njihove kritike potkopavaju domaću i međunarodnu podršku američkim akcijama. Shodno tome, Sjedinjene Države bi trebalo da izbjegavaju donošenje neetičkih odluka u potrazi za uskim, kratkoročnim ciljevima. Time će budući američki zvaničnici biti pošteđeni mnogih neprijatnih sastanaka s duhovima prošlosti Amerike.
Autori teksta su Vilfred M. Čou, docent na Školi međunarodnih studija na Univerzitetu Notingem Ningbo Kina, i Dov H. Levin, vanredni profesor međunarodnih odnosa na Odeljenju za politiku i javnu administraciju na Univerzitetu u Hong Kongu.
Prevod: S. STRUGAR
Bonus video:
