Ukoliko bi stručna komisija danas obišla budvanski Stari grad, jednu od najstarijih naseobina na Jadranu, sa istorijom dugom dva i po milenijuma, ova jedinstvena urbanističko–arhitektonska cjelina, po svemu sudeći, izgubila bi status spomenika kulture prvog reda.
Iako je Budvansko polje godinama sinonim urbanističkog haosa, predvodnik nelegalne i nekontrolisana gradnje i svjedok bahatosti građevinske mafije, možda najdrastičniji primjer divlje gradnje, upravo je Stari grad.
Epicentar kulturnog blaga metropole turizma pretvoren je u građevinski haos. I dok mnogi i ne mogu primijetiti šta se unutar zidina Staroga grada događa, mnogi staromještani svjedoci su kako iznad bedema, iz godine u godinu, polako isplivavaju novi krovovi, a kuće rastu.
Epicentar kulturnog blaga metropole turizma pretvoren je u građevinski haos.
Nakon što je poslije razarajućeg zemljotresa obnovljen, i zvanično 1987. primio ponovo svoje stanare, u Starom gradu su do 2003, uprkos donijetom zvaničnom planskom dokumentu “Urbanistički plan Stari grad”, izgrađena nelegalna 22 sprata i hiljade kvadrata stambeno-poslovnog prostora, te izvršena 753 “manja prekršaja” (izgrađene terase, probijeni prozori gdje im nijesu mjesta, izgrađene “viđenice” na krovovima….).
Iako je Urbanistički plan jasno definisao namjenu kompletnog prostora, sa njegovim kršenjima, nastavljeno je i u posljednjih osam godina, pa su procjene da su u Starom gradu nelegano izgrađene još četiri kuće i dodatno izvršeno još stotinjak prekršaja.
Niko ne želi da revidira urbanistički plan
Nakon zemljotresa 1979. kada je bukvalno Stari grad bio razoren, 1985. donosi se Urbansitički plan. Međutim, godine urbanističkog divljanja, koje nijesu ni zaobišle ovaj spomenik prvog reda, dovele su do toga da se mora uraditi njegova revizija plana. Opština krajem 90-ih ulazi u priču o reviziji plana, pa čak Zavodu za izgradnju AD Budva dodjeljuje cijeli posao, ali od 1998, kada je formirana i stručna komisija, sve ostaje na mrtvoj tački.Ni mnoge druge opštinske vlasti koje su dolazile na čelo metropole turizima nijesu htjele ili željele da se uhvate u koštac sa divljom gradnjom i saniranjem Staroga grada.
Mnogi od građana namjeravaju da legalizuju ono što su izgradili, ili da, kao njihove komšije, dograde po koji kvadrat.
Mnogi od građana namjeravaju da legalizuju ono što su izgradili, ili da, kao njihove komšije, dograde po koji kvadrat.
Činjenica je da je sve vrijeme Zavod za zaštitu spomenika izdavao saglasnosti, pa je tako za mnoge intervencije koje su izvedene unutar zidina najznačajnija državna institucija koja se bavi zaštitom kulturne baštine i spomenika, ipak, davala zeleno svjetlo.
Država žmurila pred divljom gradnjom
Elaborat o degradaciji Staroga grada 2003. tadašnji direktor Zavoda za zaštitu spomenika Slobodan-Bobo Mitrović predao je gradonačelniku Radu Jovanoviću. U međuvremenu, za vrijeme svoga mandata koji je bio do 2006. Mitrović je podnio čak 11 krivičnih prijava za divlju gradnju protiv investitora koji su, mimo dozvole Zavoda, kršeći važeći urbanistički plan, gradili.
Međutim, nijednu od ovih krivičnih prijava tužilaštvo do danas nije procesuiralo, pa su mnogi divlji graditelji abolirani.
Kultura pretvorena u diskoteku
Iako je Urbanističkim planom unutar Staroga grada od ukupno 45.000 kvadrata stambenog prostora, koliko, inače, broje građevinski poduhvati na Zavali ili luksuzni poslovni centar “TQ plaza”, jasno predviđeno da 6.000 kvadrata bude namijenjeno isključivo kulturi, od toga je realizovano svega 1.500 kvadrata. Ostatak prostora Opština je, nažalost, prodala.
A legenda od Kadmu i Harmoniji, starom feničanskom kralju koji je na volujskoj zaprezi došao na ovaj dio Jadrana i osnovao Budvu, po svemu sudeći, danas je umjesto kulturnog poprimila zabavni karakter.
Spomenik kulture pretvoren je u veliku diskoteku na otvorenom, trgovački centar, pa tako unutar zidina Starog grada postoji više od stotinu butika i ugostiteljskih objekata, a gotovo cijela kontakt zona, koja je takođe dio spomeničkog kompleksa, prekrivena je terasama lokala i otvorenih šankova.
Danas se zidine Staroga grada ne mogu vidjeti od tendi lokala, koje su ih bukvalno opasale, a unutra se uskim ulicama ne može proći od reklama, stolica i stolova kafea.
Za razliku od ostalih gradova koji su pronašli načine da stara urbana jezgra “očiste” od raznih “pošasti” novog vremena - reklamnih panoa, klima-uređaja, tendi i na taj način predoče svima koji dođu ljepotu kulturno-istorijskog blaga, starobudvanski grad je bukvalno “ugašen”.
Revitalizujte Stari grad
"Osjećajući svakodnevno kako Stari grad gubi mnogostruke gradske funkcije i pretvara se u ogromnu restoransku terasu koja funkcioniše samo noću, gdje danju skoro niko ne uđe, svjedoci smo i učesnici prenamjene jednog cjelovitog grada u monofunkcionalnu ugostiteljsku sadržinu. To je nedopustivo, posebno što se radi o zaštićenom spomeniku kulture koji je u kontinuitetu živ grad 2000 godina",navodi se u pismu Mjesne zajednice Stari grad koje je dostavljeno gradonačelniku Lazaru Rađenoviću.
U pismu koje je potpisala predsjednica Savjeta MZ Božena Jelušić ističe se da je Mjesna zajednica započela prikupljanje materijala za jedno ozbiljno reprogramiranje Staroga grad.
"Društvene djelatnosti, kultura, trgovina su dominantne potrebe revitalizacije gradskog jezgra, a posebno vraćanje stalno nastanjenih stanovnika. Kotor, Tivat i Herceg Novi su angažovali NVO Expedition na reprogramiranju i revitalizaciji gradskih trgova. U periodu tranzicije gotovo svaka budvanska vlast je počinjala rješavati pitanje revitalizacije Staroga grad i gotovo u startu odustajala. Za to vrijeme grad sve više nestaje kao gradska zajednica i gubi dragocjena vjekovna obilježja. Da bismo ušli u ovaj proces reprogramiranja, neophodno je uraditi nekoliko presjeka stvarnog, planiranog stanja", navodi se u dopisu.
Ko su vlasnici kulturnih dobara
Iz Mjesne zajednice upozoravaju da je jedan od ključnih poslova katastarska evidencija vlasništva, a u nekim slučajevima i revizija uknjižbi kako objekata tako i slobodnih površina.
Iz Mjesne zajednice dostavili su gradonačelniku spisak od 25 objekata unutar Staroga grada, sa molbom da im opštinske službe dostave vlasništvo, kao i istorijat uknjižbi u posljednjih 25 godina. Oni su, takođe, zahtijevali da se dostavi i spisak nelegalno useljenih objekata.
Da su mnogi kulturno-istorijski spomenici prešli u privatne ruke, primjer je stara tvrđava iz 15. vijeka, Citadela, koju je prije deceniju i po od Vojske Jugoslavije kupila budvanska firma “Imobilija”, biznismena Brana Ćupića.
Prema informacijama iz Mjesne zajednice, ilirski piloni iz trećeg vijeka prije nove ere su u vlasništvu jednog butika, dok se bedemi Staroga grada i dalje knjiže na JNA.
Nelegalan hotel
Da se nastavilo sa nelegalnom gradnjom i nakon što je Zavod za zaštitu spomenika 2003. zvanično objavio dokumenta o svim devastacijama Staroga grada, svjedoči i izgradnja mini- hotela uz same bedeme – “Astorije”.
Iako ni do danas ne postoji građevinska dozvola za ovaj hotel, Ministarstvo turizma, za vrijeme ministra Predraga Nenezića, izdalo je upotrebnu dozvolu i kategorisalo hotel.
U Sekretarijatu za urbanizam potvrđeno je “Vijestima“ da za “Astoriju”, koju je gradila firma biznismena Dragana Perovića, ne postoji građevinska dozvola. Da je to tako, najbolje govori i to da je Opština na svom sajtu do prije mjesec dana u rubrici divlja gradnja i dalje imala sliku gradnje “Astorije” i nadziđivanje bedema.
Zanimljivo je da je saglasnost za podizanje turističkog objekta u Starom gradu Perovićevoj firmi potpisao direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture na Cetinju Čedomir Marković 1996. godine, što je preduslov za izdavanje dozvole, ali sve dok se ne revidira Urbanistički plan, ta dozvola ne može biti izdata. Naime, ovim UP na toj poziciji nije predviđena izgradnja hotela. Bivši gradonačelnik Rajko Kuljača je čak prilikom jednog od gostovanja na crnogorskoj televiziji najavio rušenje hotela, za šta je bilo i napisano rješenje.
Zla kob “Jadranske straže”
Da pojedine kulturno-istorijske zgrade, koje su promijenile vlasnike i iz državnih prešle u privatne ruke, imaju i svoju čudnu, pa i kobnu priču, najbolje govori slučaj “Jadranske straže”. “Jadanska straža”, koja se nalazi na trgu između četiri crkve, godinama je bila u vlasništvu Opštine. Međutim, odlukom tadašnjeg gradonačelnika Budve Rada Gregovića, krajem 90-ih Opština prodaje ovu zgradu izvjesnom biznismenu Buturoviću za 390 hiljada maraka. Tada počinje zla sudbina ovoga spomenika.
U Sekretarijatu za urbanizam potvrđeno je “Vijestima“ da za “Astoriju”, koju je gradila firma biznismena Dragana Perovića, ne postoji građevinska dozvola.
Tada započinje rekonstrukcija “Jadranske straže”, pa iako je u ugovoru o prodaji navedeno da se prodaje samo prizemlje i prvi sprat, započinje i rekonstrukcija podruma. U podrumu su se nalazile katoličke kripte, gdje su se sahranjivali ugledni građani. “Jadranska straža”, koja je stepenicima povezana sa crkvom Santa Maria in punta, biva kompletno razrušena, a svjedoci kažu da su i kosti iz kripti bile povađene i pobacane.
Kripte bivaju pretvorene u šank i magacin lokala. Ali cijeli posao ubrzo staje. Posljednjeg dana maja 2002. Sekulić biva brutalno ubijen u svom džipu u Mediteranskoj ulici. Porodica nedugo potom prodaje “Jadransku stražu” za 1,2 miliona eura ruskom biznismenu Kuznjecovu.
I on započinje rekonstrukciju i, mada mu je bilo zabranjeno da mijenja gabarite zgrade, ruski investitor ruši iznutra kompletnu građevinu, te umjesto dvije gradi tri. Početkom septembra 2007. u oružanom sukobu u prisustvu na stotine turista, na terasi “Jadranske straže” ubijen je Vladimir Rakočević, koji je živio u Češkoj, i ukrajinski državljanin Adalbert Šut, dok su ranjeni Vladimir i Željko Janković.
Umjesto duga mogli da otkupe spomenike
Arhitekta i o šef budvanskog PzP-a Stevan Džaković ističe da je, umjesto što se zadužila 60 miliona eura, Opština mogla četvrtinom toga novca da ponovo u svoje vlasništvo vrati sve vrijedne kulturno-istorijske spomenike koje je pod čudnim okolnostima rasprodala u protekle dvije decenije.
"Ne zamjeram investitorima, oni žele da naprave biznis jer na Budvu gledaju kao na štampariju para. Problem je što lokalna vlast ne može da uokviri problem, da ograniči eksploataciju prostora. Oni se pravdaju da se kapital ne može zaustaviti, ali se može kanalisati. Oni priznaju nekoliko desetina miliona eura duga, tvrdim da ih niko za to ne bi prozivao da su za te pare otkupljivali kulturno-istorijske spomenike i zemlju", kazao je Džaković.
Galerija
Bonus video:
