Gusle su sastavni dio crnogorske tradicije. A Crna Gora bez kamena ne bi bila to što jeste. Nikšićanin Pero Zečević iz Banjana spojio je ta dva simbola Crne Gore i napravio kamene gusle. Ali, ne gusle koje bi služile kao suvenir, već one po kojima se može guditi, kao da su od javora.
Od tri instrumenta, koliko je ukupno napravio, jedan je uništen tokom rata, drugi je završio kod tadašnjeg egipatskog predsjednika Gamala Abdel Nasera, a treći se nalazi u Muzeju “25. maj” u Beogradu. Zečević je rođen 1915. godine u selu Klenak. Odlukom crnogorske Vlade pohađao je srednju Umjetničku školu u Herceg Novom iz koje su izašli čuveni slikari Uroš Tošković, Dado Đurić, Luka Tomanović… Školu je napustio nakon nepune dvije godine, kada je država prestala da ga stipendira i vratio se u rodne Banjane. Odlikovan je medaljom rada. Umro je 29. novembra 1994. godine.
„Otac je naslijedio talenat od mog đeda, njegovog oca Save koji je zidao mnoge crkve i manastire. Već sa deset godina moj otac je išao sa Savom da radi, obrađuje kamen. Sa nepuno 15 godina napravio je prvi spomenik“, priča za „Vijesti“ Zečevićev sin, akademski slikar Stanko Zečević.
„Prve kamene gusle je uradio uoči Drugog svjetskog rata, 1939. godine. Polomila ih je okupatorska vojska trzajući ko će da ih uzme. Jedan komad je sačuvan kod mene u atelju u Beogradu”, kaže Stanko.
Druge kamene gusle napravio je nakon Drugog svjetskog rata. Njih je poklonio revolucionaru Nikoli Kovačeviću, bratu Save Kovačevića, ali ih je Kovačević poklonio Naseru.
“Napravio je i treće. Njih je 1956. godine radio nekoliko mjeseci, a Opština Nikšić ih je poklonila Josipu Brozu Titu za rođendan. Te gusle su se nalazile u muzeju ’25. maj’ i dok su tamo bile izložene stajale su pored mjesečevog kamenja, koje je Titu poklonio Nil Armstrong. Sada se nalaze u sefu, u Muzeju istorije Jugoslavije, preko puta Kuće cvijeća, na Dedinju”, ističe slikar.
Kako je objasnio, gusle su urađene po zlatnom presjeku, izuzetnom vještinom i pravi su primjer primijenjene umjetnosti.
“Čitave gusle su od kamena, izuzev kože i strune. Dva orla, jedan na vrhu a drugi na dnu, drže u kljunu strunu koja se zateže na krčalu sa šest čaura koje simbolizuju šest naroda bivše Jugoslavije. Na vrhu se nalazi grb tadašnje Republike Crne Gore”, opisuje Stanko izgled gusala koje su poklonjene maršalu.
Gudalo je u obliku handžara, oko koga je savijena zmija koja u čeljustima drži strunu. Na koži gusala je karta Crne Gore na kojoj su označene najznačajnije bitke tokom petovjekovnog ratovanja.
“Poseban kuriozitet je pčela na cvijetu, u prirodnoj veličini, a koža je pričvršćena cvjetovima od kamena. Nalaze se u neobrađenom orahovom panju”, kaže Stanko.
Pravio je njegov otac i gusle od drveta, i na stotine figura, kako u kamenu, tako i u drvetu. Jedan dio je ostavio porodici, dok je ostale radove uglavnom poklanjao i nalaze se po privatnim kolekcijama širom svijeta.
Radio je bukvalno do zadnjeg daha
“Bio sam u Nikšiću kada je moj otac bolestan ležao na samrtničkoj postelji. Jednog jutra na vrata je banuo čovjek koji mu je godinam donosio tisovinu, koja u narodu važi kao ‘sveto drvo’.
On je bio ‘urbana legenda’, sa kapom na glavi i ljeti i zimi, koja je obavezno imala dodatak za uši. Izgledao je kao oživljeni lik sa slika Boša i Brojgela. U ruci je imao ogromnu mačugu od tisovine i zamolio je mog oca da mu napravi štap sa lavljom glavom.
Iako je već bio pri kraju života, nasmijao se, podigao na uzglavlje i zatražio da mu donesemo alat. Radio je štap sve dok ga nije završio i nakon desetak dana je preminuo”.
Mirko Kovač je prvu priču, sa 14 godina, napisao o Peru
Stanko kaže da je “umjetnički gen” odlika Zečevića. Samo u njegovoj najužoj porodici, osim njega, postoji još nekoliko umjetnika – stric Veljko bio je slikar i vlasnik prve privatne galerije u Beogradu, a njegova kćerka Milena je multimedijalna umjetnica. “Malo je poznato da je veliki pisac Mirko Kovač, još kao dječak, bio fasciniran Perovim radom.
U jednom razgovoru, koji je vođen godinu prije njegove smrti, sa književnikom Mirašom Martinovićem i mojim bratom Mirkom ispričao im je da je prvu priču, kao četrnaestogodišnjak, objavio o mom ocu u beogradskoj ‘Politici’”.
Bonus video:
