Breza u Kolašinu i na njoj Partizansko spomen groblje – mjesto stradanja, tokom Drugog svjetskog rata, ali i mjesto sa kojeg se još šalju glasne poruke antifažizma.
Na poljani na kojem je taj kompleks, u periodu od marta 1942. do maja 1943. godine, strijeljana su 72 rodoljuba iz svih krajeva Crne Gore. Oni su predhodno tamnovali u zloglasnom kolašinskom zatvoru.
Poslije rata, urađene su 204 humke sa imenima strijeljanih i poginulih partizana i, prema idejnom rješenju slikara Momčila Vujisića, podignut je spomen kompleks.
Zatočenik kolašinskog 1942. godine bio je i pisac Mihailo Lalić. U njegovom romanu Svadba Tadija Čemerkić, takođe, tamnuje u istom zatvoru.
Zahvaljujući brizi lokalnog Udruženja NOR-a i antifašista, spomen kompleks je besprekorno uređen i dio je zvanične turističke ponude grada.
Iz tog udruženja podsjećaju na „titulu“ ratne prijestonice, koju je Kolašin nosio. Konačno je oslobođen pet mjeseci prije nego što je Njemačka potpisala bezuslovnu kapitualciju.
„Prije tog 29. decembra 1944. Godine, kada su je oslobodili borci Pete crnogorske proleterske brigade, varoš na sjeveru je 23 puta prelazila “iz ruke u ruku“, a 18 puta bombardovana iz vazduha... Samo za tri i po mjeseca, od 20. januara do 1. maja 1942. godine, više od 200 kolašinskih boraca izginulo je na Barama Kraljskim, Lubnicama, Sinjavini, i “krvavoj“ Brezi. U Narodnooslobodilačkoj borbi 1941-1945. sa područja Kolašina učestvovalo je više od 1.400 boraca, a poginulo je gotovo 400. Oko 250 rodoljuba izgubilo je živote na raznim okupatorskim mučilištima i gubilištima“, kažu u tom udruženju.
U Kolašinu je 15. i 16. novembra 1943. godine konstitusano je Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke. Pored toga, održan je održan Prvi kongres Antifašističke omladine Crne Gore i Boke (25. i 26. novembra 1943. godine), a početkom decembra iste godine i Prvi kongres Antifašističkog Fronta žena Crne Gore i Boke. U februaru 1944. godine to je bilo mjesto gdje je drugi put zasjedao ZAVNO, a u julu iste godine obilježeno je tri godine ustanka naroda Crne Gore protiv okupatora. Istog dana počelo je i Treće zasjedanje ZAVNO-a, koji je postao Crnogorska antifašistička Skupština narodnog oslobođenja (CASNO).
Bonus video:
