Nepristupačnost grada turističkim autobusima, manjak parking mjesta, i veliki broj strmih stepenica i uzbrdica koje dijele Jadransku magistralu od Starog grada i šetališta, učinili su da čak i autobusi koji iz Hrvatske vode turiste na izlete kroz Crnu Goru, redovno preskaču Herceg Novi, iako moraju kroz njega proći na putu do Perasta, Kotora, Budve i Cetinja.
Glavni razlog izopštavanja “grada od skalina” sa turističke mape tur-operatora nije manja kulturno-istorijska privlačnost, već to što turistički autobusi nemaju pristup gradskom jezgru, a obilazak grada od Kanli kule do luke Škver zahtijeva pješačenje strmim usponima i penjanje uz nekoliko stotina stepenica, što je za većinu turističkih grupa isuviše naporno.
Italijanska Peruđa je, kao i Herceg Novi, poznata kao grad stepenica i uzvišenja, ali i kao grad istorije i kulture. Zbog nepristupačnosti usljed brdovitog terena, manjka parking mjesta, uskih ulica, istorijski centar - ujedno i najvši dio Peruđe - rizikovao je da bude odsječen od ostatka urbane cjeline i od posjeta brojnih turista, uz neizbježne ekonomske posljedice po grad i njegovo stanovništvo.
Peruđa je riješila problem još 80-ih godina uvođenjem 4 sistema pokretnih stepenica u kombinaciji sa nekoliko strateški pozicioniranih liftova. Sistem je kompletiran modernom uspinjačom (Minimetro) koja od 2008. godine povezuje podnožje grada sa najvišom tačkom.
Pozitivan primjer
Kao rezultat, Peruđa u posljednjih 20 godina bilježi konstantan porast turističkih posjeta, a Stari grad je uspio da zadrži funkciju administrativnog i ekonomskog centra. Riješen je i problem gužvi u saobraćaju uprkos manjku parking mjesta i uskim ulicama u blizini gradskog centra, tako što je omogućeno ne samo turistima već i lokalnom stanovništvu da komotno dođu do starog grada bez automobila.
"Pokretne stepenice bile su ključna odluka za Peruđu: bez njih bi stari grad zamro, a veliki tur-operatori bi nas zaobilazili uprkos centralnoj poziciji i kulturno-istorijskom bogatstvu", rekao je savjetnik za saobraćaj pri Opštini Peruđa Roberto Ćikone za “Vijesti”.
Razdaljina koja dijeli novsku luku od Kanli kule uporediva je sa razdaljinom između željezničke stanice u Peruđi i istorijskog centra na brdu iznad grada. Reljefne nepogodnosti nadomještene su u Peruđi nizom pokretnih stepeništa koja stvaraju krunu oko starog grada, povezujući ga sa parkinzima u podnožju, gdje građani i turisti mogu komotno ostaviti automobile i za par minuta se bez zamora popeti do starog grada. Sistem pokretnih stepenica pospješen je nizom javnih liftova kojima se takođe polaze sa parkinga u podnožju.
Pokretno stepenište i liftovi u Peruđi su besplatni i aktivni od 6 ujutru do ponoći, kada se gase radi uštede električne energije. Održavanje i energetska potrošnja liftova i pokretnih stepenica (ukupne dužine preko 1km) koštaju Peruđu oko 2 miliona eura godišnje, ali opštinski savjetnik Ćikone smatra da je to bez sumnje investicija koja se veoma pozitivno odrazila na ekonomiju grada.
Pokretne stepenice i liftove u Peruđi upotpunio je moderni Minimetro pušten u funkciju 2008. godine. Radi se o potpuno automatizovanom prevozu, bez vozača i konduktera: mini-vagoni kreću se naizmjenično po šinama uz pomoć gumenih traka, po principu sličnom uspinjačama. Cijena karte je 1,5 eura, a važi 70 minuta i može se koristiti za vožnju lokalnim autobusima i tramvajem, što čini ovaj prevoz pristupačnim i za svakodnevno putovanje lokalnih građana.
Ujedno, Minimetro je od ključne važnosti za turizam, jer omogućuje turističkim autobusima da sa namjenskog parkinga na periferiji, stignu direktno do srži starog grada uživajući u panoramskom pogledu.
Turističkim autobusima nije dozvoljeno parkiranje nadomak starog grada (ukoliko ne prevoze osobe sa invaliditetom), a vlasti u Peruđi putem satelitskog prijema i telepas kartica kontrolišu da li je neki od turističkih autobusa prekršio zabranu. (Na ovaj način sprečavaju se zastoji poput onih koji se u Crnoj Gori često mogu vidjeti na uzanom putu koji vodi od Bogetića do manastira Ostrog).
Minimetro je koštao 98 miliona eura, a finansiran je od strane države i uz pomoć kredita koji vraća Peruđa od prihoda Minimetroa. Ćikone ističe da se radi o servisu za građane, pa da poput škola i javnog prevoza, projekat ne mora da bude profitabilan da bi se smatrao korisnim– dovoljno je što vraća oko 40 odsto troška na godišnjem nivou.
Osim u Peruđi, sistemi pokretnih traka i stepenica, liftova i uspinjača rasprostranjeni su u mnogim srednjovjekovnim i brdovitim gradovima u Toskani, Kalabriji, Liguriji...
Rješenje i dalje na opštinskom stolu
Sličan projekat mogao bi i te kako koristiti Novljanima koji žive u brdovitim naseljima iznad magistrale. Iako u tim djelovima grada živi značajan procenat stanovništva, u novska naselja iznad magistrale ne zalaze linije gradskog saobraćaja, nema hotela, a apartmanski kompleksi, ugostiteljski objekti i prodavnice su rijetke i uglavnom prodaju osnovne životne namirnice.
Žitelji tih naselja mahom su uskraćeni i za mogućnost izdavanja soba, za razliku od njihovih komšija iz nižih naselja kojima je to značajan izvor prihoda. (Dok je u ravničarskoj Budvi 500 metara od mora sasvim prihvatljiva udaljenost, na istoj razdaljini u Herceg Novom izdavaoci soba često ostaju praznih ruku uprkos upola nižim cijenama u odnosu na priobalni pojas). Ovo stanje uzeto je zdravo za gotovo, kao nužno i nepromjenjivo, pa se o mogućim rješenjima rijetko i govori.
Već decenijama postoje planovi o izgradnji žičare koja bi spojila gradsku luku Škver sa tvrđavom Španjola, ali se oni do danas nisu približili realizaciji. Jedna od najljepših gradskih tvrđava, sa koje se pruža fantastičan pogled na čitav Bokokotorski zaliv, Španjola je decenijama zapuštena i nepoznata čak i većini turista koji redovno dolaze u Herceg Novi (iako se od Španjole do glavnog gradskog trga stiže za nepunih 15 minuta pješice).
Brojni primjeri iz Evrope i svijeta pokazuju da je situaciju i te kako moguće promijeniti, uz pomoć pokretnih stepenica, liftova ili uspinjača, koji bi učinili ove krajeve pristupačnijima, mijenjajući strukturu grada, otvarajući nove ekonomske prilike, i povećavajući turističku privlačnost grada. Dobrobit ovih struktura ne bi imao samo turističku svrhu već bi mogao da podstakne i gradsku ekonomiju širenjem komercijalnih aktivnosti u naseljima na uzvišenju.
Direktor agencije za izgradnju Herceg Novog Slobodan Popović smatra da bi bilo “idealno” povezati novsko šetalište sa centrom grada liftovima ili pokretnim stepenicama, i da bi grad na taj način “oživio”.
"Dio Starog grada ljeti je pust jer je komunikacija između Starog grada i šetališta teška i dosta ljudi nije raspoloženo da se penje ka Starom gradu sa obale". navodi Popović koji kaže da ga moguća rješenja lično veoma zanimaju i da je to pitanje u Agenciji za razvoj “uvijek na stolu”.
On ističe da pored žičare ka Španjoli koja bi riješila problem povezivanja strmog zaleđa grada (ali oko koje pored finansijskih, postoje i imovinsko-pravne prepreke), u Novom postoji i plan za izgradnju vertikalnog lifta koji bi povezivao šetalište sa centrom grada. Ispred Dvorane Park planirana je pasarela kojom bi se došlo do iznad šetališta, odakle bi stakleni panoramski lift vodio do obale.
U gradu od skalina nikada nije urađen konkretan projekat za izgradnju pokretnih stepenica na konkretnoj lokaciji, ističe Popović, iako je i o njima u više navrata bilo riječi na neformalnom nivou. On smatra da bi u slučaju njihove gradnje Opština mogla snositi troškove struje i održavanja, ali ne i samu izgradnju, za koju bi se morao naći investitor.
"Opština nema sredstava za realizaciju ovakvih projekata, niti može očekivati da će ih imati u doglednom periodu", rekao je Popović. Moguća rješenja su akcionarsko društvo ili koncesija, pri čemu bi Opština mogla dati investitoru na raspolaganje zemljište i dozvole.
"Mogla bi se pronaći zajednička računica jer je za grad veoma važno da se to realizuje", rekao je Popović za “Vijesti”, dodajući da bez obzira na manjak sredstava ne treba gubiti vrijeme, već je potrebno pripremiti potrebne studije i projekte da bi se imala spremna ponuda kada se pronađe investitor.
U Herceg Novom već postoji zanimljiv primjer lifta hotela Plaža izgrađenog 1980. godine – na recepciju se ulazi u visini Uulice Save Kovačevića, tik ispod Starog grada, odakle se liftom silazi 8 spratova niže, direktno do plaže. Iako se radi o privatnom hotelskom liftu, godinama ga “nezvanično” koristi i lokalno stanovništvo.
Uspjelo i u Kolumbiji
Nesporno je da italijanski gradovi imaju na raspolaganju više sredstava od crnogorskih, ali je isto tako zanimljivo da primjeri pokretnog stepeništa, liftova, žičara i uspinjača ne manjkaju ni u manje razvijenim državama.
U gradu Medelin u Kolumbiji 2011. godine je pušteno u pogon pokretno stepenište dugo 130 metara, koje spaja barake jednog od najsiromašnijih kvartova grada sa centrom metropole u podnožju. Cilj projekta je da se smanji podjela između siromašnih i bogatih kvartova, ali i da se pruže nove ekonomske prilike u donedavno nepristupačnom kvartu, zbog čega je projekat nazvan “Stepenište nade”.
U Crnoj Gori u planu su: žičara koja bi spojila gradsku luku Škver sa tvrđavom Španjola; žičara od Bečića do tvrđave Kosmač; žičara Kotor (Dub) – Lovćen – Cetinje; lift Kotor - brdo Sv. Ivan.
Zagrebačka uspinjača
U Barseloni – pokretno stepenište povezuje donji dio grada sa parkom Guell koji se nalazi na brdu iznad grada. Zagreb: uspinjača postoji od 1890. godine i ima status spomenika kulture– Zagrepčani joj tepaju Stara Dama, ali i Zapinjača zbog čestih kvarova. Funkcija je simbolična, uspon traje 64 sekunde, a skoro pa se brže može uspeti stepeništem tik uz uspinjaču. U Italiji, Orvieto ima 2 lifta, 3 pokretne trake, troje pokretnih stepeništa, i uspinjača koja povezuje željezničku stanicu sa centrom grada.
Bonus video:
