Svjedoci smo da se u Kolašinu u prethodna dva mjeseca užurbano radilo na uređenju centra varoši. Završi se napokon rekonstrukcija Ulice vojvode Mine, okrečiše se drvene fasade na zgradama na Trgu boraca, tu je i novi mobilijar, nove klupe, stolovi za šah i stoni-tenis, saksije za cvijeće. Napokon je očišćena od raznoraznog otpada i ljetna bašta iza zgrade penzionera u kojoj je dnevni centar, renovirana je i sija u punom sjaju. Na inicijativu građana i tekstova objavljenih u Vijestima usvojena je inicijativa o zaštiti kuće Marića, park-šuma Dulovine biće sačuvana i proglašena za park prirode i zaštićeno područje. Između ostalog i čuveno kolašinsko dječje igralište sa Trga Vukmana Kruščića dislocirano je i premješteno u park kod hotela Bjanka.
O cijeni koju su građani bespotrebno morali da plate oko izmještanja igrališta i vraćanja lokacije na trgu u prvobitno stanje, radu inspekcija, kolašinskim urbanističkim ekspertima neki drugi put. Igralište na novoj lokaciji otvori novu temu, o kojoj se u varoši priča više od 15 godina, ko je i na koji način građanima Kolašina oduzeo gradski park.
Otvarajući igralište, na novoj lokaciji predsjednica Marta Šćepanović u svom govoru naglasi, da je vlasnik parcele odobrio da se igrališe postavi na njegovoj privatnoj imovini besplatno, a da će Opština preuzeti na sebe obavezu da istu privatnu imovinu održava, vjerovatno da se kosi trava, uklanja suvo lišće i granje, odnosi otpad, a vjerovatno i čisti snijeg.
Postavlja se pitanje kako je i na koji način ova zemlja postala privatna, nakon 130 godina koliko je bila u državnom vlasništvu. Davne 1878. godine pripala je Knjaževini Crnoj Gori i proglašena je za “praviteljstveno dobro”, u vrijeme Zetske banovine na njoj je podignuta prva opštinska centrala na bio masu, kao državna upisana je u svim Jugoslavijama i državnoj zajednici i tako punih 130 godina, do obnove crnogorske državnosti.
ZEMLJA DAROVNICA
Ova zemlja se u protokolima o podjeli kolašinske zemlje vodila kao darovnica. Knjaz je lično ili posredstvom Državnog savjeta izdavao naloge o privremenom zauzeću i korišćenju zgrada i zemljišta, koji su upisivani kao darovnice ili “praviteljstveno dobro”.
U jednom dokumentu osnovnog kolašinkog suda se navodi: “Darovne zemlje koje je Njegovo Visočanstvo darovalo pojedincima, darovano je pod uslovima da zemlju rade kao svoju i da se šnjom potpomažu, a vremenom kad bi šnje digli, da zemlja ostaje za državu, da je ne smiju prodati niti se s vrh nje zadužiti”.
Kao prvi vlasnik ove zemlje i kuće na istoj zemlji pominje se Todor Miljanov Vuković, koje je dobio kao darovnicu od knjaza Nikole nakon imenovanja 1882. godine za Oblasnog upravitelja Moračke nahije sa sjedištem u Kolašinu.
U dokumentu iz 1887. godine se navodi: “Mujo Suljagin Mekić ima u ovu varoš 6 kuća, dvije su pale same po sebi, a četiri su zdrave, od kojih darovate su tri kuće. Jedna pokojnom Todoru Miljanovu, druga serdaru Petru Matanoviću, a treća telegrafisti Petru Škeroviću”.
Kuća se nalazila na zaravnjenom platou gdje je danas pomenuti park.
U protokolima naplate poreza - dacijama za varoš Kolašin, Todor se pominje prvi put 1882. godine kao vlasnik zemlje, sa 3 rala oranice i 22 kose livade, što bi po današnjim mjerama bilo 85.540 kvadrata. Ova zemlja se nalazila u podgrađu varoši “sa obje starne puta” koji je od varoši vodio ka mostu na Tari, sjeverno do rijeke Svinjače, a zapadno od pomenutog platoa do rijeke Tare.
Kao što je poznato Todor Miljanov je umro 1886. godine u 32. godini, a imovina je upisivana na njegovu ženu Milicu do 1894. godine, kada je upisana na Todorovog brata Gavra Miljanova Vukovića, tadašnjeg ministra inostranih poslova Crne Gore.
ELEKTRIČNA CENTRALA I PILANA NAKON PRVOG SVJETSKOG RATA
Kao “praviteljstveno dobro” ili darovnica, nakon Prvog svjetskog rata ova zemlja je bila u posjedu države. Na pomenutoj lokaciji su podignute električna centrala na bio masu i pilana sa tri gatera.
Potvrdu o izgradnji ovih objekata imamo u dokumentima iz tog vremena. Rješenjem ministarskog savjeta od 12. oktobra 1924. godine, odobreno je opštini varoši Kolašin, da na račun reparacije nabavi: električnu centralu, pilanu, vodovod i kanalizaciju.
Početkom 1927. godine pristupilo se podizanju električne centrale u Kolašinu, čija je vrijednost bila procijenjena na 36 miliona dinara. Izvođenje radova povjereno je jednoj njemačkoj firmi. Materijal za izgradnju centrale stigao je u luku Kotor 10. jula 1927. godine brodom Galata, a potom kamionima prevoznika Paja Kovačevića sa Cetinja dopremljen do Kolašina.
Električna centrala je puštena u pogon 1929. godine. Centrala je bila u opštinskom vlasništvu, a radila je na lokomobilni (parni) pogon, snage 68 kW. Kolašinska centrala je proizvodila jednosmjernu struju, a generatori su davali maksimalni napon od 44 volta. Cijena kWh iz ove centrale bila je 11 dinara.
Centrala i pilana su porušeni i devastirani u toku Drugog svjetskog rata.
Na fotografiji iz 1940. godine, električna centrala i pilana su u prvom planu, a u pozadini je nedovršeni objekat Realne gimnazije.
POVELJA U TEMELJIMA GIMNAZIJE
Zgrada Realne gimnazije, danas hotel Bjanka, sagrađena je na zemlji koju je kao dobrotvor poklonio Jovan Lešperović za izgradnju gimnazijske zgrade. Kamen-temeljac je 5. oktobra 1933. godine položio ban Zetske banovine dr Aleksa Stanišić u prisustvu odbora za gradnju, direktora gimnazije Novaka Boškovića sa nastavnicima i svim učenicima i mnoštvom naroda iz čitavog sreza. Na svečanosti pored bana govorili su predsjednik opštine Risto Bošković, Živko Anđelić, Radovan Radović i Janko Drljević.
Zgrada je počela da se gradi kako se navodi u jednom od govora - u cilju prosvjećivanja omladine ovoga kraja - sinova i potomaka palih vitezova slavne Mojkovačke bitke, na sreću i napredak mile nam otadžbine. Zatim je Ban potpisao povelju i uz pratnju dobrotvora Lešperovića, sveštenika Simonovića i gimnazijskog odbora stavio u kamen-temeljac i malterom zazidao.
Do kraja 1940. godine završeni su radovi na izgradnji podruma, prizemlja i izlivena je betonska ploča. Taj objekat je za vrijeme rata služio građanima Kolašina kao sklonište od bombardovanja. Nakon Drugog svjetskog rata promijenjena je namjena objekta i odlučeno je da se nastave radovi na izgradnji budućeg hotela. Odlukom Vlade NRCG od 16. aprila 1948. godine osnovano je ugostiteljsko preduzeće hotel “Bjelasica” sa sjedištem u Kolašinu. Predmet poslovanja preduzeća je bilo pružanje hotelsko-ugostiteljskih usluga.
PREMJEŠTANJE BISTE
Sreska eksproprijaciona komisija je 4. avgusta 1948. godine izvršila eksproprijaciju imovine Jola Jovanovića, zemljište površine 361,68 metara kvadratnih i imovinu Milosave Maksimović - zemljište površine 2.532,98 kvadrata iz Kolašina u korist FNRJ za potrebe uprave za turizam NRCG radi izgradnje hotela “Bjelasica” u Kolašinu. Ova imovina i zemlja ispod hotela koju je kao dobrotvor poklonio Jovan Lešperović, data je na upravljanje hotelu, a kasnije društvenom preduzeću Veletrgovina.
Početkom šezdesetih godina prošlog vijeka ovaj prostor je određen za gradski park, a sadnice je obezbijedila šumska uprava. Učenici kolašinskih škola zajedno sa građanima su ih zasadili, čuvali i njegovali.
Da je kolašinski park bio opštinsko vlasništvo, varoški park, park svih građana Kolašina, pokazuje i podatak da je 1979. godine pokrenuta inicijativa da se na tom prostoru podigne Park pjesnika i tim povodom je postavljena spomen-bista Milu Boškoviću, kolašinskom poeti, čije ime od nedavno nosi i manifestacija “Dani Mila Boškovića”. Autor biste je bio vajar Mitan Vučeljić.
Bista koja se nalazila u pomenutom parku je 2020. godine premještena i postavljena ispred današnje Gimnazije “Braća Selić”, koliko je meni poznato iz razloga da se nalazi na privatnoj imovini. Bista Mila Boškovića je bila međaš i kamen temeljac Parka pjesnika, samim tim granica između državnog i privatnog.
Nije mi poznato da je o ovom odlučivala Skupština opštine Kolašin, pa građane vjerovatno zanima kako je tadašnji presjednik, premjestio ovu bistu, na osnovu koje odluke, a koja je u skladu sa Zakonom o spomenicima i spomen-obilježjima.
Kao što se vidi, park nikada nije bio vlasništvo pomenutog hotela, čini mi se da ga nije bilo ni u oglasu o prodaji imovine pomenutog preduzeća u stečaju. Postavlja se pitanje ko je, kada i kako izvršio promjenu vlasništva, kako je Privredni sud presudio da park nije u vlasništvu Opštine.
O ovome svakako treba pitati tadašnje opštinske rukovodioce i “onog što sve zna” o prodaji i poklanjanju kolašinske zemlje, obala rijeka, sportske zone, park-šume i okoline, trotoara, stepenica, poslovnih prostora, kuće Marića, stare zgrade Gorštaka ...
Možda se i u nekoj od fioka državnih institucija nalaze i ovi predmeti zaboravljeni i sklonjeni.
No, to je manje važno. Bitno je da građani Kolašina dobiju svoj park nazad.
Možda sadašnji vlasnik odluči da bude dobrotvor, kao nekada Jovan Lešperović i u dogovoru sa opštinskim i državnim vlastima nađe rješenje da ovaj park zajedno urede i osvijetle kako priliči Kolašinu i prelijepom hotelu Bjanka.
Samim tim bi i svoje ime upisao zlatnim slovima dobročinstva za neko buduće vrijeme i nove generacije.
Do tada ostaje nam da obaveze koje je Opština preuzela uspunjavamo, da se kosi trava, uklanja suvo lišće i granje, odnosi otpad, a vjerovatno i čisti snijeg.
Bonus video:
