Zid ispod parkinga u centru Herceg Novog koji se nedavno srušio, skrenuo je pažnju na podzide u gradu o kojima nema adekvatne brige, a posebno na stare suvomeđe, građene još u doba Austrougarske.
Herceg Novi je smješten na padini, pa je zbog konfiguracije terena izgrađen veliki broj potpornih zidova, a najimpresivniji i estetski najvredniji su oni iz doba Austrougarske. Kada je početkom 20. vijeka građen kolski put kroz centar grada izgrađene su stotine metara zidova, uglavnom tehnikom suvomeđe. Oni su i danas u dobrom stanju i služe svrsi. Tako je i sa podzidama izgrađenim za potrebe željezničke pruge (Gabela Zelenika), koja je kroz hercegnovsku opštinu “prošla” 1904. godine.
Danas nema adekvatnog održavanja tog, iako ne formalno proglašenog, kulturnog blaga. Kroz te zidove probijaju se otvori, djelovi se ruše da bi se izgradili objekti.
“U nadležnosti naše služba za održavanje puteva je čišćenje od zelenila podzida u gradu i to samo onih ispod puteva, dok je za one iznad puta “zadužen” vlasnik placa ili objekta na njemu”, objašnjava direktorica Stambeno komunalnog preduzeća Jasmina Konjević.
Ona navodi da nema posebne zaštite za podzide, ali da su one u zaštićenom podgrađu obuhvaćene planom zaštite kao kulturno dobro drugog reda.
“Zato se za sve radove na podzidama u tom dijelu opštine, mora dobiti saglasnost Zavoda za zaštitu spomenika kulture”, ističe Konjević.
Suvomeđe, a i podzide građene u doba Austrougarske u urbanom dijelu opštine, spadaju u tu kategoriju, dok u drugim djelovima grada nemaju takav status.
Umijeće suvozidne gradnje upisano je na UNESCO-ov Reprezentativni popis nematerijalne baštine čovječanstva, na inicijativu Kipra, Francuske, Grčke, Hrvatske, Italije, Slovenije, Španije i Švajcarske.
“Carska gradnja austrougarskog perioda se ističe masivnošću i preciznošću, uz šta je išao garantni rok od 100 godina, rok koji danas ni blizu ne možemo dostići sa armirano-betonskim zdanjima. Kada je zid napravljen od masivnog i brižljivo slaganog kamena, njegova upotrebna vrijednost je velika i dugotrajna. Nije nebitno da se takva struktura po potrebi opet može prezidati, gotovo bez ikakvih gubitaka na materijalu”, objašnjava dobar znalac, ali i inicijator da se sačuva i valorizuje taj tip gradnje Željko Starčević.
On je angažovan u okviru sekcije za markaciju i vodičku službu planinarskog kluba “Subra”, u kojoj se odvija i aktivnost na održavanju starih pješački puteva i drugih suvozidnih objekata.
“Suvomeđa preko puta vile poznate kao kod “Dva lava” u glavnoj hercegnovskoj ulici, ima veću vrijednost i vizuelni identitet nego 10 novogradnji koje bismo mi tu rado probali da natrpamo. Zato je bitno odrediti šta i kako treba štititi od preostalih građevina rađenih u tehnici na suvo. Da se razumijemo: nije svaka suvomeđa jednako vrijedna i “nedodirljiva”. Kao i u svakoj raboti, možemo razlikovati državnu-monumentalnu gradnju i privatno otaljavanje, preziđivanje i krpljenje. U tom pogledu nije se mnogo šta promijenilo ni danas. Prostor između blokova u suvomeđi ostaje slobodan za bujanje života, što je takođe pozitivna strana u eri sve masovnijeg uništavanja živog svijeta”, kazao je Starčević.
Kod nas takmičenje, na Majorki posao
Radi ukazivanja na značaj očuvanja suvomeđe kao dijela kulturne baštine i kulturnog pejzaža, na Orjenu će ovog ljeta biti održano Prvenstvo Crne Gore u gradnji suvomeđe. Pored toga PK “Subra” svake godine organizuje i volonterske radionice gradnje u kamenu u tehnici na suvom, gdje učesnici na licu mjesta uče tehniku i obnavljaju pojedine segmente terasastih njiva, pješačkih puteva i nekadašnjih vojnih položaja.
Na Majorki sezonski zapošljavaju radnike-suvomeđare koji širom ove svjetski poznate turističke destinacije, idu i popravljaju suvomeđe duž nekadašnjih poljoprivrednih, danas turističkih pješačkih puteva.
Na Ćilipima niču nove zgrade građene “na suvo”
Koliko se god trudili da kamen danas potisnemo čelikom, staklom i sve prisutnim betonom, kamen nam stalno ostaje pod nogama.
Na svega desetak kilometara od granice, Hrvati su to već dobro shvatili tako da je, primjera radi, ispred aerodroma Ćilipi u toku obnova jedne suhozidne poljoprivredne kućice, u ovim krajevima poznate pod nazivom kućerica. Uprava uviđa da će to biti prva turistička atrakcija po izlasku gosta iz aerodromske zgrade.
Bonus video:
