Najmanje jedna firma u Albaniji imala je građevinsku dozvolu za gradnju malih hidroelektrana na rijeci Cijevni na teritoriji te države u trenutku kad su iz Vlade Albanije crnogorskim medijima saopštili da zainteresovanih za gradnju mHE ima, ali da gradnju nikom nisu dozvolili.
To se zaključuje iz dokumentacije koju je albansko Ministarstvo infrastrukture i energetike dostavilo kolegama u Crnoj Gori, a Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) objavilo na zvaničnom sajtu (mrt.gov.me), uz poziv na javnu raspravu, koja traje do 24. februara.
“Vijesti” su u oktobru 2018. objavile informaciju da je na albanskom dijelu Cijevne, bez prethodne konsultacije sa Crnom Gorom, u toku izgradnja više mHE, a da je u planu 14 takvih projekata. Iz albanskog Ministarstva za infrastrukturu i energiju davali su oprečne odgovore javnosti, a u jednom od njih, od 11. oktobra 2018, kazali su da su zahtjev za mHE na Cijevni predale četiri kompanije, ali da nijedna od njih do tada nije dobila građevinsku dozvolu i da tek razmatraju njihove zahtjeve.
Prema dokumentaciji koju su nedavno ustupili crnogorskim kolegama, za mHE “Muras” dozvola je data 16. marta 2018, sedam mjeseci prije tvrdnje albanskih vlasti da nisu izdali nijednu dozvolu.
Godinu i četiri mjeseca u javnosti se govori o planovima Albanije da na svojoj teritoriji gradi mHE na Cijevni, rijeci koja dijelom protiče kroz Crnu Goru. Iako međunarodne konvencije obavezuju zemlje potpisnice da jedna drugu uključe u proces, Crna Gora prethodno nije obaviještena o planovima Albanije. Nekoliko dana pošto su “Vijesti” objavile informaciju o planovima u Albaniji, crnogorsko Ministarstvo vanjskih poslova najavilo je da će njihovu potvrdu tražiti od albanskih kolega. Konkretni koraci, međutim, učinjeni su tek godinu kasnije, u septembru 2019, kada je u Podgorici održan sastanak albansko–crnogorske Komisije za upravljanje vodama od zajedničkog interesa. Tokom rasprave o izgradnji mHE na Cijevni, iz crnogorske komisije tada su saopštili da nadležni u Albaniji nisu blagovremeno, adekvatno, ni argumentovano odgovorili na zahtjeve Crne Gore o izjašnjenju o mogućem prekograničnom uticaju projekta izgradnje mHE na Cijevni, na albanskoj teritoriji. Crnoj Gori su kasno dostavljene preliminarne procjene uticaja na životnu sredinu, kazali su tada iz Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja i dodali da je ta dokumentacija “nepotpuna i nema vrijednost u tehničkom smislu”. Iz resora Milutina Simovića rekli su i da je riječ o studijama koje su izrađene 2016. i 2017. godine, te da u njima ne postoje tehnički podaci koji bi ukazali na prekogranični uticaj mHE na ukupni režim voda.
“Studije ne sadrže podatke o hidrološkim, hidrogeološkim i geološkim karakteristikama, kao ni geodetske podloge o lokalitetima mHE, tipu ovih objekata, kao ni trenutnom stanju i planiranoj projekciji mHE na ovoj rijeci”, kazali su iz Ministarstva poljoprivrede nakon sastanka 19. septembra.
Crnogorska komisija smatrala je i da je to što Crna Gora prethodno nije obaviještena u planovima u suprotnosti sa Konvencijom o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu (ESPOO). Njihove albanske kolege nisu se saglasile sa tim. “Početak procedura za izgradnju ovih HE nije u suprotnosti sa konvencijom ESPOO s obzirom na to da se ova konvencija tiče slučajeva izgradnje brana, dok ovi projekti ne predviđaju izgradnju brana, i da je diplomatskim putem proslijeđena kopija dokumentacije uticaja na životnu sredinu Ministarstva turizma i životne sredine”, navodi se u odgovoru albanske vlade.
Ko gradi mHE na Cijevni
Prema dokumentaciji koja je poslije godinu i četiri mjeseca od otvaranja tog pitanja i zvanično dostupna crnogorskoj javnosti, na Cijevni je, na teritoriji Albanije, u toku gradnja dvije HE - “Muras” i “Dobrinje”. Planirana je i izgradnja HE “Vriela” na slivu Cijevne. HE “Muras” gradi kompanija “Mateo &Co” na rijeci Cijevna Selce, koja je pritoka Cijevne.
Objekat se nalazi u opštini Malesi e Madhe. Dozvola za gradnju te elektrane objavljena je 16. 03. 2018. godine, dok su radovi, kako se navodi u dokumentaciji albanske vlade, počeli 01. 11. iste godine. U dokumentu koji je dostavljen Crnoj Gori, piše i da je Vlada Albanije “uslovno” dala dozvolu za gradnju tog hidroenergetskog objekta. Ne navodi se, međutim, i šta to konkretno znači. Jednu od dozvola za tu HE potpisuje i premijer Albanije Edi Rama. I HE “Dobrinje”, koju gradi kompanija “W.T.S.- Enerdži” gradi se u istoj opštini, na istoj pritoci Cijevne. Zahtjev za dozvolu podnijet je 21. juna 2018, a dozvola za izgradnju, kako se navodi u dokumentaciji, objavljena je 1. marta 2019.
U dokumentima koje je albansko ministarstvo dostavilo Vladi Crne Gore, među HE na Cijevni pominje se i HE “Vriela”, ali ne piše i u kojoj je fazi taj projekat. Preliminarna dozvola data je kompaniji “Selca Energji”.
Nema radova dok se ne utvrdi uticaj
Crnogorske institucije i nevladine organizacije i ranije su tražile da se radovi na izgradnji mHE na albanskom dijelu Cijevne zaustave dok se ne utvrde stvarni negativni uticaju tih projekata na tok rijeke na teritoriji Crne Gore.
Analizirajući dokumentaciju albanskog ministarstva, Ksenija Medenica iz Centra za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP) “Vijestima” je kazala da je jedan od ključnih problema taj što nije urađena analiza kumulativnih efekata izgradnje većeg broja mHE na istom vodotoku.
“Stvarna slika negativnih uticaja na donji tok Cijevne nije poznata čak ni sada nakon što je dokumentacija dostavljena. Srž problema leži u činjenici da sa albanske strane ne postoji planska pretpostavka niti studija o mogućem, odnosno izvodljivom broju mHE na jednom vodotoku. Na rijeci Cijevni se trenutno grade dvije mHE, a treća je u fazi dobijanja dozvola, dok još nije poznato koliko će ih ukupno biti”, kazala je ona.
Medenica podsjeća da će se ESPOO na proljeće baviti slučajem Cijevne.
“Pokretanje međunarodnih postupaka je sporo i dugotrajno, ali je u ovom trenutku važno što će ESPOO konvencija u martu notifikovati slučaj rijeke Cijevne. Njihovo mišljenje i stav po ovom pitanju biće poznat u septembru. U međuvremenu, od ključne je važnosti izvršiti pritisak da se uspostavi moratorijum na gradnju mHE dok se utvrdi nivo uticaja na tok Cijevne koji prolazi kroz Crnu Goru”, poručila je Medenica.
Javna rasprava
Ministarstvo održivog razvoja i turizma dokumentaciju koju su dobili od kolega iz Albanije prevelo je na crnogorski jezik i objavio na veb sajtu tog resora, uz poziv zainteresovanima da uzmu učešća u raspravi. Dokumentacija je dostupna na stranici mrt.gov.me, a komentari, sugestije i primjedbe do 24. februara mogu se slati putem emaila na adresu brankica.cmiljanovic@mrt.gov.me ili dostaviti na arhivu MORT-a.
Kanjon Cijevne je Emerald stanište i jedan od kandidata za buduće Natura 2000 zaštićeno područje. U Crnoj Gori, kanjon Cijevne je 2017. godine proglašen spomenikom prirode. U januaru prošle godine, odbornici Skupštine opštine Tuzi usvojili su i Deklaraciju o Cijevni, uvjereni da će gradnja mHE na albanskom dijelu toka te rijeke “sigurno negativno uticati” na njeno prirodno stanište u Crnoj Gori.
Bonus video:
