Društvo i društveni odnosi u Crnoj Gori nosili su kroz istoriju pečat plemenskih i patrijarhalnih normi i načela. U takvom sistemu vrijednosti muškarac je imao dominantnu ulogu, dok je žena bila u podređenom položaju. Položaj žene u Crnoj Gori bio je veoma težak, a česti ratovi pogoršavali su i onako tešku situaciju.
U periodu između dva svjetska rata, žene u Crnoj Gori uzele su učešće u radu i akcijama KPJ. Pa, ipak, vrata partije za njih bila su prilično zatvorena. Od oko 610 članova partije 1935. Godine samo 12 su bile žene, a od 556 članova SKOJ-a 14 su bile omladinke. Članice partije u to vrijeme bile su: Božana Vučinić, Lidija Jovanović, Jelena Ćetković, Vasa Pavić, Olga Lekić, Katica Matković-Muk, Đina Vrbica, Milica Vuletić, Bojana Ivanović, Danka Kovačević, Vasiljka Đurović i Milica Lopičić.
Uoči ustanka, broj žena članica partije u Crnoj Gori iznosio je oko 120, što je činilo 6.7% ukupnog broja članova partije kojih je bilo oko 1800. KPJ se u svom programu zalagala za ravnopravnost žena i muškaraca u dužnostima, ali i u pravima.
Pokrajinski komitet je u periodu priprema za borbu proglasom pozvao narod na otpor protiv okupatora, a posebno se obratio ženama: „Imperijalistički rat i okupator donijeli su glad vašoj djeci, smrt, zarobljeništvo i odvođenje u logore vaših muževa, braće i sinova, poniženje za vas kao žene i prisilno prostituisanje. Ustanite u odbranu vaše časti, u odbranu života vaše djece i povežite vašu borbu sa borbom vaših muževa, braće i sinova.“
U Trinaestojulskom ustanku žene su učestvovale u udarnim grupama, direktnim borbama i najčešće kao bolničarke u gerilskim odredima. Kako je borba dobijala karakter opštenarodnog ustanka, učešće žena postalo je mnogo brojnije. Žene su većinom radile u pomoćnim službama ustaničke vojske, kao bolničarke, donosioci hrane, municije i vode, dok se dio žena direktno uključivao u borbu sa puškom u ruci.
Već u toku ustanka počeo se ostvarivati u praksi program KPJ u pogledu ravnopravnosti žena u dužnostima i pravima. Tada su žene u Crnoj Gori, po prvi put, učestvovale u izborima organa vlasti, tada ustaničkih organa narodne vlasti. Prve učesnice izbora bile su Hristina Nedić, učiteljica i Mileva Kastratović, profesorka. Učestvovale su na skupštini za izbor Odbora narodnog oslobođenja u Beranama, 21. jula 1941. Već sjutradan je Privremena vrhovna komanda izdala uputstvo o jednakom biračkom pravu žena i muškaraca: „Pravo birati i biti biran imaju svi građani koji su napunili 18 godina, muškarci i žene, bez obzira na vjeroispovijest, nacionalnost i rasu“.
Žene iz Crne Gore dale su ogroman doprinos u narodnooslobodilačkoj borbi 1941-1945. Osam žena iz Crne Gore je odlikovano Ordenom narodnog heroja: Milica Vučinić, Jelica Mašković, Vukosava Mićunović, Vukica Mitrović, Dobrila Ojdanić, Ljubica Popović, Jelena Ćetković i Đina Vrbica.
Bonus video:
