Digitalno zlostavljanje djece je sve ozbiljniji problem, koji je mnogo teže uočljiv od fizičkog nasilja, ali se i rjeđe sankcioniše.
Prema istraživanju, žrtve sajber nasilja su dvostruko podložnije i samopovređujućem ponašanju.
Region je prošle sedmice potresla vijest o samoubistvu dvadesetdvogodišnjaka iz Laktaša kod Banjaluke. Mladić je sebi oduzeo život nakon što je na društvenim mrežama objavljen i dijeljen video snimak, napravljen tajno, uoči razgovora za posao na jednoj benzinskoj pumpi. Mediji u regionu objavili su da je mladić prijavio policiji internet nasilje, dok je nakon njegove smrti pokrenuta inicijativa da se pooštre zakonske sankcije u oblasti ugrožavanja bezbjednosti na internetu.
Saradnica u nastavi na Pravnom fakultetu Univerziteta Crne Gore (UCG) dr Andreja Mihailović za “Vijesti” je ocijenila da je sve više krivičnih djela u virtualnom svijetu, koja se, ipak, teško procesuiraju.
”Pod velom anonimizacije došlo je do eskalacije digitalnog nasilja sa nerijetko tragičnim posljedicama, što potvrđuje nedavni slučaj suicida mladića čiji je poslovni intervju neovlašćeno sniman i javno emitovan. Prema objavljenim informacijama, kreatori spornog sadržaja po privođenju pušteni su na slobodu, a na teret im se stavlja krivično djelo neovlašćenog snimanja.
Tragične posljedice su alarmirale region na ozbiljnost posljedica i razmjere fenomena digitalnog nasilja, opravdano dovodeći u pitanje adekvatnost postojećih mehanizama krivično-pravne zaštite”, istakla je ona.
Privatne tužbe i teško dokazivanje
Mihailovićeva je podsjetila da Ustav Crne Gore jemči zaštitu fundamentalnih ljudskih prava na nepovredivost fizičkog i psihičkog integriteta, privatnosti i drugih ličnih prava, a Krivični Zakonik Crne Gore inkriminiše njihovu povredu kroz krivčna djela neovlašćenog prisluškivanja i snimanja (čl. 173) i neovlašćenog objavljivanja i prikazivanja tuđeg spisa, portreta i snimka (čl. 175).
”Za postojanje krivične odgovornosti potrebno je da postoji umišljaj počinioca i ‘osjetno zadiranje u lični život’ pasivnog subjekta, što sud procjenjuje u svakom konkretnom slučaju uzimajući u obzir niz okolnosti povezanih sa mjestom i vremenom izvršenja, položajem u kojem se lice snima... Radi se o djelima koja se rijetko procesuiraju iz prevenstveno dva razloga - teškoća u prikupljanju dokaza i činjenice da se krivično gonjenje ne preduzima po službenoj dužnosti, već samo po privatnoj tužbi oštećenog lica”, istakla je Mihailovićeva.
Na taj način, tvrdi ona, zakonska zaštita postoji, ali ih nadležni organi ne mogu samoinicijativno aktivirati već je potrebno angažovanje oštećenih lica, koja rijetko posežu za tim usljed nemoći, straha od počinioca, javne osude zajednice i želje za izbjegavanjem pravne golgote.
”Ono što dodatno intenzivira razmjere posljedica je viktimološke prirode imajući u vidu da žrtve sajber zlostavljanja redovno pripadaju najranjivijim kategorijama - djeci i omladini do 25 godina. Dakle, radi se o grupacija koja je hipersenzitivna na kritiku javnosti naročito u koneksitetu sa predimenzioniranom percepcijom značaja imidža na društvenim mrežama”, naglasila je.
Internet je neregulisan prostor
Ujedinjene nacije su prepoznale digitalno nasilje (sajber zlostavljanje, sajber agresija) kao “ozbiljnu manifestaciju nasilja na mreži” sa elementima neravnoteže moći, upotrebe elektronskih ili digitalnih sredstava, anonimnosti i mogućnosti da se dopre do širokog auditorijuma, podsjetila je Mihailovićeva.
Ona je istakla da se digitalno nasilje može počiniti jednim aktom bez potrebe za ponavljanjem tokom vremena, budući da se distribuirani sadržaj može ponovo objaviti i dijeliti formirajući vremenski kontinuitet i eksponencijalno povećavajući širinu publike.
”Internet erodira istorijske društveno-ekonomske barijere za komunikaciju, pružajući lak pristup potencijalnim žrtvama. Na taj način, transparentnost i polivalentnost virtuelnog prostora čini da je geografski i vremenski opseg digitalnog nasilja neograničen, dok su postojeći preventivni mehanizmi bitno ograničeni. Razlozi su brojni: čitavi arsenal otvorenih komunikacionih kanala, nedostatak kapaciteta za otkrivanje počinilaca, neprecizna regulativa, mlaka kaznena politika i prećutna konfirmacija kroz odsustvo društvenog prijekora”, poručila je.
Ona je podsjetila da se digitalno nasilje može sprovoditi kroz čitav spektar komunikacionih platformi od tekstualnih i multimedijalnih poruka do društvenih mreža (Fejsbuk, Instagram, Youtube, Tviter i sl).
Istakla je da su brojne studije registrovale to da internet prostor ima visoko stimulativni uticaj na temperament zlostavljača, budući da veo anonimnosti ohrabruje i one za koje je malo vjerovatno da bi počinili zlostavljanje u realnoj interakciji.
”Uprkos brojnim naporima ključnih aktera na nacionalnom i međunarodnom planu, internet je i dalje u značajnoj mjeri neregulisan prostor i već je evidentno da se iznalaženje načina za podizanje preventivne i protektivne mehanizme u borbi protiv digitalnog nasilja ne može riješiti u kratkom roku”, poručila je Mihailović.
Tinejdžeri najčešće zlostavljani na mrežama
”Statistika je poražavajuća. U posljednjoj deceniji zabilježen je zabrinjavajući porast stope samoubistava među tinejdžerima, a američki Nacionalni centar za zdravstvenu statistiku (NCHS) proglasio je samoubistvo kao drugi vodeći uzrok smrti među populacijom uzrasta od 10 do 34 godine što je usmjerilo pažnju istraživača na uzročnu vezu sa naglom ekspanzijom digitalnog nasilja”, naglasila je Mihailovićeva.
Ona je kazala da je istraživanje Univerziteta Svonsi, u saradnji sa univerzitetima Oksford i Birmingem, sprovedeno na uzorku od 150.000 djece i omladine iz 30 zemalja, ukazalo da su žrtve digitalnog nasilja dvostruko podložnije samoubilačkom i samopovređujućem ponašanju.
”Izražen problem kod digitalnog zlostavljanja djece je što je sajber zlostavljanje mnogo teže uočljivo roditeljima budući da kod fizičke posljedice poput modrica i ogrebotina je lako registrovati, za razliku od digitalnih zapisa koje ostaju skriveni na telefonu i personalnom računaru”, kazala je.
Mihailovićeva je rekla da su prema izvještaju Evropskog parlamenta, djeca između devet i 10 godina najčešće podvrgnuta zlostavljanju na gejming platformama, a tinejdžeri između 13 i 16 obično dožive nasilje na društvenim mrežama.
”Poseban razlog za zabrinutost je što reputacija na društvenim mrežama danas predstavlja važan razvojni momenat u definisanju identiteta djece i omladine koji nisu u stanju da uspostave razliku između prihvaćenosti i osjećaja lične vrijednosti. Iz tog razloga viktimološki gledano, žrtve digitalnog nasilja se suočavaju sa cijelim dijapazonom razornih posljedica po emocionalno blagostanje i psihički integritet: od osjećaja inferiornosti, usamljenosti, odbačenosti, depresije, anksioznosti, straha, panike, srama, samoprezira, sklonosti ka samopovređivanju do fatalnih, poput suicida”, zaključila je ona.
Samoubistva se mogu spriječiti
UNICEF u Crnoj Gori ranije je podržao uspostavljanje nacionalne dječje SOS linije 116-111. Osim toga, roditeljima je dostupna SOS linija 080 888 888.
Uz podsjećanje da je samoubistvo jedan od vodećih uzroka smrti u svijetu, iz UNICEF-a su pozvali na razbijanje tabua o problemima mentalnog zdravlja i pružanje bolje podrške djeci, mladima i njihovim porodicama kako bi se samoubistva spriječila i kako bi se svakoj djevojčici i dječaku u Crnoj Gori omogućilo da u potpunosti ostvare svoje potencijale.
Bonus video:
