Stavku “ostalo” u budžetu mnoge institucije koriste kako bi sakrile na šta troše novac građana, a moguće zloupotrebe i nezakonito poslovanje niko ne kontroliše i ne kažnjava.
To proizlazi iz dostupne dokumentacije mnogih organa državne uprave i institucija, izjava nadležnih i ocjena nezavisnih eksperata iz te oblasti.
Izdaci države na liniji “ostalo” rastu iz godine u godinu i iznose gotovo 50 miliona za prethodnih pet godina.
Na upit da dostave detalje o potrošnji na stavci “ostalo”, pojedine institucije nisu odgovorile, neke su proglasile dokumentaciju tajnom, dok su ostale dostavljale nepotpunu dokumentaciju.
Sa druge strane, iz analitičkih kartica vidi da su sa te budžetske pozicije plaćani parking prostori, kablovska televizija, hotelski smještaj, pokloni i skupocjene ženske i muške torbe…
Iz Ministarstva finansija ni nakon više mjeseci nijesu odgovorili konkretno na pitanja u vezi sa linijom ”ostalo”, ali je iz tog resora saopšteno da prema Zakonu o fiskalnoj odgovornosti oni ne odgovaraju za zakonitost potrošnje, već budžetske jedinice…
Plaćaju šta stignu
Nevladina organizacija Institut alternativa (IA) ni nakon tri mjeseca nije dobila odgovor na zahtjev za pristup informacijama od predsjednika Crne Gore i Generalnog sekretarijata Vlade, kojim je tražena dokumentacija o potrošnji na poziciji “ostalo”.
Istraživač javnih politika u IA, Marko Sošić, objasnio je da je, sa druge strane, više institucija rashode na ovoj poziciji označilo stepenom interno. Među njima su Ministarstvo unutrašnjih poslova, koje na toj poziciji vode “sredstva za posebne operativne potrebe”, kroz isplatu gotovine, ali je sva dokumentacija o tome proglašena tajnom. Ne samo za NVO, već i za Državnu revizorsku instituciju (DRI) koja je u izvještaju o reviziji MUP-a za 2015. godinu navela da joj prilikom kontrole ovih troškova nijesu date priznanice, fakture ili druga dokumenta koja ih potkrepljuju.
Sošić je rekao da je Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB) takođe proglasila tajnom dokumentaciju o potrošnji na svojoj budžetskoj liniji “ostalo” od ukupno 120.000 eura. To je učinilo i Ministarstvo zdravlja krajem prošle godine.
“IA je tražio uvid u rješenje kojim je dokumentacija proglašena tajnom kako bi saznali šta je to u potrošnji Ministarstva zdravlja čije bi objavljivanjem nastupile ili mogle nastupiti štetne posljedice za bezbjednost i odbranu, vanjsku, monetarnu i ekonomsku politiku (Zakon o tajnosti podataka, član 3), ali ni nakon više od mjesec nijesu odgovorili na ovaj zahtjev”, kazao je Sošić.
Prema dokumentaciji IA, institucije u liniju “ostalo” svrstavaju izdatke za koje postoje posebne budžetske linije, kršeći budžetska pravila i otežavajući praćenje potrošnje. Sošić je kazao da je Zavod za zapošljavanje na poziciji “ostalo” klasifikovao usluge arhiviranja, nabavke poklona, poput zastave i primjeraka “Gorskog vijenca”.
Ministarstvo pravde je u “ostale” troškove svrstalo usluge oglašavanja u medijima, hotelskog smještaja, prevoza, pranja vozila, avionske karte i prevoz automobilom, korišćenje VIP salona na aerodromu Podgorica, iako za većinu ovih kategorija troškova postoje posebne budžetske linije.
Sošić je ukazao da je Ministarstvo vanjskih poslova dostavilo samo analitičke kartice “ostalih” izdataka u programu “Diplomatsko-konzularna predstavništva”, ali ne i dokumentaciju kojom pravdaju uplate.
DRI je nedavno saopštila da ambasade na ovoj poziciji vode troškove kao što su nabavka materijala, zakup prostora, usluge prevoza, štampe, oglašavanja, prevođenja, smještaja, i advokatske usluge, za koje postoje posebne budžetske linije.
Slična je situacija i sa Ministarstvom odbrane, iz čijih se analitičkih kartica vidi da se gotovo sve uplate odnose na troškove putovanja, u inostranstvu i u zemlji, kroz korišćenje usluga agencija, za šta postoji posebna linija “službenih putovanja”, ili “usluga prevoza”.
IA uspjela je da dobije dokumentaciju iz tužilaštva, iz koje se vidi da su sa linije “ostalo” plaćane članarine u međunarodnim organizacijama, iako postoji posebna stavka u budžetu za tu namjenu, kao i zakup parking prostora, plaćanje kablovske televizije i putarine za Monteput i usluge fotografisanja konferencije.
Analitičke kartice koje je ta NVO dobila na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama pokazuju da su sa stavke “ostalo” u sudstvu plaćani novogodišnji paketići i pokloni, uključujući lukzusnu žensku torbu od 1.426 eura i mušku od 406.
Sošić je kazao da se, kroz pogrešno klasifikovanje ili skrivanje kroz stavku “ostalo”, otežava praćenje tekuće potrošnje i sprovođenje mjera štednje.
Problem, kako je ocijenio, nije samo u nepreciznosti finansijskog izvještavanja, već se pozicija “ostalo” koristi za skrivanje troškova.
Budžet je netransparentan
Ekonomska analitičarka Mila Kasalica kaže da analitičke kartice koje su pojedine potrošačke jedinice dostavile ne daju kvalitetan pregled u vezi izdataka plaćenih sa linije 4199 – Ostalo:
“Predstavljaju uobičajene procedure da se ‘zaledi’ saradnja sa javnosti, a sprovodi se kroz prosljeđivanja dokumentacije u vezi sa izadaima koji najmanje govore o stvarnim troškovima na poziciji 4199 - Ostalo”.
Kasalica je ocijenila da je većina dokumentacije koja prati izdatke našeg budžeta obilježena oznakom “interno”, što u cjelosti, nezavisno o kojoj se klasifikaciji izdataka radi, budžet poreskih obveznika Crne Gore čini nedovoljno transparentnim dokumentom.
Pojasnila je da je na osnovu Predloga Zakona o završnom računu budžeta za 2018, za izdatke ekonomske klasifikacije 4199 - Ostalo planirano da se izdvoji 17,2 miliona (nakon rebalansa i preusmjeravanja), dok je na kraju prošle godine izvršeno 13,5 miliona eura.
“Ako kao odgovorni poreski obveznici moramo prihvatiti da se troškovi ANB-a, vojske, Ministarstva odbrane i Uprave policije ne mogu, osim kroz parlamentarnu kontrolu, dokumentovati, to ne može da važi za Ministarstvo saobraćaja, Upravu za nekretnine i Ministarstva turizma i održivog razvoja. Ovo su značajni iznosi, koji moraju biti jasno podijeljeni sa javnosti Crne Gore”, poručila je.
Ona je ocijenila da je za poziciju 4199 – Ostalo već dovoljno podataka da nas Vladina netransparentnost, osim minimum kroz završni račun, ne približava standardima agende EU pridruživanja.
Ministarstvo: Za zloupotrebe nismo odgovorni
Generalni direktor Direktorata za budžet u Ministarstvu finansija Bojan Paunović, tvrdi da Zakonom o fiskalnoj odgovornosti ministar nije odgovoran za zakonitu realizaciju budžeta. On je objasnio da će, sa programskim budžetom, trenutna ekomonska klasifikacija izgubiti primat u potpunosti.
“Ekonomska klasifikacija ima svrhu za računovodstvene potrebe, a mi što je koristimo za obrazlaganje namjenske potrošnje, to je već nešto što je trenutno stanje”, tvrdi Paunović.
On je istakao da programski budžet stvara uvid u namjensku potrošnju i da će unaprijediti cijeli proces jer ćemo imati detaljniji prikaz svrsishodnosti trošenja novca građana.
“I dalje će taj novac da bude prikazan po ekonomskoj klasifikaciji, ali će struktura programa doživjeti reviziju i mnogo detaljniji prikaz…”.
Paunović je rekao da je naš sistem klasifikacije zastario, jer se bazira na standardima Međunarodnog monetarnog fonda (MMF) iz devedesetih godina, ali da se trenutno radi uvođenje standard EU (ESA 2010), pa će doći i do poboljšanja s aspekta transparentnosti. Stavka ostalo, međutim, i dalje će postojati.
Paunović tvrdi da će biti otvorene nove linije pa će se pojedini aspekti potrošnje, koji su bili klasifikovani pod stavkom “ostalo”, moći prikazati pod nekom drugom.
“Klasifikacija troškova se vrši u postupku pripreme Zakona o budžetu, pa kroz izvršenje budžeta na bazi informacija koje dostavljaju budžetski korisnici. Trezorsko poslovanje se bazira na necentralizovanom sistemu, nalog podnose budžetski korisnici da se plaća sa konkretne stavke”.
To, prema riječima Paunovića, znači da Ministarstvo finansija ne ulazi u domen zakonitog izvršenja budžeta, već, “više u domen potrebe vođenja glavnih knjiga”.
A za zakonitost potrošnje i podnošenje naloga odgovorni su ti isti budžetski korisnici.
NTO promoviše turizam, ali i pomaže gubitašu
Iz IA su podsjetili da je Nacionalna turistička organizacija (NTO) prije dvije godine avansno uplatila 3,6 miliona Montenegro Airlinesu, a taj “trošak” sakriven je u okviru stavke “ostale usluge”. Sošić je rekao da je IA tražila analitičke kartice i osnov za ovu uplatu, ali ih je NTO obavijestila da je dokumentacija proglašena tajnom, rješenjima Ministarstva održivog razvoja i turizma.
“U 2017. godini, budžet NTO je bio 5,2 miliona eura, što znači da je uplata MA iznosila gotovo 70 odsto budžeta te institucije. Ipak, u obrazloženju završnog računa budžeta NTO, ovaj ubjedljivo najveći trošak te institucije se ne pominje ni jednom riječju. Avansnu uplatu za MA, NTO je klasifikovala pod stavkom ‘ostale usluge’, što potvrđuje tezu koju godinama zagovaramo - da budžetske stavke sa predznakom ‘ostalo’, između ostalog, predstavljaju džepove za skrivanje transakcija nad kojima niko ne vrši nadzor”, ukazao je Sošić.
Iz NTO su, odgovarajući na pitanja, kazali da se sa stavke “Ostale usluge” finansiraju “sve aktivnosti koje realizuju na promociji turističke ponude Crne Gore u zemlji i inostranstvu”.
To su, tvrde, promotivne aktivnosti, kao što su učešće na međunarodnim sajmovima, organizovanje radionica... Odgovorili su da se sa ove linije finansira i realizacija programa podsticajnih mjera u oblasti turizma, ali i izdaci za istraživanje tržišta i praćenje turističkog prometa i trendova, održavanje web portala, usluge štampe, kopiranja, snimanja…
Sošić: I u budžetu DRI ima nepravilnosti
Sošić je istakao da je, prema dostupnoj dokumentaciji, Agencija za sprečavanje korupcije u “ostale” troškove svrstala troškove pravosnažnih sudskih presuda, usluge obezbjeđenja i održavanje opreme, iako za sve to postoje posebne linije.
Prema njegovim riječima, čak i DRI, koja bi trebalo da vodi primjerom u pogledu tačnosti finansijskog izvještavanja, je na poziciji “ostalo” knjižila i troškove za prevoz, koji predstavljaju uslugu i svrstavaju se ili u službena putovanja ili usluge prevoza. U reviziji završnog računa budžeta za 2018. godinu, DRI se nije posebno bavila kategorijom “4199 - Ostalo”.
Ovaj članak je nastao u okviru projekta “Money Watch: Civilno društvo, Čuvar budžeta!”, koji sprovodi Institut alternativa, uz podršku Evropske unije i kofinansiranje od strane Ministarstva javne uprave. Sadržaj ovog članka je isključiva odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije i Ministarstva javne uprave.
Bonus video:
