Ukoliko se razvoj hidroenergije na Balkanu bude odvijao prema planovima, oko deset procenata svih vrsta evropskih riječnih riba prijeti nestanak, u Crnoj Gori najviše u Morači i Skadarskom jezeru.
To je pokazala studija o balkanskim rijekama najvećih evropskih ekoloških organizacija Euronatur i Rivervoč, koju je uradio tim eksperata Univerziteta u Gracu, na čelu sa poznatim stručnjakom Stivenom Vajsom.
U studiji pod nazivom “Balkanske rijeke-ugrožene vrste ribe-rasprostranjenost i prijetnje od razvoja hidroenergije” se navodi da se u rijekama na Balkanu nalazi 113 ugroženih vrsta riba, više nego u bilo kom drugom regionu u Evropi. Ocjena je da bi, ukoliko budu izgrađene projektovane hidroelektrane na Balkanu, rezultat bi bio alarmantan: 11 vrsta riba bi izumrlo globalno, a još 38 vrsta svedeno na ivicu istrebljenja. Navodi se i da je 69 od ispitanih 113 vrsta je endemično.
“Hidroenergija predstavlja najveću prijetnju za riblju faunu”, konstatuje se u studiji.
Navodi se da su od posebne vrijednosti tri rijeke na Balkanu: Neretva i Drina u Bosni i Hercegovini i Morača u Crnoj Gori.
“Ove rijeke pružaju stanište za više od pedeset vrsta sa Crvene liste Svjetske unije za zaštitu prirode (IUCN), što ih rangira među najznačajnijim i najtraženijim rijekama u Evropi”, piše u studiji.
Međutim, kako se navodi, planovi za gradnju brana su u toku za sve te tri rijeke i to uz pomoć EU.
“Nedavno je Evropska komisija predstavila prioritetnu listu hidroenergetskih projekata na Balkanu, koji će potencijalno dobiti finansijsku podršku. Ova lista uključuje najmanje deset projekata na te tri reke. EK namjerava objaviti konačnu listu prioritetnih projekata 17. maja”, navode iz tih organizacija.
Iz Euronatura i Rivervoča upozoravaju da, ako se EU pridržava sopstvenih zakona, mora da zaustavi te projekte brana, a ne da ih promoviše. Izvršni direktor Euronatura Gabriel Švaderer je kazao da će, na primjer, pojedine vrste pastrmke potpuno nestati ako se izgrade brane na na Morači.
“Mnogo pametnija vizija bila bi da se Morača zauvijek stavi van planova za razvoj hidroenergije. To ne bi samo zaštitilo prelijep rječni pejzaž sa rijetkom ihtiofaunom, već i hidrološku životnu liniju za čitav ekosistem Skadarskog jezera”.
U studiji su opisana tri primjera žarišta biodiverziteta i opasnosti: sliv rijeke Neretve, sistem Morača/ Skadarsko jezero u Crnoj Gori i Albaniji i sistem Tara/Gornja Drina u Crnoj Gori i BiH sa gotovo 200 kilometara slobodnog toka rijeke. Navodi se još šest rijeka od strateškog interesa za očuvanje (Sava u Sloveniji i Hrvatskoj, Kolpa na hrvatsko-slovenačkoj granici, Lim u Crnoj Gori i Sana u BiH).
Navodi se da Morača služi kao stanište za dvije endemske vrste pastrmke i mrestilište je za više vrsta riba koje žive u Skadarskom jezeru. Ukupno se radi o 33 slatkovodne vrste, a ugrožena je i evropska jegulja.
U studiji je negativno ocijenjeno i plan gradnje elektrana na Drini, što bi uticalo i na kvalitet živog svijeta u Tari.
“Tara je stanište većeg broja riba, od kojih su neke ugrožene. Poznata je po izvanredno čistoj vodi, bogatim izvorima i bogatom vegetacijom, ima više od 1.600 vrsta biljaka i pruža stanište za mrkog medvjeda, sivog vuka i evropsku divlju mačku. Tari se pridružuje i rijeka Piva, koja je takođe imala spektakularan kanjon od 1.200 metara, ali je sada tamo brana visine 220 metara. Riblja fauna nije slična onoj u Tari, ali su pronađene 22 domaće vrste. Kanjoni sa visokim hidrauličnim stresom i strmim putem nude nekoliko mogućnosti za mrijest i rast. To znači da dugoročna stabilnost mnogih vrsta mogu zavisiti od kretanja u kanjonu”, piše u studiji.
Navodi se da su u većini centralne Evrope, neke migratorne populacije nestale.
“Takve migracije na evropskim rijekama su danas rijetko moguće, ali je vrlo vjerovatno da se kretanja odvijaju u sistemu Tara-Drina. Prema tome, ti procesi mnogo zavise od očuvanja otvorenih koridora i tokova staništa vode. Drina je jedna od najcjenjenijih i zakonom zaštićenih rijeka u Evropi. Iz perspektive ugroženih riba, to je najduži slobodni tok rijeke u slivu Dunava”.
Bonus video:
