Vuna je opet u modi, tvrde Kolašinke i Mojkovčanke koje zarađuju izradom i prodajom zimskih odjevnih predmeta od tog materijala.
Čarape, džemperi, kape, šalovi, potkošulje... - ispeletene na način kako se to na sjeveru radilo i prije stotinu godina, sve su primamljivije, prije svega turistima. Međutim, minulih nekoliko godina i domaći kupci više cijene vunu, tvrde pletilje.
Cijene, kažu i kupci i prodavci, odgovaraju kvalitetu. Zahvaljujući brojnim sajmovima rukotvorina i bazarima, postepeno se obnavlja i vještina pletenja, ali i upotreba vune. Već decenijama na sjeveru u mnogim opštinama ne postoji organizovan otkup vune, pa je i ta vrijedna sirovina gubila na značaju. Nakon striženja ovaca, vuna se, uglavnom, baca. Ostavljaju se se samo male količine, za potrebe domaćinstva.
Pletilje sa sjevera tvrde da radom oživljavaju stare zanate, podsjećaju na vrijednost vune, ali i značajno pomažu kućnom budžetu.
Mojkovčanka Slavica Kovačević priča za “Vijesti” da sedam godina zarađuje od vještine koju je naučila još u djetinjstvu. Na njenom štandu na Božićnom bazaru u Kolašinu, najjeftinije su vunene čarape koje koštaju šest eura.
Ističe da je zadovoljna interesovanjem kupaca.
“Vještijoj pletilji treba dan da isplete par vunenih čarapa. Naravno, plete se u pauzi od ostalih kućnih poslova. Sve više sugrađanki traži od mene da ih naučim pletenju. Radim to na način na koji se odvajkada radilo na ovim prostorima.
Čarapa treba dobro da legne uz nogu, da je prijatno nositi. S mnogo pažnje izrađujem i druge odjevne predmete. Cijene su različite, neki nemaju novca za kupovinu, ali niko ne kaže da je preskupo“, kaže ona.
Dug je put dok se vuna pripremi za pletenje, objašnjava Slavica. Vuna se prvo pažljivo pere, “vlači“, pa tek onda se od nje ispreda konac.
Kolašinke i Mojkovčanke vunu nose u “vlačare“ u Bijelom Polju, jer bliže nema. I za pređu je potrebna umješnost, jer je uvijek na cijeni bio tanji konac, od koga se pletu finiji komadi. Bitna je i “šara“ na čapama, odnosno kako je ispleten dio koji ide uz list noge, a još bitnije oblikovanje dijela oko pete i prstiju. Najčešća je, kaže Mojkovčanka, naravno bijela vuna.
Postoji i “sigava“ (siva) i crna, koja je sada najređa, pa zbog toga i najtraženija.
Za one koji dan provde na snijegu i mrazu, vuna je, objašnjava, nezamjenjiva.
Slavica izrađuje i vunene potkošulje i donje duge gaće, koje se nose ispod pantalona. Cijena im je oko 20 eura, a za njih se često odlučuju skijaši.
Ističe da zna nekoliko “trikova“, pa odjevni predmeti koje plete ne “peckaju“ kožu.
“Uglavnom, osnovna primjedba da je vunena odjeća, koja nije industrijski obrađena, neprijatna za nošenje. Postoji stari ‘recept’ kako da se učini mekšom i prijatnijom. Kad se završi pletenje, na plamenu se pažljivo spaljuje površinski ‘bockavi’ sloj, recimo na čarapama. Poslije toga površina bude mekša“, objašnjava ona.
Prodajom ispletenog, kađe da je zadovoljna i Kolašinka Marijana Rakočević. Ona je jedna od korisnica novčane podrške iz opštinskog programa “Žensko preduzetništvo“. “Ta podrška mi je značila da unaprijedim svoj posao. Cilj mi je bio da pletenje i vunu ponovo učinim aktuelnim i upotrebljivim. Mnogo onoga iz naše tradicije što je vrijedno, vremenom smo odbacili kao prevaziđeno, a ispostavlja se da ljudu iz razvijenijih zemlja baš to traže. Smatram da vrijednost ručnog rada i vune ne prolazi, pa je to moje opredjeljenje. Volim svoj posao i drago mi je što je dosta i sugrađana i turista, koji cijene ovu vrstu rukotvorina“.
Bogat izbor rukotvorina od vune je i u kolašinskoj suvenirnici, u Centru za kulturu. Zaposleni kažu da je interesovanje dobro. Najviše se traže kape i čarape, ali u posljednje vrijeme i lutke izrađene ručno od vune. U njihovoj ponudi cijena nekih, rukom rađenih unikatnih odjevnih predmeta, je i više od 100 eura.
“Vunene čarape su od šest do 10 eura, u zavisnosti od dužine i vrste pleta. Kupuju podjednako i turisti i Kolašinci. Po istoj cijeni prodaju se vunene čarape i na pijaci. Kupci, uglavnom, znaju dosta o vuni i cijene rad pletilja. Prodajemo i znatno skuplje komade vunene garderobe. Autentičnost, kreativnost i vještina su uvijek na cijeni i uvijek će za to postojati kupci“, kažu u najvećoj kolašinskoj suvenirnici.
Dobro grije, a ne znoji
Pletilje kažu da je specifičnost vune u tome što održava toplotu tijela, ne izaziva znojenje, a dobro štiti i od vlage. Na sjeveru su se vunene čarape ranije nosile i tokom ljeta, za vrijeme radova na livadama.
“Kosci često nose vunene čarape, jer im se tako ne znoje stopala i nije im vrućina. Poznata su i mnogo ljekovita svojstva vune, naročito kod reumatskih bolesti. Neoprana vuna se u našim krajevima koristi za liječenje još nekih bolesti. Možda mnogo od toga nije tačno, ali niko ne može osporiti prednost prirodnog materijala nad vještačkim”, kaže jedna od pletilja.
Neke od njih planiraju i da savladaju zaboravljene vještine prirodnog farbanja vune, među kojima je najpoznatija one korom od oraha, trešnje i vrbe.
Bonus video:
