U srcu Podgorice - u naselju Momišići, u blizini škole “Sutjeska” i vrtića, 40 godina ponosno stoji spomen-obilježje rodoljubima iz toga dijela grada poginulim u Narodnooslobodilačkom ratu 1941-1945. godine.
Djelo arhitekte Andrije Markuša posvećeno je dvadeset petorici palih junaka, među njima i narodnom heroju Vasiliju Vaku Đuroviću, komandantu Četvrte crnogorske brigade...
Markuš za “Vijesti” kaže da je spomenik svečano otvorio 1979. godine narodni heroj Andrija Mugoša.
“Za vrijeme svečanosti, na školi ‘Sutjeska’, koju sam takođe projektovao, stajala je velika slika maršala Tita. Slika je bila djelo čuvenog tapetara, pronalazača, Ivana Radunovića, koji je takođe iz Momišića”, priča Markuš.
Na svečanosti je bio prisutan veliki broj građana tadašnjeg Titograda.
Vidljivi djelovi spomenika izgrađeni su, kako je objasnio Markuš, od bijelog armiranog natur-betona (bijeli cement sa bijelim aranđelovačkim mermerom - šalovanog u blažujci).
“Glavni akcent, završni dio spomen obilježja, nastao je, pored ostalog, i u težnji da simbolizuje broj palih boraca, ali tako da se njime diskretno zastupi oblik petokrake. Taj karakteristični oblik izveden je sa montažnim blokovima dimenzija 16/23-195, izrađenih od natur-betona. Iskorišćeno je da je broj palih boraca djeljiv sa brojem krakova u petokraci”, navodi Markuš.
Na svakom kraku, na betonskim blokovima, ispisano je po pet imena palih boraca.
“Blokovi su se prostim zidanjem objedinili u jednu celinu - oblika horizontalno postavljene petokrake, sa prozirnim krakovima. Ovi krakovi izgledaju poput ukrštenih prstiju kod obje ruke. Položaj blokova u slogu podsjeća na propeler, što simbolizuje snagu i borbeni položaj u okruženju”, kazao je Markuš.
On priča da je u sklopu svečanosti otvaranja bila predviđena i izložba fotografija spomen-obilježja, u jednoj od učionica škole “Sutjeska”.
“Obavijestili su me da su slike pokradene. Prokomentarisao sam da je ‘odlično kada se spomenik nekome tako dopao”.
Hroničari toga vremena, kako je naveo, zabilježili su, odnosno zamijenili, pa su napisali da je spomenik projektovao Andrija Mugoša.
Spomenik je građen u vrijeme katastrofalnog zemljotresa 1979, koji je pogodio Crnu Goru.
“Završavali su zadnji red blokova, koji su bili u svježem betonu. Nije zabilježeno u struci kod zemljotresa te jačine da ne dođe do oštećenja, pogotovo što je to još bio svjež beton. To se desilo tako, jer je spomenik zamišljen u obliku drveta, zbog toga se uvijao kao stablo na vjetru”, istakao je Markuš.
On je naglasio da je zahvalan Glavnom gradu, jer su nedavno renovirali spomen obilježje.
Recenzent Bogdan Bogdanović, autor Kamenog cvijeta u Jasenovcu
Markuš priča da je recenzent na projektu za spomenik bio čuveni arhitekta, graditelj Bogdan Bogdanović, koji je između ostalog autor kompleksa Kameni cvijet u Jasenovcu.
“Njegova sva djela su još za vrijeme njegovog života uvrštena u baštinu Svjetske kulture”, naveo je Markuš.
Bogdanović, profesor, umjetnik, filozof, koji je bio i gradonačelnik Beograda, osim spomenika Kameni cvijet u Jasenovcu, posvećenom stradalima u ustaškom koncentracionom logoru, osmislio je izgled niza memorijala - u Prilepu, Kruševcu, Kosovskoj Mitrovici, Leskovcu, Travniku...
Bogdanović je takođe projektovao spomenik na Jasikovcu kod Berana
Bomba ubila Vaka i ranila Tita
Momišićanin Vasilije Vako Đurović poginuo je 9. juna 1943. godine tokom bitke na Sutjesci.
Pored Đurovića, koji tada bio komandant čuvene IV proleterske crnogorske brigade, tada je od avionske bombe poginuo i narodni heroj Đuro Vujović Španac i član engleske vojne misije Bil Stjuart, a ranjen je vrhovni komandant Josip Broz Tito.
Đurović je učestvovao u mnogim borbama, a u napadu na Kupres u Bosni i Hercegovini u avgustu 1942. godine, koji je tada bio jako uporište ustaša, teško je ranjen.
U početku ustanka bio je komandir momišićko-tološke čete.
Učestvovao je u borbama širom Crne Gore, u Bosni, a istakao se u borbama tokom Četvrte i Pete neprijateljske ofanzive.
Njegovi posmrtni ostaci nakon rata su sahranjeni u grobnici narodnih heroja na Gorici.
Povezani članci
Bonus video:
