U 2022. godinu su značajno povećane zarade, penzije, socijalna davanja, usvojeni zakoni i potpisani kolektivni ugovori kojima će se to nastaviti i u narednoj godini, a tada ćemo saznati i da li je sve to održivo, odnosno da li to može da izdrži crnogorska privreda.
Država planira da u 2023. godini samo od poreza na dodatu vrijednost (PDV), akciza, naknada i doprinosa za PIO naplati 1,8 milijardi eura, što je za oko 540 miliona više nego što je od tih dažbina dobila u 2019. godini. To se očekuje bez povećavanja poreskih stopa, osim dijelimično kod usklađivanja akciza, već samo od ekonomskog rasta, povećanja zaposlenosti, rasta prometa, većih prihoda od turizma...
Istovremeno, rashodi za bruto plate u javnoj upravi, socijalna davanja i penzije u budžetu u 2023. godini dolaze do 1,35 milijardi, što je za oko 370 miliona više nego u 2019. Iznos za bruto zarade se povećava sa 472 na 627 miliona, socijalna pomoć sa 80 na 190 miliona, a penzije sa 420 na 529 miliona.
Vlada u narednoj godini planira da se zaduži do iznosa od 600 miliona, za vraćanje starih dugova i dio kapitalnih investicija. Kabinet Duška Markovića se u 2019. godini zadužio milijardu i 15 miliona.
Primanja rasla više od inflacije?
Prosječna neto plata je u ovoj godini porasla sa 537 na 720 ili za 34 odsto, a prosječna penzija sa 292 na 359 eura ili za 23 odsto. Godišnja inflacija prema Monstatu iznosi 17,5 odsto, pa je teoretski došlo do rasta standarda jer su primanja rasla većom stopom od inflacije.
U 2023. godini se očekuje značajno niža stopa inflacije. U Vladinim dokumentima predviđaju da će ona iznosi pet odsto.
Već od januara zarade u javnom sektoru biće povećane za oko 20 odsto, što će se odnositi na 50 hiljada radnika ili svakog četvrtog zaposlenog. To će uticati na rast prosječne zarade, a posredno na rast penzija i socijalnih davanja koja se sa njom usklađuju. Penzije će se i naredne godine usklađivati u januaru, maju i septembru, a u januaru će granica minimalne penzije biti povećana za još 10 odsto i iznosiće oko 270 eura.
Da bi se sve to tako i desilo moraju i da se ostvare očekivanja Vlade o rastu državnih prihoda, a što će zavisiti od više faktora.
Vlada očekuje da će naredne godine od PDV-a naplatiti skoro 300 miliona više nego u 2019. godini. Ove godine naplata PDV-a veća je za 35 odsto u odnosu na prethodnu ili za oko 200 miliona. Na primjer samo u oktobru od ovog poreza u državnu kasu se slilo 88 miliona eura, dok je plan bio 38 miliona.
Rast prihoda od ovog poreza nastao je zbog veće potrošnje usljed rasta primanja, ali i veće inflacije. Na rast potrošnje počela je značajno da utiče nova kategorija stanovnika. Sada u Crnoj Gori ima oko 80 hiljada stranaca sa raznim dozvolama za nastanjenje i boravište. Broj Rusa i Ukrajinaca je prešao cifru od 20 hiljada. Riječ je većinom o imućnijim građanima koji sada u Crnoj Gori kupuju ili zakupljuju nekretnine, osnivaju firme u kojima zapošljavaju sebe i članove porodice da bi lakše produžavali boravak... time troše značajne količine novca, postali su na neki način stalni turisti, koji značajno doprinose i državnom budžetu.
Ekonomsko državljanstvo donosilo dosta novca
U budžetu za narednu godinu je i prihod od 80 miliona eura od naknade za ekonomsko državljanstvo. On je prihodovan proteklih godina ali nigdje nije knjižen tako da ga je Vlada unije u budžet za narednu godinu. Taj program je istekao sa 2022. godinom i nove prijave više nisu moguće jer je Evropska unija zatražila da se on ukine. Ovaj program je značajno uticao na rast stranih direktnih investicija koje su za devet mjeseci 2022. godine iznosile 932 miliona eura, što je više nego u cijeloj 2019. godini kada su bile 778 miliona eura. Stranci su ove godine investirali u kupovinu nekretnina 369 miliona eura, što je za 200 miliona više nego u 2019, najviše zahvaljujući kupovini nekretnina iz programa ekonomskog državljanstva.
Iako je okončan program ekonomskog državljanstva, od kojeg država ima veliku korist i u investicijama i direktnih budžetskim prihodima, iz Vlade su najavili da razmatraju mogućnost njegovog nastavka ali na drugačiji način koji bi bio prihvatljiv EU.
Strane direktne investicije bile su veće samo 2009. godine kada su iznosile 1,22 milijarde, ali zahvaljujući prodaji akcija EPCG od 436 miliona.
Koliko stvarno imamo radnika?
Vlada planira da u 2023. godini od doprinosa za penziono osiguranje prihoduje 440 miliona eura, što je za oko 70 miliona više nego u ovoj, a za 110 miliona više od naplaćenog u 2019. godini. Taj plan zasnovan je na očekivanju da će rasti broj zaposlenih za koje poslodavci plaćaju poreze i doprinose. To bi značilo da broj radnika u narednoj godini poraste za oko 15 odsto a sada ih, prema Monstatu, ima oko 220 hiljada.
Brojevi zaposlenih i nezaposlenih, prema sadašnjim metodologijama Monstata i Zavoda za zapošljavanje, su dosta nepouzdani i nelogični, a često su i značajno veći od broja radnika koji je prijavljen Upravi prihoda i carina. Na primjer, broj zaposlenih u oktobru 2019. je iznosio 202 hiljade, a nezaposlenih 35 hiljada, a sada u oktobru je broj radnika povećan za 24 hiljade a nezaposlenih za devet hiljada, odnosno istovremeno su rasle obje kategorije.
Crna Gora sada ima ekonomske preduslove za privlačenje stranih investicija, ne samo u nekretnine, već i u industriju i usluge, jer ima najniže stope poreza i doprinosa na zarade u ovom dijelu Evrope i jednu od najnižih cijena električne energije. Da li će to biti iskorišćeno ostaje da se vidi.
Izvjestan samo završetak žičare
U 2023. godini nema novih velikih kapitalnih investicija, osim u energetici. Nastavak autoputa moguće je očekivati tek u 2024. godini, a do tada treba obezbijediti sve planove, studije, tendere i novac jer se žele izbjeći greške kao u ugovaranju prve dionice kada se u posao krenulo samo na osnovu idejnog projekta.
Većina državnih investicija odnosi se na rekonstrukcije puteva, izgradnju ili proširenja skijališta.
Od novih privatno-javnih projekata može se očekivati završetak žičare Kotor - Lovćen koja bi trebala da proradi do juna. To je investicija koja se najavljuje već dvije decenije.
Pred Vladom, bez obzira da li posao u 2023. nastavi sadašnja ili bude izabrana nova, nalazi se nekoliko problema i zadataka iz oblasti ekonomije koje mora hitno rješavati.
Meljine i Institut urgentni problemi
Urgentan problem je i status bolnice Meljine. Plan je da finansiranje bolnice preuzme Fond za zdravstveno osiguranje, a formalno upravljanje neka od državnih bolnica najvjerovatnije kotorska. Međutim, problem je što državno tužilaštvo prethodno treba da povuče privremenu mjeru za raspolaganje imovinom.
Urgentan problem je i Institut Igalo, koji se zbog nagomilanih obaveza iz prethodnih godina od 28 miliona eura nalazi pred gašenjem. On je akcionarska kompanija koja negativno posluje, što zakonski onemogućava državu da direktno pomogne, a da ne prekrši norme Evropske unije. Država ima 57 odsto akcija, međutim za odluke o dokapitalizaciji i drugim rješenjima potrebne su dvije trećine glasova.
Upravni sud je nedavno presudio da je Savjet za privatizaciju i kapitalne projekte u vrijeme Vlade premijera Duška Markovića donio nezakonito rješenje u vezi s prigovorom češko-crnogorskog konzorcijuma kojim je osporena odluka tadašnje izvršne vlasti da obustavi prodaju većinskog paketa akcija države u Institutu “Simo Milošević”. Sada se ta procedura mora nastaviti. Vlada je u međuvremenu naručila studiju koja treba da pokaže da li je i kako moguće održivo poslovanje Instituta.
Šta sa Aerodromima?
Vlada treba da da odgovor i da li će nastaviti postupak pregovora o dugoročnom zakupu dva aerodroma, ili će ga prekinuti pri čemu bi sama morala naći novac za njihovu modernizaciju i proširenje.
Abazovićeva Vlada je u decembru sa oko 12 miliona eura kupila oko 25 odsto akcija Luke Bar i stiglo do skoro 80 odsto vlasništva u kompaniji. Započeli su i pregovora o kupovini “Port of Adria”, bivših kontejnerskih terminala, koji narednih mjeseci treba da budu nastavljeni.
Socijalni partneri su nakon tri godine pregovaranja konačno potpisali novi Opšti kolektivni ugovor koji povećava prava zaposlenih u skladu sa obavezama Crne Gore iz pretpristupnih pregovora sa Evropskom unijom, ali i olakšava rad poslodavaca jer ukida disciplinski postupak i omogućava jednostavnije raskidanje ugovora o radu, pri čemu radnik ima pravo da pokrene sudski postupak i na sudu dokaže da je nezakonito otpušten.
Bankarski depoziti pet milijardi, kamate porasle
Bankarski sektor u Crnoj Gori je ostao vrlo stabilan sa rastom depozita i kreditiranja, uz blagi rast kamata.
Depoziti su prešli pet milijardi eura, a na kraju novembra su bili za 900 miliona veći nego u istom mjesecu prošle godine.
Prosječna efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite u novembru je bila 6,44 odsto, dok je u istom mjesecu prošle godine bila 5,2 odsto.
Šestomjesečni EURIBOR najznačajniji činilac pri određivanju kamata u eurima sada iznosi 2,7 odsto, i na najvećem je nivou od januara 2009. godine.
Od novembra 2015. do maja ove godine EURIBOR je bio negativan, nakon čega je počeo rast usljed povećavanja kamatnih stopa centralnih banaka koje su time pokušale da ublaže efekte inflacije.
Većina kompanija popravila poslovanje
Od ostalih državnih kompanija sporno je poslovanje novog avio-prevoznika “ToMontenegro”, gdje je država ograničena u mogućnostima direktne novčane pomoći zbog propisa EU, kao i pitanje kupovine aviona “Čarli” kojeg je ranije koristio bivši avioprevoznik “Montenegro erlajns”, ali ga nije bio u potpunosti otkupio.
Tokom 2022. godine počela je pozitivno da posluje većina državnih kompanija - Crnogorska i Barska plovidba, Luka Bar, Montekargo, Aerodromi,... “Plantaže” su bile značajno popravile svoj rezultat, ali je velika šteta od grada ponovo gurnula u negativno poslovanje.
Najveća državna kompanija EPCG bila je u velikim gubicima od 90 miliona eura na kraju trećeg kvartala, ali se zahvaljujući kiši u novembru i rastu izvoza i zarade očekuje da rezultat na kraju godine bude na nuli ili blagom plusu.
Bonus video:
