Ako se po broju hotela “mjeri” veličina nekog grada, onda je Nikšić prije Drugog svjetskog rata bio grad u pravom smislu te riječi. Imao je oko četiri hiljade stanovnika i četiri hotela. Tri su se nalazila u Ulici Cara Dušana (današnja Karađorđeva) – Evropa, Nikšić i Bristol, dok se hotel Amerika nalazio u Ulici vladike Rada (današnja Njegoševa).
“Ovi u stvari, mali pansioni mediteranskog tipa sa domaćom kuhinjom, bili su mjesta okupljanja gradske elite, intelektualaca i bogatih trgovaca. Prve nikšićke hotele odlikovali su besprekorna čistoća, red i prijatna atmosfera”, zapisao je publicista i hroničar grada Maksim Vujačić.
O hotelu “Bristol” nema podataka osim da je imao 12 soba i da je kratko radio.
Bez “baksuznog” broja 13
Hotel Amerika se prvobitno nalazio u vlasništvu Nikole Barzuta, da bi ga 1909. preuzeo Pavle Vrbica, a godinu kasnije poznati trgovac i upravnik pivare Onogošt Spasoje Vujović.
“Spasoje je obišao svijet, stizao do Afrike, boravio u Magadaskaru, da bi jedno vrijeme živio u Harbinu, u Mandžuriji. Učestvovao je u rusko-japanskom ratu i u bici kod Port Artura, bio je graditelj pruge Adis Abeba–Džibuti”, saopšteno je iz porodice Vujović.
Hotel je imao restoran i 15 soba, a baksuzni broj 13 bio je ‘preskočen’.
Dvije sobe - 1 i 6, koje su se nalazile prema ulici, bile su neka vrsta apartmana u to doba, rezervisane za posebne goste, sa balkonima i cvijećem. Balkone su imale i dvije sobe u dijelu zgrade naspram dvorišta. Naziv hotela bio je ispisan na zidu, čitavom dužinom hotela - na ćirilici i latinici.
Ljeti bi se ispred hotela, na kaldrmu iznosili drveni stolovi i stolice.
“Nakon završetka Prvog svjetskog rata hotel je proširen i modernizovan, a dograđen je one godine kada sam rođen, 1926. Vodilo se računa da se ne naruši ljepota zgrade i grada”, objašnjavaju Vujovići.
Nakon dogradnje hotel je zahvatao gotovo čitav prostor od ugla gdje se danas nalazi Galerija ‘Forum’ pa sve do kuće Redžića.
Zanimljivo je da tokom savezničkog bombardovanja 1944. jedina zgrada u centru grada koja nije bila porušena bila je zgrada u kojoj se nalazio hotel ‘Amerika’, a u njoj je, u tom trenutku, bila kompletna porodica Vujović.
Nakon Drugog svjetskog rata, 1948. godine, “na osnovu ukaza” hotel je nacionalizovan, a porodici nije ostavljen ni stambeni dio. Kasnije su srušena dva balkona i monogram “SV” čime je narušen prvobitni izgled građevine.
Nacionalizaciju i devastaciju hotela, u porodici Vujović nijesu mogli da oproste...
I dalje se nadaju da će hotel, koji je nakon Drugog svjetskog rata dobio novo ime - Javorak, biti vraćen porodici.
Teško je bilo naći sobu
Najveći predratni hotel u Nikšiću bio je hotel Evropa, vlasništvo Mitra Nikovića, tako da nije ni čudo što su njegovi gosti bili kako domaći velikodostojnici, tako i ugledne ličnosti iz inostranstva. Hotel je imao 29 soba, veliku baštu, u njemu su organizovane razne priredbe, maskenbali, svirala je češka muzika, a hotelski fijaker je goste dovodio iz Dubrovnika i Trebinja.
“U zimskom periodu se dešavalo da nema nijednog gosta, dok je u ljetnjim mjesecima interesovanje za boravak u njemu bilo toliko veliko da su se mjesta morala znatno ranije rezervisati”, navodi Vujačić.
Naziv hotela bio je ispisan na zidovima između spratova i sa jedne strane je stajao ćirilični, a sa druge latinični natpis.
Niković je, nakon što je hotel zatvorio, objekat prodao sreskom načelstvu i tada je magacinski prostor pretvoren u zatvor. Za vrijeme Drugog svjetskog rata služio je kao komanda karabinjera, a bivši policijski zatvor preuzeli su Italijani i četnici i važio je za najozloglašeniji zatvor u Nikšiću u to doba. Zatvor Volat (ili kako su ga mnogi zvali Pod Volat) ostao je upamćen i po jednom od najvećih bjekstava toga vremena – 23.juna 1942. iz zatvora je pobjeglo 39 zatvorenika
Zgrada u kojoj se nalazio hotel “Evropa” u potpunosti je srušena u savezničkom bombardovanju, aprila 1944.
Jedini hotel sa “domaćim” nazivom
“U ‘Glasu Crnogorca’ 1903. godine, Mila Makrid obavještava da je gostionicu preselila ‘u vlastitu kuću u kojoj sam odredila pet lijepih soba’. Ta gostionica će kasnije prerasti u hotel ‘Nikšić’”, bilježi Vujačić. Hotel Nikšić, jedini koji je imao “domaći” naziv, bio je u vlasništvu Filipa Makrida, čovjeka koji je u Americi radio 13 godina i odlučio da stečeni imetak uloži u gostionicu i od nje napravi hotel. Makridi su inače doseljenici iz Egejske
Makedonije i danas u Crnoj Gori žive četiri muška potomka, a u Autraliji njih šestorica.
“Makridi su veoma lijepo primljeni od tadašnjeg stanovništva, a i jako su voljeli Nikšić, zato su se i odlučili da daju takav naziv hotelu. Za pet godina hotel je u potpunosti renoviran i potpuno je promijenio izgled, od ornamentike do stubova u dorskom stilu”, priča Filipov unuk, Đorđe Koko Makrid dok pokazuje rješenje Nikšićkog okružnog suda iz jula 1923.godine da se hotelijerska radnja Filipa Makrida protokoliše pod firmom Hotel Nikšić.
Kada je Filip 1932. godine od Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije, od odjeljenja poreza, tražio odobrenje za poresku olakšicu i istu dobio, pisalo je da je u obzir uzeto da se ‘Nikšić’ nalazi u spisku klimatskih i turističkih mjesta, da hotel “neposredno služi interesima turizma, te da ima sav potreban udoban i higijenski uređaj”, kao i da je prema komisijskom zapisniku za njegovu adaptaciju utrošeno više od jedne trećine vrijednosti zgrade.
“Sama zgrada hotela imala je oko 400 kvadrata. U njemu se sastajala intelektualna elita, odsjedali su ljekari, sudije, policija. Filip se trudio da ono što je vidio u Americi ‘prekopira’ i prilagodi našim uslovima. Hotel je, po tadašnjim standardima, imao najmodernije toalete sa vešerajima, sobe različitih veličina a pojedine, od 16 kvadrata su preteča današnjim apartmanima. U hotelu je bio muzika, imao je i bilijar, terasu i baštu sa unutrašnje strane”, priča Makrid.
Otac mu je pričao da je Filip bio veoma radan čovjek, pedantan i izuzetno uredan pa su radnici strepili od njegove jutarnje inspekcije, dok je baba Milica, Filipova supruga, bila toliko dobra da je “služila kao amortizer”.
“U tom hotelu je posljednju noć u Jugoslaviji proveo kralj Petar prije nego što je sa aerodroma na Kapinom Polju napustio zemlju. Filip je bio i jedan od osnivača Prve banke (Prva nikšićka štedionica, a kasnije Nikšićka banka)”.
Za vrijeme Drugog svjetskog rata Italijani su u zgradi hotela “Nikšić” držali restoran u kome je kao konobar radio Luj Davičo, muzičar iz Beograda, komunista. U jednoj akciji bombom je usmrtio nekoliko italijanskih oficira. Na licu mjesta je uhvaćen i strijeljan.
Tokom savezničkog bombardovanja 1944. godine dio hotela je uništen, a nakon rata država je uzela dvije trećine hotela, a porodici ostavila trećinu.
Bonus video:
